- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Ο Ερωτόκριτος μετά τη γραφή του είχε μεγάλη αναγνώριση από τους αναγνώστες, πέρασε στην προφορική παράδοση και σήμερα θεωρείται μεγάλη κλασική δημιουργία, αφού αρχικά σπουδαίοι φιλόλογοι αγνόησαν τις αρετές του.
Σημαντικά γραμματολογικά προβλήματα για τον ποιητή, τον χρόνο γραφής του, το πρότυπο και το είδος του έχουν λυθεί. Είναι έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου του Ιακώβου, Ενετού λόγιου από τη Σητεία, γράφτηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, πρότυπό του υπήρξε ένα μεσαιωνικό γαλλικό μυθιστόρημα και διαθέτουμε την άρτια φιλολογική του έκδοση από τον Στυλιανό Αλεξίου. Είναι μια ερωτική ποιητική μυθιστορία υψηλής τέχνης και θεωρείται κορυφαίο κλασικό δημιούργημα.
Για την λογοτεχνική αξία του έργου σημαντική υπήρξε η συμβολή του Πανεπιστημιακού δασκάλου Στέφανου Κακλαμάνη, που οργάνωσε τρία συνέδρια επικεντρωμένα στην ποιητική αξία του έργου. Κυκλοφορούν ήδη δυο τόμοι και αναμένεται ο τρίτος με το πρόσφατο συνέδριο στη Σητεία, όπου λειτουργεί η Στέγη Βιτσέντζου Κορνάρου, χάρη στη συμβολή άξιων πνευματικών ανθρώπων της Σητείας, που αναπτύσσουν ευρύτερη αξιόλογη δράση.
Γαλουχήθηκα από παιδί με τους στίχους του έργου, τον δίδαξα και τώρα που ξαναδιαβάζω το ποίημα με γυαλιά πρεσβυωπίας θα ήθελα να προσπαθήσω να σας μεταφέρω την αίσθησή μου παρακινώντας σας να ξαναδιαβάσετε το κείμενο.
Στόχος μου είναι να εντοπίσω κάποια σημεία, όπου φαίνεται η υψηλή τέχνη και η μαστοριά της σύνθεσής του. Φυσικά το κείμενό μου συνδέεται με την υποκειμενική μου αίσθηση και τα προσωπικά μου κριτήρια.
Σε παλιότερες δημοσιεύσεις μου είχα αναφερθεί στη σημασία της φρόνησης, του «λογαριασμού» και είχα τονίσει πώς λειτουργεί στον Ερωτόκριτο και στην Αντιγόνη του Σοφοκλή.
Παραθέτω τους πρώτους στίχους του έργου
Του κύκλου τα γυρίσματα που ανεβοκατεβαίνου
Και του τροχού που ώρες ψηλά κι ώρες στα βάθη πηαίνου
Και του καιρού τ’ αλλάματα που αναπαημό δεν έχου,
Μα στο καλό κ’ εις το κακό περιπατούν και τρέχου
Και των αρμάτω οι ταραχές, έχθρητες και τα βάρη,
Του έρωτα η εμπόρεση και της φιλιάς η χάρη,
Αυτάνα μ’ εκινήσασι τη σήμερον ημέρα
Ν’ αναθιβάλω και πω τα κάμαν και τα φέρα
Σ’ μια κόρη κ’ έναν άγουρο που μπερδευτήκα ομάδι
Σε μια φιλιάν αμάλαγη με δίχως ασκημάδι.
Κι όποιος του πόθου δούλεψε εισέ καιρόν κιανένα
ας έρθει για ν’ αφουκραστεί ό,τι ‘ναι εδώ γραμμένα
να πάρει ξόμπλι κι αρμηνειά …..
Όπως στην Ιλιάδα ο Όμηρος επικαλείται τη Μούσα για να αφηγηθεί την οργή του Αχιλλέα και στην Οδύσσεια τις περιπέτειες του πολυμήχανου Οδυσσέα, έτσι και εδώ μας δίδονται οι θεματικοί πυρήνες «Του έρωτα η εμπόρεση και της φιλιάς η χάρη», ο χρόνος δράσης «στους περαζόμενους καιρούς» που μας παραπέμπει στα παραμύθια που αρχίζουν με το μια φορά κι έναν καιρό και ο τόπος που είναι κλασική Αθήνα «που ήτονε τση μάθησης η βρώσις», μια αναφορά που αντανακλά την ανάμνηση του μεγαλείου της Αθήνας και μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι ο ποιητής είχε κάποια γνώση κλασικών γραμμάτων.
Άλλωστε οι πρώτοι στίχοι για του κύκλου τα γυρίσματα και τον τροχό μας παραπέμπουν στην αρχαιοελληνική αντίληψη του χρόνου που ήταν κυκλική σε αντίθεση με την Βίβλο, όπου ο χρόνος είναι ευθύγραμμος. Δημιουργείται ο κόσμος και ο άνθρωπος εκπίπτει, τιμωρείται και τελικά σώζεται και καταλήγει στον Παράδεισο, όπου τελειώνει η ιστορία.
Ο ποιητής θεωρεί ότι το καλό και το κακό συμπορπατούν και εναλλάσσονται, η δυστυχία και η ευτυχία, ο πόλεμος και η ειρήνη, το μίσος και η φιλία. Κάθε στιγμή παίζουμε και χάνουμε ή κερδίζουμε. Αρκεί οι πράξεις μας να προσδιορίζονται από την αρετή, τη φρόνηση και φυσικά να μην υπερβαίνουμε το μέτρο. Οι αξίες αυτές επανέρχονται σε πολλά σημεία του έργου με θαυμάσιες μεταφορές και τεκμηρίωση από τη φύση. Μια φύση, που ο ποιητής γνωρίζει πολύ καλά και η ματιά του αποτυπώνει καθαρά όσα συμβαίνουν σ’ αυτήν για να διδάξει και να τέρψει τον ακροατή του.
Φυσικά η ποίηση δεν γράφεται με ιδέες, αλλά με λέξεις και οι λέξεις του Κορνάρου είναι πάντα σε ισορροπία με το αίσθημα και την εμπειρία της ζωής. Η κόρη και ο άγουρος «που μπερδευτήκα ομάδι σε μια φιλιάν αμάλαγη με δίχως ασκημάδι» μπορούν να παραδειγματίσουν άλλους, πώς πρέπει να διαχειρίζονται τα πάθη τους. Κάποτε όλοι επαναστατούν, αμφισβητούν τους κοινωνικούς περιορισμούς, αλλά δικαιώνονται στο τέλος μόνο αν επιδιώκουν να κατακτήσουν το στόχο τους με αρετή και τόλμη. Η αντίδικη μοίρα της Αρετής και του Ερωτόκριτου προοικονομείται και με καιρό και με κόπο ευτυχούν. Η αισθητική αξία και η ομορφιά του κειμένου οικοδομούν μια ηθική ζωής.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
