- ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
*Τα «Νανάκια»: Το οικόσημο της Πολωνικής πόλης Wrocla
*Το «νανάκι» της Φιλαργυρίας
☆Ταξιδιωτικές εντυπώσεις III (Πολωνία)
Συνήθως οι πόλεις εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες με τα παλιά τους κτίρια, τα μεγάλα τους πάρκα, τους εντυπωσιακούς ναούς ή με κάθε τι που ξεχωρίζει για το μέγεθός του. Το να προκαλεί το ενδιαφέρον μια πόλη με τα 300 μικρά αγαλματάκια, τα γνωστά νανάκια, είναι κάτι μοναδικό, που μόνο το Βρότσλαβ της Πολωνίας μπορεί να σου το προσφέρει.
Η εικαστική αυτή παρέμβαση γεννήθηκε ως μία διαμαρτυρία των κατοίκων ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς της χώρας (1980), γνωστή και ως «πορτοκαλί επανάσταση». Το πρώτο νανάκι τοποθετήθηκε το 2001 προς τιμήν αυτής της επανάστασης και έκτοτε η πόλη στολίστηκε με 300 τέτοια μικροσκοπικά ανθρωπάκια που προκαλούν το γέλιο του επισκέπτη και τον καλούν σε ένα άτυπο κυνήγι του «κρυμμένου θησαυρού».
Μικρά ανθρωπάκια, τα νανάκια, κυριαρχούν σε πολλά σημεία της πόλης προκαλώντας το ενδιαφέρον των επισκεπτών.
Η θεματολογία ποικίλλει αντανακλώντας τόσο την καθημερινότητα των κατοίκων, όσο και διαχρονικά θέματα που ενσωματώνουν με έναν διδακτικό τρόπο διαχρονικές βιοθεωρίες.
Τα νανάκια ως εικόνα αισθητοποιούν με έναν κωμικό και διασκεδαστικό τρόπο συνήθειες, νοοτροπίες, συμπεριφορές, σκέψεις και κοσμοθεωρίες που έχουν ενσωματωθεί στο αξιακό σύστημα των ανθρώπινων κοινωνιών.
Το «νανάκι» της Φιλαργυρίας*
Το νανάκι που ακολουθεί στην εικόνα μας αναδεικνύει το ρόλο του χρήματος στη ζωή του ανθρώπου. Θα μπορούσαμε, χάριν οικονομίας χώρου, να δώσουμε σε αυτό τον τίτλο, «Ο Φιλοχρήματος» ή «Η Φιλαργυρία».
Από το «Δει δη Χρημάτων» έως το «Τύραννίς χρήμασιν».
Η ΦΙΛΟΧΡΗΜΑΤΙΑ ή φιλαργυρία συνιστά ένα επικίνδυνο πάθος που επωάζει ένα πλήθος άλλων αρνητικών συμπεριφορών. Η απληστία, το μίσος, η βία, η ζήλια και αντικοινωνικότητα, ως παράγωγα φαινόμενα, αλλοτριώνουν το άτομο και τρέφουν τον αρρωστημένο ατομικισμό.
Η απόκτηση και συσσώρευση πλούτου ανάγεται σε πρώτιστη αξία που καταπνίγει κάθε ενδιαφέρον για πνευματική ανάταση και ηθική τελείωση. Οι κοινωνικές αξίες υποχωρούν και ο ατομικισμός διαβρώνει το υπόβαθρο κάθε ατομικού ή κοινωνικού αξιακού συστήματος.
Για πολλούς η εφεύρεση του χρήματος στάθηκε η απαρχή της ταξικής διάρθρωσης των ανθρώπινων κοινωνιών. Ποιητές και Φιλόσοφοι πρόβαλαν εμφαντικά τον αρνητικό ρόλο του χρήματος στη ζωή των ανθρώπων και των κοινωνιών.
Ο Λυκούργος, νομοθέτης της αρχαίας Σπάρτης, διαβλέποντας τον κίνδυνο της φιλαργυρίας, επιβάλλει τα μεγάλα και δύσχρηστα νομίσματα. Ωστόσο η Σπάρτη δεν απόφυγε τις συνέπειες της φιλαργυρίας σύμφωνα με τη ρήση: «Α Φιλοχρηματία Σπάρταν όλει, άλλο δε γ’ ουδέν».
Ανάλογες είναι και οι θέσεις του Σοφοκλή στην τραγωδία, «Αντιγόνη» που καταγγέλλει την εφεύρεση του χρήματος ως πρόξενο πολλών κακών:
«Ουδέν γαρ ανθρώποισιν οίον άργυρος κακόν νόμισμα έβλαστεν. Τούτο και πόλεις πορθεί, τόδ άνδρας εξανίστησιν δομών, τόδ’ εκδιδάσκει και παραλλάσσει φρένας χρηστάς προς αισχρά πράγματα ίστασθαι βροτών».
Παρόμοιες είναι και οι θέσεις του Ευριπίδη για τον διαβρωτικό ρόλο του χρήματος τόσο στις συνειδήσεις των ανθρώπων όσο και στην ύπαρξη και λειτουργία των πόλεων.
«Το Χρήμα είναι ο χειρότερος θεσμός μέσα στους ανθρώπους. Γκρεμίζει πολιτείες, γυρίζει το μυαλό των ανθρώπων στο κακό, τον σπρώχνει στην απάτη και στο έγκλημα και χάνεται κάθε ντροπή και σεβασμός και ξεπλανεύει συνειδήσεις τίμιες».
Σχετικά με τον ρόλο του χρήματος στη ζωή του ανθρώπου και των κοινωνιών ανέπτυξε και ο Ανώνυμος στο έργο του «Ελληνική Νομαρχία» (1806). Σε αυτό το έργο προβάλλονται εκτός από τα αρνητικά και η θετική συνεισφορά του χρήματος. Ειδικότερα τονίζονται τα παρακάτω:
«Η εφεύρεσις των χρημάτων ηύξησε της ιδέας των ανθρώπων αυξάνοντας τον αριθμό των πραγμάτων… και τέλος πάντων ετίμησε την ανθρωπότητα και την κατέστησε ευγενή και χρηστοήθη… Ο άλλος βέβαια, ήθελεν αποκριθεί: Η εφεύρεσις των χρημάτων κατέστησεν τους ανθρώπους εχθρούς της φύσεως και του εαυτού των… Η εφεύρεσίς των έφθειρε τα ήθη των ανθρώπων με την πολυτέλειαν, και, τέλος πάντων, τα χρήματα έδωσαν την ύπαρξιν άλλων δύο γενών ανάμεσα στους ανθρώπους. Όθεν, εκτός του αρσενικού και θηλυκού, την σήμερον ευρίσκεται το τρίτον γένος, των πλουσίων και το τέταρτο των πτωχών… Και τέλος πάντων το ανθρώπινο γένος δεν ασχημώθη τόσο από αυτό;»
Ο Ηρόδοτος δια στόματος ενός Πέρση στρατηγού διακήρυξε την ηθική ανωτερότητα των Σπαρτιατών έναντι των Περσών στο πεδίον της μάχης σε σχέση πάντα με το χρήμα: «Παπαί Μαρδόνιε… Οι ου περί χρημάτων τον αγώνα ποιούνται, αλλά περί αρετής».
Την ασύμβατη και συγκρουσιακή σχέση Χρήματος και Τιμής πραγματεύεται και ο Κ. Θεοτόκης στο «Η Τιμή και το Χρήμα» με την επαναλαμβανόμενη, από διαφορετικά πρόσωπα, φράση «Ανάθεμά τα τα Τάλαρα».
Μπορεί οι παραπάνω γνώμες να αποτυπώνουν μία πραγματικότητα της δεσποτείας του χρήματος, ωστόσο η καθημερινότητα τείνει να δικαιώνει και τη σοφία μιας ρώσικης παροιμίας:
«Η αλήθεια σιωπά, όταν μιλάνε τα λεφτά».
Στην παραπάνω αλήθεια θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και την σοφία μιας άλλης, ελληνικής παροιμίας, που προβάλλει εμφαντικά τη δύναμη του χρήματος:
«Έχεις λιλιά (χρήματα), έχεις και μιλιά».
Να, λοιπόν, που ένα «νανάκι» στάθηκε η αφορμή για ένα εκτενές κείμενο για την φιλαργυρία. Είναι η περίπτωση που η εικόνα γεννά τον Λόγο και ο συνδυασμός των δύο αποτελεί τον αφανή ιστό που πλέκει υπόρρητα την ανθρώπινη Ταυτότητα και Βιοθεωρία.
*Ο καθένας, κι αυτή είναι η αξία στα νανάκια, μπορεί να βρει το δικό του υπονοούμενο και θέμα για προβληματισμό.
