Αντρέ Μαλρό: Ένας Ασιάτης για την Αθήνα και τη Ρώμη

Ο Έλληνας πιστεύει τον άνθρωπο διάφορο από τον κόσμο, όπως ο χριστιανός πιστεύει τον άνθρωπο συνδεμένο με τον Θεό, όπως εμείς πιστεύουμε τον άνθρωπο συνδεμένο με τον κόσμο. Τα πάντα διευθετούνται σ’ αναφορά μ’ αυτόν

by Times Newsroom
  • André MALRAUX

ΘΑ ΣΑΣ ΞΑΝΑΜΙΛΗΣΩ για τη Ρώμη. Ρώμη κι Αθήνα, από τότε που τις άφησα, ζούνε μέσα μου, και προφέροντας άλλα λόγια από κείνα που τότε άκουγα υποχρεώνομαι να τα’ ακούω ακόμη. Είναι, περισσότερο κι από τις αναμνήσεις μου αυτό που βλέπω στην Ευρώπη, που ζωντανεύει την εικόνα εκείνων των πολιτειών. Δεν θα σας απασχολήσω με την Αθήνα, γιατί εκεί δεν συνάντησα παρά μονάχα αβεβαιότητα. Αυτό που γύρευα να συγκρατήσω γινόταν μέσα μου συγκεκριμένο: Περίμενα. Μέσα στην καινούργια πόλη, η γοητεία των αλαφροΐσκιωτων πιπεριών μόλις κι απάλυνε τη δυσαρέσκεια που μου γεννούσαν τα σύγχρονα μνημεία της. Η αρχαία πόλη, απ’ όπου περίμενα την αποκάλυψη μιας νέας περσικής καθαρότητας, και μου έδειξε το σύμβολο ενός λαού δαφνοστεφανωμένου, ακουμπισμένου στα τείχη ενός κάστρου, με κατέπληξε. Ίσως όμως δεν υπάρχει ιδέα, ανάμεσα σ’ όλες εκείνες που θησαύρισα στη διάρκεια του ταξιδιού μου αυτού, που με σκοτεινούς συνδέσμους, να μην είναι προσηλωμένη σ’ αυτές τις σπασμένες κολώνες και σ’ εκείνον τον σκληρό ορίζοντα, και που να μη μου υπενθυμίζουν το μικρό μουσείο της Ακρόπολης, οικείο και σιωπηλό, όπου ένας γερο-Έλληνας στρατιωτικός μου έδειξε κάποιες πέτρες που αποτελούν το μεγαλύτερο σύμβολο της Δύσης, απ’ όσα ως σήμερα γνωρίζω. Τις αγαπούσε τις πέτρες αυτές. Τις θώπευε σαν ταπεινός συλλογέας. Αλλά τις προτιμούσε από το ελιόδεντρο της Θεάς, απ’ το οποίο μου πρόσφερε ένα κλωνάρι, παίρνοντας ένα φιλοδώρημα. Ενόσω δεν υπάρχει αιώνια ομορφιά, αναμφίβολα, οι πιο αψηλόκορμες θεές θα κατακυριεύσουν τις πέτρες αυτές σε λίγο, με μια συνοδεία που υπήρξε αμίαντη και που έγινε γοητευτική. Αλλά είναι δίκαιο πάλι, τα πιο μεγάλα πνεύματα της φυλής σας να έρχονται εδώ για να αναζητήσουν μια καθάρια εικόνα αυτού που είναι τα ίδια. Ο καημός ωραίων ψυχών διαυγών κι ακόρεστων για την αυτογνωριμία τους· τι θαυμασιότερη τιμή θα μπορούσε να προσφερθεί σε νεκρούς;

Παρ’ όλ’ αυτά, η αρμονία αυτή είναι φτωχή, κι αυτή η καθαρότητα δεν είναι παρά ανθρώπινη. Υπάρχουν μερικές στιγμές που, ενώ αναπολώ το ταπεινό μουσείο, ανάμεσα στις φόρμες που αντίκρισα ταξιδεύοντας σ’ όλο τον κόσμο, το κεφάλι ενός νεκρού ανθρώπου με μάτια ανοιχτά μου επιβάλλεται, σαν μια αλληγορία της ελληνικής μεγαλοφυίας με τον βαθύ της υπαινιγμό: να μετράς κάθε πράγμα με τη διάρκεια και την ένταση μιας ανθρώπινης ζωής. Κάτω από αυτή την άγνωστη μορφή, ποιος δεν θα χάραζε το όνομα του Οιδίποδα; Ιστορία του είναι η μάχη ενάντια στη σφίγγα όλων μας των ιδιοτήτων. Το τέρας: δράκοντας, σφίγγα, φτερωτός ταύρος, είναι ένας από τους καθρέφτες της Ανατολής. Αλλά ανήκει επίσης σ’ αυτό το μέρος της ψυχής που προσπάθησε να μειώσει την Ελλάδα, και που ξαναπαρουσιαζόταν, ανάμεσα στους αιώνες, κάθε φορά που οι άνθρωποι ζητούσαν από τη ζωή περισσότερα από κείνα που μπορεί να τους δώσει ο στοχασμός. Νεκρός στη Θήβα, ξαναγεννιέται στη Θήβα, στη Σογδιανή, και στα σύνολα της Ινδίας, που με τη σειρά της νικά εκείνο τον οδυνηρό Οιδίποδα: τον Αλέξανδρο τον Μέγα…

Μια μονάχα ζωή. Για μένα, τον Ασιάτη, όλη η ελληνική μεγαλοφυία βρίσκεται μέσα σ’ αυτή την ιδέα και μέσα στην ευαισθησία που γεννιέται από αυτήν. Υπάρχει εδώ μια πράξη πίστης. Ο Έλληνας πιστεύει τον άνθρωπο διάφορο από τον κόσμο, όπως ο χριστιανός πιστεύει τον άνθρωπο συνδεμένο με τον Θεό, όπως εμείς πιστεύουμε τον άνθρωπο συνδεμένο με τον κόσμο. Τα πάντα διευθετούνται σ’ αναφορά μ’ αυτόν. Το ιδιαίτερο σημάδι αυτών των θεών, το σημάδι που κυριαρχεί, δεν είναι καθόλου το ότι είναι ανθρώπινοι αλλά το ότι είναι προσωπικοί. Η σπουδαιότητα του ανθρώπου, η τελειότητα που είναι επιδεκτικός ν’ αγγίξει, όλα αυτά τα γνωρίζουμε όσο γνωρίζουμε κείνον. Αλλά συλλαμβάνουμε τον κόσμο στο σύνολό του κι είμαστε περισσότερο ευαίσθητοι στις δυνάμεις που τον συναπαρτίζουν παρά στις ανθρώπινες ενέργειες. Η ιδέα της ανθρώπινης ιδιοφυίας κατακάλυπτε πια στο πνεύμα μας την ιδέα του ανθρώπου. Οι Έλληνες έχουν την σύλληψη του ανθρώπου ως ενός ανθρώπου, ενός όντος που γεννιέται και πεθαίνει. Η διαδρομή της ζωής που για τον στοχασμό μας και την ευαισθησία μας δεν έχει άλλη σπουδαιότητα από τις διαιρέσεις, νεότητα, ωριμότητα, γερατειά, για τους δικούς σας έγινε το κύριο στοιχείο του σύμπαντος. Συνειδητά, θα πω ότι σχεδόν η αίσθηση του όντος είναι ένα θραύσμα του κόσμου, που αναπότρεπτα προηγείται από την εντελώς αφηρημένη έννοια του ανθρώπου κι αυτό συνιστά τη συνείδηση πως είναι ένα ον ζωντανό, συνολικό, διαφορετικό, πάνω σε μια γη ευμενή όπου οι μοναδικές παθητικές εικόνες ήταν οι εικόνες των ανθρώπων κι της θάλασσας. Κι είναι μια ιδιαίτερη ευαισθησία, περισσότερο απ’ όσο είναι στοχασμός, που προέρχεται από αυτά τα σχεδόν γυμνά τοπία όπου όλοι σας υποκλίνεστε. Η Δύση γεννιέται κει, με την αυστηρή μορφή της Αθηνάς, με τα όπλα της και με τα στίγματα της μελλοντικής της παραφροσύνης.

Η Ρώμη, αφού ξαναβρήκε τα ελληνικά σημάδια, δεν είναι πια ένας τάφος αυτοκρατορικός αλλά ο μοναδικός χώρος όπου τα πάντα υποκύπτουν αργά στη δύναμη. Αν το άτομο βρίσκεται σ’ έξαρση ή αυτοπαρατηρείται, η επτάλοφος Ρώμη θα του διδάξει να υποκλίνεται. Θα μπορούσε κανείς να κατανοήσει καλύτερα τον πολιτισμό σας και τον ρυθμό του, ακούγοντας τον διάλογο της ακόρεστη φωνής  της υψηλόφρονης, που υψώνεται από αυτές τις δυο χώρες τις πλημμυρισμένες σπασμένα μάρμαρα; Τόσες εκκλησίες έχουν κολώνες εσωτερικές που προέρχονται από αρχαίους ναούς. Εκεί αφουγκράστηκα δυο χριστιανικές φωνές. Η μια υμνωδούσε τη δόξα του Θεού. Η άλλη αναρωτιόταν υπόκωφα. Κι αυτή η τελευταία δεν ζητούσε πια να κάμει τον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει εκείνες από τις δυνάμεις που από την ισχύ έφταναν στην φιληδονία – και που εκδηλώνονται χωρίζοντάς τον από τον κόσμο. Στους δισταγμούς του, στις θλίψεις του, στον εσωτερικό του αγώνα που συνιστά τη ζωή του, η φωνή αυτή η δεύτερη χάριζε την υπέρτατη σπουδαιότητα και την υπέρτατη ένταση, αυτή τους προσκολλούσε στον Θεό. Η ανεύθυνη Ανατολή προσπαθεί να υψωθεί πάνω από μια διαμάχη που δεν αποτελεί η ίδια το γέρας. Ο χριστιανός δεν μπορεί καθόλου να διαχωριστεί: ο Θεός κι αυτός είναι στο εξής προσηλωμένοι ο ένας στον άλλο, κι ο κόσμος δεν είναι πια τίποτα παρά η μάταιη διακόσμηση αυτή της σύγκρουσης. Στον διανοητικό βασανισμό των Ελλήνων, στην καθαρή ανησυχία που βρίσκονται παλεύοντας να δώσουν στη ζωή ένα νόημα ανθρώπινο, συγκλίνουν η αγωνία σας και οι χειρονομίες σας σαν τυφλών. Ο Θεός σας αποκαλύπτεται με βίαιες συγκινήσεις και ταξιθετώντας τις συγκινήσεις αυτές τείνετε προς αυτόν. Ο Θεός είναι για σας κράτος. Για μας, ρυθμός.

André MALRAUX

Μετάφραση: Κώστας Ε. Τσιρόπουλος

  • Πρώτη δημοσίευση: ΕΥΘΥΝΗ | Φυλλάδιο νεοελληνικού προβληματισμού, τεύχος 38ο, Φεβρουάριος 1975

Σχετικά Άρθρα

Leave a Comment

Αυτή η ιστοσελίδα χρησιμοποιεί cookies για να βελτιώσει την εμπειρία σας. Συνεχίζοντας την περιήγησή σας, δίνετε την συγκατάθεσή σας για την χρήση των cookies. Aποδοχή