Αξιοσημείωτη ήταν η ομιλία της κας Κωνσταντίνας Γογγάκη Αναπλ. Καθηγήτριας του ΕΚΠΑ, στο πλαίσιο της εκδήλωσης της Ζακυνθινής Εστίας Πολιτισμού”ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΡΩΜΑΣ, η οποία τίμησε τα 158 χρόνια από την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών.
- ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΓΟΓΓΑΚΗ
Την 21η Μαΐου 1864, 158 χρόνια από σήμερα, τα Ιόνια Νησιά ενώθηκαν επισήμως με το Ελληνικό Βασίλειο, συνιστώντας την πρώτη περιοχή που προσαρτήθηκε μετά την ολοκλήρωση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Μετά από 660 χρόνια ξένης κυριαρχίας (1204-1864), στο Κάστρο της Κέρκυρας και σε άλλα νησιά του Ιονίου, υψώθηκε η γαλανόλευκη ελληνική σημαία.
Η Ένωση της Επτανήσου με τον εθνικό κορμό συνιστά ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα της σύγχρονης Ελλάδας. Μόνο αν σκεφθεί κανείς σε ποιο άραγε σημείο θα βρισκόταν σήμερα η εθνική, η πνευματική, η καλλιτεχνική και η λογοτεχνική μας υπόσταση αν δεν είχε προηγηθεί η Ένωση, μπορεί να κατανοήσει την αξία της επετείου αυτής. Μόνο έτσι μπορεί να εκτιμηθεί η μεγάλη συμβολή της Επτανήσου στην καθιέρωση της Δημοτικής Γλώσσας, στη δημιουργία της Επτανησιακής λογοτεχνικής Σχολής, στην ώθηση της μουσικής και του θεάτρου, στην δημιουργία του εθνικού μας Σολωμού, του Κάλβου και τόσων λογίων και ποιητών. Πώς θα ήταν άραγε η Ελλάδα, αν δεν θα είχε τότε ιδρυθεί στην Κέρκυρα η Ιόνιος Ακαδημία, το πρώτο Ελληνικό Πανεπιστήμιο, που παραχώρησε τη θέση του για να ιδρυθεί το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο της χώρας;
Η Επτάνησος, εκτός από τα μικρότερα νησιά, αποτελείται από τις νήσους Κέρκυρα, Κεφαλληνία, Ζάκυνθο, Λευκάδα, Ιθάκη, Παξούς και Κύθηρα. Κάθε μια εξ αυτών διαθέτει ιδιαίτερη μορφολογία και χαρακτήρα. Από την προϊστορική εποχή τα νησιά αυτά διαδραμάτισαν πρωτεύοντα ρόλο στην Ελληνική ιστορία, και προσέφεραν στον Όμηρο την πιο πλούσια πηγή εμπνεύσεως για την περιγραφή των ηθών και των εθίμων των αρχαίων εκείνων χρόνων. Ο Οδυσσέας, η πιστή Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος, ο φιλόξενος Αλκίνοος είναι ήρωες που προσωποποιούν τον προς το ωραίον και τις τέχνες έρωτα των Επτανησίων. Το θαρραλέο εθνικό τους φρόνημα διατηρήθηκε αναλλοίωτο και κατά τους κλασικούς και τους μέσους χρόνους, ώστε δικαίως ο Κάλβος να μακαρίζει τα νησιά αυτά που ποτέ δεν γνώρισαν την σκληρή μάστιγα εχθρών τυράννων.
Τα ωραία Επτάνησα, ωστόσο, λόγω ακριβώς της φυσικής ομορφιάς και της σπουδαίας γεωγραφικής τους θέσης, προσέλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών ξένων δυνάμεων που θέλησαν να τα υποτάξουν. Μάλιστα μετά την τέταρτη Σταυροφορία και την πρώτη κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1204, τα νησιά του Ιονίου αποκόπηκαν από την υπόλοιπη Ελλάδα. Ακολούθησαν αλληλοδιάδοχες κυριαρχίες, και η Επτάνησος βρέθηκε και πάλι ενωμένη, το 1386, αλλά υπό την κοινή κυριαρχία της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας, με πρωτεύουσα την Κέρκυρα.
Τα Επτάνησα αποτέλεσαν κτήσεις της Ενετικής Δημοκρατίας από τον 14ο ως τον 18ο αιώνα (1386-1797). Το σύστημα, όμως, εσωτερικής οργάνωσης της Ενετίας ήταν τελείως ξένο προς την ελληνική παράδοση, με βάση την διάκριση των κατοίκων σε τρεις κατηγορίες, τους ευγενείς ή αριστοκράτες, τους αστούς και τους ποπολάρους. Στους ευγενείς ανήκαν όσοι προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στη Γαληνοτάτη, οι οποίοι και ενεγράφονταν στο Libro D’ Oro, την «Χρυσήν Βίβλον», συγκεντρώνοντας στα χέρια τους όλα τα αγαθά και τις τοπικές εξουσίες. Αντίθετα, οι άλλες δύο τάξεις αποκλείστηκαν εξ ολοκλήρου από τη διοίκηση. Ιδιαίτερα η τάξη των ποπολάρων, η οποία περιελάμβανε κυρίως τους αγρότες και τους εργάτες, είχε περιέλθει σε τέτοια εξαθλίωση, ώστε να μη διαφέρει ουσιαστικά από την πραγματική δουλεία.
Η κατάσταση αυτή, όπως ήταν φυσικό, προξένησε μεμονωμένα κινήματα ή γενικότερες λαϊκές εξεγέρσεις, όπως το περίφημο «Ρεμπελιό των Ποπολάρων», στη Ζάκυνθο το 1628, που πνίγηκε στο αίμα. Η κοινωνία ζούσε διαρκώς σε μια αναστάτωση. Οπωσδήποτε, όμως, η διαβίωση ήταν σχετικά ειρηνική, σε σύγκριση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Κυρίως η αποσόβηση του Τουρκικού ζυγού, επέτρεψε στους κατοίκους να προαγάγουν την οικονομία και ν’ αναπτύξουν ιδιαίτερα την πνευματική κίνηση.
Με την πάροδο του χρόνου η κραταιά Ενετία απώλεσε την παλιά ισχύ της, ενώ η ταχεία Γαλλική προέλαση έκανε τον Μέγα Ναπολέοντα να φθάσει μέχρι την Γαληνοτάτη, η πτώση της οποίας επέδρασε και επί της τύχης της Επτανήσου. Η Γαλλική επανάσταση το 1789 ενίσχυσε σημαντικά την αφύπνιση των λαών και τη δημιουργία εθνικής συνείδησης, και γενικά οι ιδέες της άσκησαν μεγάλη επίδραση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ιδίως οι λαοί που ευρίσκονταν υπό εξωτερικό ή εσωτερικό ζυγό, πίστεψαν ότι ήρθε η ώρα και γι’ αυτούς της απαλλαγής από κάθε είδους τυραννία. Έτσι οι Επτανήσιοι, τον Ιούνιο του 1797, υποδέχτηκαν τον Μέγα Ναπολέοντα ως ελευθερωτή, ρίχνοντας την «Χρυσή Βίβλο» στην πυρά και ψάλλοντας στους δρόμους την «Μασσαλιώτιδα» και τον «Θούριο» του Ρήγα. Η φεουδαρχική κοινωνική ιεραρχία σχεδόν ανατράπηκε, και έγιναν πολλές δημοκρατικές παρεμβάσεις. Η συμπεριφορά των Γάλλων, ωστόσο, απέναντι στους κατοίκους των νησιών, η περιφρόνηση προς τους τοπικούς αγίους, η βαριά φορολογία που επέβαλαν και η απρόσμενη αλαζονεία τους, σε συνδυασμό και με την προπαγάνδα εναντίον τους, απογοήτευσε βαθύτατα τους κατοίκους των νησιών.
Την πρώτη Γαλλική κατοχή (1797-1799) ακολούθησε η Ρωσοτουρκική επέμβαση στα Επτάνησα, με τη σύμφωνη γνώμη της Αγγλίας. Τότε, όμως, επανήλθε στην Επτάνησο το παλαιό αριστοκρατικό σύστημα, και οι ευγενείς στράφηκαν εκδικητικά εναντίον των δημοκρατικών. Εξάλλου, και το πρώτο σύνταγμα, το 1799, ήταν καθαρά αριστοκρατικό. Έτσι, όλες οι δημοκρατικές αρχές της σύντομης γαλλικής διακυβέρνησης των νησιών, υπονομεύτηκαν και εκτοπίστηκαν, ενώ ο λαός αποκλείστηκε από κάθε ενεργό συμμετοχή στα κοινά και από κάθε παροχή πολιτικών δικαιωμάτων.
Από το 1800 έως το 1807 τα Επτάνησα, με την επωνυμία «Ιόνιος Πολιτεία», συγκρότησαν το πρώτο δήθεν «αυτόνομο» κράτος, το οποίο τελούσε όμως υπό την πλήρη επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης. Εξάλλου, οι Τούρκοι επιδόθηκαν σε λεηλασίες και σε εκτελέσεις, ώστε οι Ρώσοι επιχείρησαν να τους εμποδίσουν. Οι αριστοκράτες, ως αλαζόνες, δυνάστευαν. Ο μόνος που δεν είχε καμία δυνατότητα να αποφασίσει για το μέλλον του ήταν ο Επτανησιακός λαός.
Οι παλιές εποχές, ωστόσο, είχαν αλλάξει, και δεν ήταν πλέον εύκολο ο λαός να ανεχθεί τα απολυταρχικά συστήματα του παρελθόντος. Προκλήθηκαν τότε αλλεπάλληλα επαναστατικά κινήματα. Μετά τις γενικές εκλογές, το νέο σύνταγμα, του 1803, συνιστούσε την «Δημοκρατία της Επτανήσου», με την καθιέρωση της Ελληνικής γλώσσας και με την κατάργηση των προνομίων της κληρονομικής αριστοκρατίας. Ακολούθησε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, η συμφωνία στο Τιλσίτ, η παράδοση των Επτανήσων απ’ τη Ρωσία στη Γαλλία, και τα νησιά πέρασαν, εκ νέου, στην Αυτοκρατορική Γαλλία.
Οι προσδοκίες των Επτανησίων διαψεύστηκαν και κατά την δεύτερη Γαλλική κυριαρχία. Ο Μέγας Ναπολέων μετάνιωσε για τη στάση του αυτή στη συνέχεια, αλλά ήταν, πλέον, αργά. Τα νησιά της «Ιονίου Πολιτείας» περιήλθαν σταδιακά στην κυριαρχία της Αγγλίας. Τα Επτάνησα παραχωρήθηκαν στην Αγγλία, όχι ως «κτήσις», αλλά δήθεν ως «προστασία», υπό την επωνυμία «Ηνωμένα Κράτη των Ιονίων». Η προβλεπόμενη αυτονομία στην πραγματικότητα, όμως, παρέμεινε γράμμα νεκρό, καθώς ο Άγγλος αρμοστής Μαίτλαντ διατείνονταν ότι ο λαός της Επτανήσου δεν ήταν ακόμη ώριμος για αυτοδιοίκηση, συνεχίζοντας έτσι την καταπίεση και την τυραννία του επτανησιακού λαού.
Από την αρχή της Αγγλοκρατίας υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις. Οι Επτανήσιοι εμφορούμενοι από τις επαναστατικές ιδέες που γέννησε η Γαλλία, αποδείχτηκαν ανυπότακτοι, και τα νησιά πολλές φορές αποτέλεσαν την εστία ένοπλων και αιματηρών εξεγέρσεων. Ειδικά οι Κεφαλλονίτες αποτελούσαν μόνιμο πρόβλημα για το Βρετανικό στέμμα. Τα επαναστατικά κινήματα των Επτανήσων βρήκαν την πολιτική τους έκφραση κυρίως μέσα από το λαϊκό και επαναστατικό κόμμα των Ριζοσπαστών. Σκοπός των τελευταίων ήταν, πρωτίστως, η Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα, αλλά επίσης και ο δημοκρατικός μετασχηματισμός της κοινωνίας. Το 1848, που εισήχθηκε η ελευθεροτυπία, κυκλοφόρησαν πολλές εφημερίδες στα Επτάνησα, με έκδηλους πολιτικούς προσανατολισμούς, μεταξύ αυτών στην Κέρκυρα ο «Ριζοσπάστης».
Αντίπαλοι των Ριζοσπαστών, εκτός από τους Άγγλους, ήταν και οι ντόπιοι αριστοκράτες, οι οποίοι συνήθως πολεμούσαν οποιοδήποτε κίνημα προσπαθούσε να δημιουργήσει εθνική συνείδηση. Προκειμένου να μην απολέσουν τα προνόμια της τάξης τους, είχαν δημιουργήσει το κόμμα των «ανθενωτικών» ή λεγόμενων «υποχθονίων». Όσο πλησίαζαν τα χρόνια της Ένωσης, οι ανθενωτικοί ευγενείς, με πολλές μηχανορραφίες υπέρ της διατήρησης της Αγγλικής προστασίας, προσπάθησαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι, δήθεν, οι Επτανήσιοι ήσαν αντίθετοι με την Ένωση.
Ο συγκεντρωτισμός των εξουσιών, σε συνδυασμό και με τον συνεχή έλεγχο των Άγγλων τοποτηρητών, είχαν μετατρέψει την Επτάνησο σε πλήρη Αγγλική κτήση. Οι κάτοικοι αντιδρούσαν κατά της Αγγλίας, διεκδικώντας την χαμένη αυτονομία τους. Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης του ΄21, στην οποία παρά τις απαγορεύσεις των Άγγλων οι Επτανήσιοι συμμετείχαν, αναπτέρωσε το ηθικό τους. Κατά την περίοδο που ακολούθησε την Ελληνική Επανάσταση, οι Επτανήσιοι Ριζοσπάστες δραστηριοποιούνται ακόμη εντονότερα για την ενσωμάτωση των Ιονίων Νήσων στο νεοσύστατο Ελληνικό Βασίλειο.
Το 1824, πριν ακόμη η Ελλάδα αποκτήσει την ανεξαρτησία της, ιδρύθηκε στην Κέρκυρα από τον Βρετανό φιλέλληνα Frederic North, κόμη του Guilford, η «Ιόνιος Ακαδημία», το πρώτο Πανεπιστήμιο στην ιστορία της νεοελληνικής παιδείας και της σύγχρονης εποχής. Η Ακαδημία ανέδειξε σπουδαίες πνευματικές προσωπικότητες, και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι το 1864, οπότε και διέκοψε οριστικά τη λειτουργία της, προκειμένου να υποστηρίξει το νέο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το κτήριο της Ιονίου Ακαδημίας στην Σπιανάδα, κάηκε, το 1943, από βομβαρδισμούς των Γερμανών. Μισό αιώνα περίπου αργότερα, ανοικοδομήθηκε για τις ανάγκες του Ιονίου Πανεπιστημίου.
Μετά την ίδρυση του Ελληνικού κράτους, και ιδίως μετά την θεμελίωση της Γαλλικής δημοκρατίας, το 1848, ο αγώνας εντάθηκε ακόμη περισσότερο, λαμβάνοντας ορισμένες φορές, όπως στην Κεφαλλονιά, εκρηκτικές διαστάσεις. Πολλοί, τότε, απαγχονίστηκαν και οικίες καταστράφηκαν, καθώς ο σκληρός αρμοστής Χένρυ Ουάρντ, χρησιμοποίησε προς εκφοβισμό κάθε είδους αγριότητα. Το 1849 η Αγγλία αναγκάστηκε να παραχωρήσει ορισμένες ελευθερίες, οι οποίες όμως αντί να ηρεμήσουν τα πνεύματα, μάλλον εξαγρίωσαν περισσότερο τους πολίτες καθώς συνειδητοποιούσαν τα δικαιώματα που δεν είχαν.
Η πρώτη εκλεγείσα Βουλή περιέλαβε πολλούς αντιπροσώπους Ριζοσπάστες, έντεκα εκ των οποίων το 1850 πρότειναν ψήφισμα με το οποίο η Επτάνησος ενώνονταν με την Ελλάδα. Ο αρμοστής διέλυσε τότε τη Βουλή, ενώ και ορισμένους βουλευτές τους εξόρισε. Οι επόμενες Βουλές επαναλάμβαναν το ψήφισμα, χωρίς να προβαίνουν σε περαιτέρω νομοθετική εργασία, ώστε το Κράτος περιήλθε σε ακυβερνησία. Την ίδια περίοδο οι Επτανήσιοι έτυχαν της υποστήριξης της διεθνούς κοινής γνώμης, που τάχθηκε υπέρ της αυτοδιάθεσης των λαών.
Οι Άγγλοι προσπάθησαν να διατηρήσουν τα Επτάνησα στην κατοχή τους, αλλά, με τον καιρό, τα νησιά του Ιονίου είχαν εξελιχθεί κατ’ αυτούς σε κέντρο οικονομικών εξόδων και πολιτικών αναταραχών. Εξάλλου, οι Επτανήσιοι Ριζοσπάστες τους διεμήνυαν με κάθε τρόπο ότι δεν υπήρχε άλλη λύση, παρά μόνο η εγκατάλειψη των νησιών. Οι Άγγλοι αποφάσισαν, εν τέλει, να χρησιμοποιήσουν την παραχώρηση των Επτανήσων ως ένα διπλωματικό μέσο για να επιτύχουν την ανακήρυξη του αγγλόφιλου νεαρού πρίγκιπα της Δανίας, του οίκου των Γκλύξμπουργκ, σε Βασιλιά της Ελλάδας.
Το καλοκαίρι του 1863, μετά τις εκλογές, οι νεοεκλεγέντες ρωτήθηκαν ως προς την ένωση με την Ελλάδα. Το Ψήφισμα της 23ης Σεπτεμβρίου του 1863 ήταν ομόφωνο. Αναπόφευκτα, η συνθήκη του Λονδίνου στις 29 Μαρτίου του 1864, αποφάσισε ότι τα νησιά παραχωρούνται στην Ελλάδα, ως δώρο ή προίκα στον Γεώργιο Α΄. Έτσι, την 21η Μαΐου του 1864 ο Θρασύβουλος Ζαΐμης παρέλαβε τα Επτάνησα από τον τελευταίο Άγγλο αρμοστή Ερρίκο Στορξ, σε επίσημη τελετή στην Κέρκυρα, και τα Επτάνησα ενσωματώθηκαν στον ελληνικό κορμό.
Τελικά, μετά από πολλές περιπέτειες και μακρούς αγώνες, ο διακαής πόθος των δημοκρατικών Επτανησίων, που επί πενήντα τουλάχιστον έτη αγωνίστηκαν επίμονα για την Ένωσή τους με την Ελλάδα και που, ποτέ, δεν ξέχασαν την ελληνική γλώσσα και δεν έχασαν την ελληνικότητά τους, έγινε πραγματικότητα. Τα Ιόνια νησιά, μετά από 660 ολόκληρα χρόνια ξένης κυριαρχίας, επανέρχονταν στους κόλπους της μητέρας Ελλάδας, χάρη στον ένθερμο πατριωτισμό και την σθεναρή στάση των Επτανησίων. Από τη στιγμή αυτή η ιστορία της Επτανήσου είχε, εκ νέου, συνδεθεί άρρηκτα με την ιστορία του ελεύθερου Ελληνικού κράτους και με την τύχη του υπόλοιπου Ελληνισμού.
________________________________________________________
Κωνσταντίνα Γογγάκη
Η Κωνσταντίνα Γογγάκη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στη ΣΕΦΑΑ Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διδάσκει «Εισαγωγή στη Φιλοσοφία και στη Φιλοσοφία του Αθλητισμού». Γεννημένη στην Αλεπού Κερκύρας, έχει βασικές σπουδές στο ΤΕΦΑΑ, Φιλοσοφική Σχολή Παν/μίου Αθηνών, και Δραματική Σχολή Εθνικού Θεάτρου Ελλάδας. Πραγματοποίησε Μεταπτυχιακές Σπουδές «Φιλοσοφίας» υπό τον Ευάγγελο Μουτσόπουλο, και «Δραματικής Ποίησης» στη Φιλοσοφική Σχολή Παν/μίου Αθηνών.
Έλαβε δύο Υποτροφίες Μεταπτυχιακών Σπουδών από Københavns Universitet: 1) Institute for Nygraesk og Balkanistik, «Den europæiske litteraturs seimiotik i det 19. århundrede og undersøgelse af karakteristika for nygræske studier i Danmark», και 2) Danmarks Højskole for Legemsøvelser «Philosophy of Sport». Στη Δανία πραγματοποίησε Μεταπτυχιακές Σπουδές: Institut for Graesk og Latin, «Søren Aabye Kierkegaard. Τhe progenitor of 20th-century existential philosophy», Institut for Nordisk Filologi, «Myth as a semiological system». Υπό την επίβλεψη του Henning Eichberg εκπόνησε διδακτορική διατριβή «The Mythological sources of the Delphic Games. A juxtaposition with the relevant European research of the 20tieth century» την οποία υποστήριξε στο Παν/μιο Αθηνών, με «άριστα».
Εξέδωσε τα βιβλία Οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για τον αθλητισμό, Τυπωθήτω – Γ. Δαρδανός, Αθήνα 2003, και Το ολυμπιακό ιδεώδες. Παγκόσμια κρίση και προοπτικές, Gutenberg, Αθήνα 2013. Έχει ταξιδέψει στην Παλαιστίνη και τη Λωρίδα της Γάζας και δημοσιεύσει στατιστικά στοιχεία για το εκπαιδευτικό πρόβλημα στις κατεχόμενες αυτές περιοχές. Επισκέφθηκε την Βόρεια Κορέα και τον Κιμ Ιλ Σουνγκ. Έχει εκπροσωπήσει την Κίνηση για την Ειρήνη, τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Εθνική Ανεξαρτησία (ΚΕΑΔΕΑ) σε Διεθνή Συνέδρια. Τα ενδιαφέροντά της εστιάζονται στην φιλοσοφία ψυχής – σώματος, την παιδεία, την ολυμπιακή ιδεολογία και την αξιολογία του νοήματος της ζωής.
