Ο Ρόαλντ Ένγκελμπρεγκτ Γκράβνινγκ Άμουνδσεν (Roald Engelbregt Gravning Amundsen, 16 Ιουλίου 1872 – 18 Ιουνίου 1928) ήταν Νορβηγός εξερευνητής των πολικών περιοχών. Ηγήθηκε της Ανταρκτικής αποστολής του 1910-1912, η οποία ήταν η πρώτη που έφθασε στον Νότιο Πόλο.
Ο Άμουνδσεν γεννήθηκε σε οικογένεια Νορβηγών πλοιοκτητών και καπετάνιων στο Μπόργκε κοντά στο Σάρπσμποργκ. Ο πατέρας του ήταν ο Γενς Άμουνδσεν. Εμπνευσμένος από το εγχείρημα του Φρίντγιοφ Νάνσεν να διασχίσει τη Γροιλανδία το 1888, αποφάσισε να αφιερώσει τη ζωή του στις εξερευνήσεις.
Πρώτες αποστολές
Ο Άμουνδσεν έλαβε μέρος στην Βελγική Ανταρκτική Αποστολή (1897-1899). Το πλοίο της αποστολής Μπελγκίκα υπό την ηγεσία του Αντριάν ντε Ζερλάς, έγινε το πρώτο πλοίο που διαχείμασε στην Ανταρκτική. Στο πλήρωμα υπήρχε και ένας Αμερικανός γιατρός, ο Φρέντερικ Κουκ, ο οποίος πιθανότατα έσωσε το πλήρωμα από σκορβούτο, γεγονός που αποτέλεσε σημαντικό μάθημα για τις μελλοντικές αποστολές του Άμουνδσεν.
Βορειοδυτικό Πέρασμα
Το 1903 ο Άμουνδσεν ηγήθηκε της πρώτης αποστολής που διέσχισε το Βορειοδυτικό Πέρασμα μεταξύ του Ατλαντικού και του Ειρηνικού Ωκεανού, μαζί με άλλους έξι στο πλοίο Gjøa.
Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού αυτού ο Άμουνδσεν μελέτησε τον τοπικό πληθυσμό των Νετσίλικ για να μάθει αρκτικές ικανότητες επιβίωσης και σύντομα υιοθέτησε την ενδυμασία τους. Από αυτούς έμαθε και να χρησιμοποιεί σκυλιά έλξης ελκήθρων.
Νότιος Πόλος
Ρόαλντ Άμουνδσεν
Μετά το Βορειοδυτικό Πέρασμα ο Άμουνδσεν έκανε σχέδια για να πάει στον Βόρειο Πόλο. Όταν όμως πληροφορήθηκε το 1909 πως αρχικά ο Φρέντερικ Κουκ και έπειτα ο Ρόμπερτ Πίρι είχαν ήδη επιτύχει το εγχείρημα αυτό άλλαξε τα σχέδιά του. Χρησιμοποιώντας το πλοίο του Φρίντγιοφ Νάνσεν Fram (‘Εμπρός’) άλλαξε την πλεύση του προς την Ανταρκτική το 1910.
Ο Άμουνδσεν δεν είπε σε κανέναν για την αλλαγή των σχεδίων του πέρα από τον αδερφό του Λέον και τον Θόρβαλντ Νίλσεν, πλοίαρχο του Fram. Φοβόταν πως αν ο Νάνσεν μάθαινε για την αλλαγή θα ανακαλούσε τη χρήση του Fram, ενώ πιθανώς δεν ήθελε να ξυπνήσει τις διαθέσεις του Ρόμπερτ Φάλκον Σκοτ, ώστε να μην έχει ανταγωνιστή στο εγχείρημά του. Το νέο μαθεύτηκε δημοσίως μόλις στις 2 Οκτωβρίου.
Οι διαδρομές στο Νότιο Πόλο του Σκοτ (πράσινη) και του Άμουνδσεν (κόκκινη), 1911-1912
Στις 14 Ιανουαρίου 1911 έφθασαν στην ανατολική άκρη του Ρος Άις Σελφ στην τοποθεσία που είναι γνωστή ως Κόλπος των Φαλαινών. Ο Άμουνδσεν έθεσε εκεί τη βάση του και την ονόμασε Φράμχεϊμ, δηλαδή ‘Σπίτι του Φραμ’. Η βάση ήταν 96 χλμ. εγγύτερα του Πόλου από ότι η τοποθεσία όπου διέμενε η αντίπαλη βρετανική αποστολή του Σκοτ. Ο Σκοτ θα ακολουθούσε την διαδρομή που είχε ανακαλύψει ο Έρνεστ Σάκλετον, από τον Παγετώνα του Μπέρντμορ προς το Ανταρκτικό Οροπέδιο. Ο Άμουνδσεν έπρεπε να βρει ένα δικό του καινούριο μονοπάτι, ώστε ακολουθώντας το να ανέβει τα Υπερ-Ανταρκτικά Όρη για να φτάσει στο Πολικό Οροπέδιο.
Κατά τον Φεβρουάριο, Μάρτιο και αρχές Απριλίου ο Άμουνδσεν και οι άντρες του έστησαν αποθήκες προμηθειών στις 80°, 81° και 82° Ν, κατά μήκος μιας γραμμής που οδηγούσε στον Πόλο. Αυτό του έδωσε εμπειρία των συνθηκών στο Ρος Άις Σελφ και παρείχε σημαντικές δοκιμές για τον εξοπλισμό τους. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα στο Φράμχεϊμ ασχολήθηκαν με την βελτίωση του εξοπλισμού τους, ιδιαιτέρως των ελκήθρων. Τα έλκηθρα αυτά, του ιδίου είδους και κατασκευαστή με αυτά που χρησιμοποιούσε ο Σκοτ, ζύγιζαν 165 λίβρες. Κατά τον χειμώνα, ο Όλαφ Μπγιάαλαντ κατάφερε να μειώσει το βάρος τους στις 48 λίβρες. Στις 4 Φεβρουαρίου 1911, μέλη της ομάδας του Σκοτ στην Νέα Γη επισκέφτηκαν φιλικά τη βάση του Άμουνδσεν στο Φράμχεϊμ.
Ο Άμουνδσεν έκανε ένα εσφαλμένο ξεκίνημα για τον Πόλο στις 8 Σεπτεμβρίου 1911. Οι θερμοκρασίες είχαν αυξηθεί, δίνοντας την εντύπωση βελτίωσης των καιρικών συνθηκών. Η Πολική ομάδα αποτελείτο από οκτώ άτομα, τους Όλαφ Μγιάαλαντ, Χέλμερ Χάνσσεν, Σβέρρε Χάσσελ, Όσκαρ Βίστινγκ, Γιόργκεν Στούμπερουντ, Χγιάλμαρ Γιόχανσεν, Κρίστιαν Πρέστρουντ και τον Άμουνδσεν. Λίγο μετά την αναχώρησή τους η θερμοκρασία έπεσε κάτω από τους -50 °C. Στις 12 Σεπτεμβρίου αποφάσισαν να φτάσουν στην αποθήκη των 80°, να εναποθέσουν τις προμήθειές τους και να γυρίσουν πίσω στο Φράμχεϊμ περιμένοντας θερμότερες συνθήκες. Έφτασαν στην αποθήκη στις 15 Σεπτεμβρίου, από όπου έφυγαν βιαστικά προς το Φράμχεϊμ. Οι Πρέστρουντ και Χάνσσεν υπέστησαν κρυοπαγήματα στις φτέρνες τους κατά τη διάρκεια της επιστροφής. Μετά την επιστροφή ο Γιόχανσεν έθεσε ανοιχτά ζήτημα μη καλής λήψης αποφάσεων από τον Άμουνδσεν. Ο Άμουνδσεν έπειτα από όλα αυτά επανοργάνωσε την Πολική ομάδα. Οι Πρέστρουντ, Στούμπερουντ και Γιόχανσεν ανέλαβαν την αποστολή εξερεύνησης της Γης του Εδουάρδου Ζ’. Έτσι ο Γιόχανσεν χωρίστηκε από την Πολική ομάδα.
Η νέα Πολική ομάδα, με τους Μπγιάαλαντ, Χάνσσεν, Βίστινγκ, Χάσσελ και Άμουνδσεν αναχώρησε στις 19 Οκτωβρίου 1911. Πήραν μαζί τους τέσσερα έλκηθρα και 52 σκυλιά. Στις 23 Οκτωβρίου έφτασαν στην αποθήκη στις 80°Ν και στις 3 Νοεμβρίου στην Αποθήκη των 82°Ν. Στις 15 Νοεμβρίου έφτασαν στο γεωγραφικό πλάτος των 85°Ν και έφτασαν στην βάση των Υπερ-Ανταρκτικών Ορέων. Η αναρρίχηση κατά μήκος του Παγετώνα Άξελ Χέιμπεργκ ήταν ευκολότερη από ότι περίμεναν. Έφτασαν στην άκρη του Πολικού Οροπεδίου στις 21 Νοεμβρίου. Εκεί κατασκήνωσαν στην τοποθεσία που ονόμασαν “Χασάπικο”, όπου σκότωσαν 24 από τα εναπομείναντα σκυλιά. Μερικά από τα πτώματα ταΐστηκαν στα υπόλοιπα σκυλιά. Οι μεγάλες χιονοπτώσεις και ο άσχημος καιρός βαθμιαία αυξάνονταν καθώς διέσχιζαν την ‘Αίθουσα χορού του διαβόλου’, μια περιοχή με τεράστια ρωγμή. Διέσχισαν τις 87°Ν στις 4 Δεκεμβρίου και στις 7 Δεκεμβρίου έφτασαν στο γεωγραφικό πλάτος του απώτερου νότου του Σάκλετον, στις 88°23’Ν, 180 χλμ. από το Νότιο Πόλο.
Στις 14 Δεκεμβρίου 1911 η ομάδα των πέντε, με 16 σκυλιά έφτασε στον Πόλο. Έφτασαν 35 μέρες πριν από την ομάδα του Σκοτ. Ο Άμουνδσεν ονόμασε τη βάση του στο Νότιο Πόλο Πόλχεϊμ, ‘Σπίτι του Πόλου’. Επίσης μετονόμασε το Ανταρκτικό Οροπέδιο σε Οροπέδιο του Βασιλιά Χάακον Ζ’. Άφησαν μια μικρή σκηνή και γράμμα που δήλωνε το κατόρθωμά τους για την περίπτωση που δεν επέστρεφαν ασφαλείς στο Φράμχεϊμ.
Η μεγάλη εμπειρία του Άμουνδσεν, η προσεκτική προετοιμασία και η χρήση των καλύτερων σκύλων έλξης ελκήθρου που ήταν διαθέσιμοι (Γροιλανδικά χάσκυ) απέδωσαν. Επέστρεψαν στο Φράμχεϊμ στις 25 Ιανουαρίου 1912 με ένδεκα σκύλους. Το ταξίδι είχε διαρκέσει 99 ημέρες, η απόσταση που διανύθηκε ήταν περίπου 1.860 μίλια.
Η επιτυχία του Άμουνδσεν δεν κοινοποιήθηκε δημοσίως μέχρι τις 7 Μαρτίου 1912, όταν κατέφτασε στο Χόμπαρτ της Αυστραλίας. Ο Άμουνδσεν αφηγήθηκε το ταξίδι του στο βιβλίο Ο Νότιος Πόλος: Μια Αφήγηση της Νορβηγικής Ανταρκτικής Αποστολής στο ‘Fram’, 1910-1912.
Μεταγενέστερη ζωή
Μετά από διάφορες άλλες αποστολές, συμπεριλαμβανομένης της διάσχισης του Αρκτικού με το αερόπλοιο Νόργκε, ο Άμουνδσεν εξαφανίστηκε στις 18 Ιουνίου 1928, ενώ πετούσε σε μια αποστολή διάσωσης με τον διάσημο Νορβηγό πιλότο Λέιφ Ντίτριχσον, τον Γάλλο πιλότο Ρενέ Ζιλμπώ (René Guilbaud) και τρεις άλλους Γάλλους, προς αναζήτηση των χαμένων μελών του πληρώματος του Ιταλού Ουμπέρτο Νόμπιλε, του οποίου το νέο αερόπλοιο Ιτάλια είχε συντριβεί, ενώ επέστρεφε από τον Βόρειο Πόλο. Έπειτα βρέθηκε κοντά στην ακτή του Τρόμσο μια βάρκα από το Γαλλικό υδροπλάνο Latham 47 στο οποίο επέβαινε, η οποία είχε πρόχειρα φτιαχτεί ως ναυαγοσωστική σχεδία. Πιστεύεται πως το αεροπλάνο συνετρίβη σε ομίχλη στη Θάλασσα Μπάρεντς και πως ο Άμουνδσεν σκοτώθηκε στην συντριβή ή πέθανε λίγο μετά. Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Η έρευνα για τον Άμουνδσεν σταμάτησε από την νορβηγική κυβέρνηση τον Σεπτέμβριο. Μια πρόσφατη ανακάλυψη (2003) προτείνει πως το αεροπλάνο κατέπεσε βορειοδυτικά του Νησιού Μπέαρ.
Ονομάσθηκαν προς τιμή του
- Ο Σταθμός Νότιου Πόλου Άμουνδσεν-Σκοτ έχει ονομαστεί απο κοινού προς τιμή αυτού και του αντιπάλου του.
- Η Θάλασσα Άμουνδσεν, πέρα από την ακτή της Ανταρκτικής
- Ο Παγετώνας Άμουνδσεν στην Ανταρκτική
- Ο αστεροειδής 1065 Αμουνδσενία, που ανακαλύφθηκε το 1926.
- Ο Κρατήρας Άμουνδσεν, που καλύπτει τον νότιο πόλο της Σελήνης.
- Το Νορβηγικό ναυτικό κατασκευάζει μια τάξη φρεγατών, μια εκ των οποίων, η «HNoMS Ρόαλντ Άμουνδσεν», θα πάρει το όνομά του.
- Μεταξύ των υψηλών πλοίων το γερμανικό μπρίκι «Ρόαλντ Άμουνδσεν»
Βιβλιογραφία
- Roald Amundsen’s Belgica Diary. The first Scientific Expedition to the Antarctic by Hugo Decleir Bluntisham Books, Erskine Press.
- Roland Huntford: The Last Place on Earth: Scott and Amundsen’s Race to the South Pole, Modern Library (7 Σεπτεμβρίου 1999)
