- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Στην ομιλία του στη Βουλή, κατά την διάρκεια της κοινοβουλευτικής συζήτησης στην Ολομέλεια για την ψήφο των αποδήμων, ο πρόεδρος του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κινήματος Αλλαγής Νίκος Ανδρουλάκης, αναφέρθηκε στο ζήτημα των πρόσφατων πυρκαγιών σε διάφορες περιοχές της χώρας.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η συγκεκριμένη συζήτηση του προσέφερε την ευκαιρία να αναφερθεί περισσότερο ολοκληρωμένα στο ζήτημα των καλοκαιρινών πυρκαγιών και της λήψης προληπτικών μέτρων δασοπροστασίας, με τον ίδιο να σπεύδει να αξιοποιήσει την παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στη Βουλή, προκειμένου να διατυπώσει έναν κριτικό λόγο για την στάση της κυβέρνησης, κάτι που δεν μπορούσε να πράξει με την ίδια ευκολία στην ομιλία του ενώπιον των βουλευτών του κόμματος του πριν από λίγες ημέρες. Υπό αυτό το πρίσμα, η ομιλία του Νίκου Ανδρουλάκη δομήθηκε πάνω σε «επιχειρηματολογικά στερεοτυπικά μοτίβα»,1 όπως τα ονομάζουν οι Van Eemeren & Τσαγκαράκη∙ Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο;
Σημαίνει πως άξονας της ομιλίας του ήσαν η άσκηση κριτικής τύπου ‘τελικά, τι κάνατε δύο χρόνια μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές σε Αττική και σε Εύβοια;’ ‘Ποια ήταν τα μέτρα πρόληψης που λάβατε σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς; ‘Που ήταν το επιτελικό κράτος’;
Μία τέτοια κριτική ήσαν κάτι παραπάνω από αναμενόμενη. Ήσαν «στερεοτυπική» και αυτονόητη για τον επικεφαλής ενός πολιτικού κόμματος που αρέσκεται να προβάλλει εαυτόν ως τον ‘υπονομευτή’ του επιτελικού κράτους. Στην ομιλία του Νίκου Ανδρουλάκη, δεν διακρίνεται η ύπαρξη της έννοιας της «αντιστροφής»,2 σύμφωνα με την διατύπωση του Brunschwig.
Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως, πέραν των στοχευμένων αναφορών στο τι ‘δεν έλαβε χώρα’ μεταξύ 2021-2023,3 ο Κρητικός πολιτικός δεν διάνθισε την ομιλία του από το βήμα της Βουλής με λεπτομερείς αναφορές στο τι συνέβη το 2021 στην Αττική και στην Βόρεια Εύβοια, πολλώ δε μάλλον το τι συνέβη το 2018 στο Μάτι. Και έπραξε κάτι τέτοιο προκειμένου η ομιλία του να αποκτήσει νοηματική συνοχή και να είναι όσο πιο ‘στρωτή’ γίνεται, έχοντας ως διακύβευμα και το να μην κατηγορηθεί από τις απαρχές της κοινοβουλευτικής του θητείας, για ‘επίκληση του παρελθόντος.’
Την λειτουργία της αντιστροφής τύπου από ‘το Β και το Γ επιστρέφω πάλι στο Α και μένω εκεί,’ την ακολούθησαν την περίοδο 2019-2023 (και όχι μόνο το 2021, έτος δασικών πυρκαγιών), αρκετοί βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας, επενδύοντας στο ‘καταστροφικό παρελθόν’ (Μάτι) του αντιπάλου, στο εγκάρσιο σημείο όπου ο στόχος καθίσταται διττός.
Από την μία το να διαφανεί η «ανωτερότητα του παρόντος»,4 κατά την ανάλυση της Βίλυς Τσάκωνα, μίας εκ των πρωτοπόρων στην μελέτη του εγχώριου κοινοβουλευτικού λόγου και των εκφάνσεών του (μη ύπαρξη νεκρών, διαμόρφωση μίας διαφορετικής κουλτούρας αντιμετώπισης και διαχείρισης μείζονων φυσικών καταστροφών, αναδιαμόρφωση του ρόλου της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας η οποία καθίσταται περισσότερο ‘επιχειρησιακή’ και προσανατολισμένη αποκλειστικά στην κατάσβεση μίας πυρκαγιάς).
Και από την άλλη, να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την ενεργότερη εμπλοκή του ακροατηρίου ή αλλιώς των πολιτών, στην «αποκωδικοποίηση»5 των παρεχόμενων πληροφοριών όπως υποστηρίζει ο Thornborrow.
Ώστε την επόμενη φορά που δεν θα ‘αργήσει’ να είναι σε θέση να κρίνουν και να αξιολογήσουν μόνοι τους την κατάσταση και τις διαμορφωθείσες συνθήκες, δίχως να χρειάζεται η παρεμβολή του πολιτικού, είτε δια του κοινοβουλευτικού λόγου, είτε δια των επιτόπου δηλώσεων, είτε δια της τοποθέτησης ενώπιον κομματικού ακροατηρίου.
Ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ, αποκλίνοντας από αυτή την στρατηγική,6 προσπάθησε να περάσει από τον «πολιτικό στον καθημερινό λόγο», δίχως να επιστρέψει απαραίτητα πάλι πίσω στον πολιτικό, δηλώνοντας ‘λέω αυτά που σκέφτεστε και επίσης, αυτά που λέτε φωναχτά’ σε φίλους και γνωστούς: ‘Που είναι το κράτος, οέο;’ Προς ώρας τουλάχιστον, έχει εκλείψει σε σημαντικό η υβριστική ρητορική που υιοθετήθηκε το καλοκαίρι του 2021, αν και εξακολουθεί να ‘επιζεί’ εν μέρει μέσα στα κοινωνιο-γλωσσικά περιβάλλοντα όπως είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το καλοκαίρι του 2021, οι λαϊκιστικές εγκλήσεις έφθασαν στο peak της (το γνωστό και χυδαίο ‘Μητσοτάκη, ‘γα…σαι’ ήσαν ‘σύμπτωμα’ ενός τέτοιου ακραία λαϊκιστικού και συνθηματολογικού λόγου), για να ακολουθήσουν έκτοτε φθίνουσα πορεία, μη αποκτώντας ιδιαίτερη κοινωνική δυναμική.
Μία τέτοια εξέλιξη οφείλεται και στο γεγονός πως μόλις πριν από περίπου έναν μήνα διεξήχθησαν βουλευτικές εκλογές, και, κατά δεύτερον, στο εύρος της νίκης της Νέας Δημοκρατίας και στον ισχυρό κοινωνικό και πολιτικό αντίκτυπο αυτής.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κυρίως στο Facebook, τα γλωσσικά σχήματα που συγκροτούνται, σχετίζονται με το στοιχείο της ‘υπόμνησης’ ή της υπενθύμισης, τύπου ‘τι ψηφίσατε ρε;’ ‘σε ποιους δώσατε 41%,7 ρε ηλίθιοι;’, με απώτερο στόχο να αποτελέσουν την μαγιά μίας περισσότερο ολοκληρωμένης πολιτικής κριτικής. Μπορεί όμως αυτό να συμβεί εύκολα; Όχι φυσικά, είναι η απάντησή μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, Eemeren, F.H., ‘Argumentation studies. Five estates,’ στο: Van Eemeren, F.H., (επιμ.), ‘Reasonableness and effectiveness in Argumentative discource: Fifty contributions to the Pragma-Dialectics,’ Dordecht, Springer, 2015b. Το παράδοξο εδώ, θα ήταν ο αρχηγός του εν Ελλάδι Κεντροαριστερού πολιτικού φορέα να επενδύσει συμβολικούς, γλωσσικούς και πολιτικούς πόρους προς την κατεύθυνση χρήσης «βασικών πρωτοτυπικών επιχειρηματολογικών μοτίβων», θέτοντας για παράδειγμα στο προσκήνιο, τον υψηλό βαθμό συντονισμού που υπήρξε κατά την διάρκεια των πρόσφατων πυρκαγιών σε Αττική, Βοιωτία και Κορινθία. Κάτι τέτοιο βέβαια προϋποθέτει ή ορθότερα, προϋπέθετε, διάθεση πολιτικών υπερβάσεων (προφανώς ο Νίκος Ανδρουλάκης όπως και βουλευτές του κόμματος έχουν κατά νου τις παράλληλες πυρκαγιές που εκδηλώθηκαν στην Ρόδο), ώστε να μπορείς να αναγνωρίσει το ορθό, εμπλουτίζοντας την κοινοβουλευτική σου ομιλία με θετικές αναφορές (στην εγχώρια κοινοβουλευτική κουλτούρα η παραδοχή της ορθής κυβερνητικής στάσης ούτε αντιμετωπίστηκε ούτε και αντιμετωπίστηκε ως μείζονα ηθικοπολιτική ‘αρετή’), και πολιτική επίγνωση, ώστε να είσαι σε θέση να θέσεις τα δικά σου όρια απέναντι στα υπόλοιπα κόμματα της αντιπολίτευσης, καταδεικνύοντας το ‘που’ και το ‘πως’ διαφοροποιείσαι πολιτικά. Βλέπε και, Τσαγκαράκη, Ειρήνη., ‘Ελληνικός Κοινοβουλευτικός Λόγος,’ Διδακτορική Διατριβή, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2022, σελ. 78, Διαθέσιμο στο: Τσαγκαράκη Ειρήνη (2022 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)) Ελληνικός κοινοβουλευτικός λόγος (ekt.gr)
2 Βλέπε σχετικά, Brunschwig, J., ‘Aristotle’s rhetoric as a ‘’counterpart’’ to dialectic,’ στο: Oksenberg-Rorty, A., (επιμ.), ‘Essays on Aristotle’s rhetoric,’ Berkley, University of California Press, 1996. Δεν είναι λίγες οι φορές που ο Νίκος Ανδρουλάκης επικαλείται την θητεία του στο Ευρωκοινοβουλίου και την εμπειρία και την γνώση που αποκόμισε την περίοδο που βρισκόταν εκεί, με επίδικο και να προσδώσει μεγαλύτερη αξία στα λεγόμενα του (να ενισχύσει την επιχειρηματολογία του), και να δείξει πως ‘έχει δικαίωμα να μιλά για τα πάντα αφού κάποια στιγμή βρέθηκε εκεί’ (σαν το ‘αφού έχω πάει’ της γνωστής τηλεοπτικής διαφήμισης), πλεονέκτημα που οι άλλοι πολιτικοί αρχηγοί δεν διαθέτουν, και να ‘αποδείξει’ πως μιλά ‘πάντα’ με στοιχεία και με ντοκουμέντα, δίχως να ‘αερολογεί ασυστόλως’. Αυτή την πρακτική ο Νίκος Ανδρουλάκης την είχε υιοθετήσει και προτού ακόμη εκλεγεί στην προεδρία του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής.
3 Σε αυτό το χρονικό διάστημα ενσκήπτει μία ειδοποιός διαφορά που αφορά τον ίδιο τον Νίκο Ανδρουλάκη. Ενώ το 2021 ήσαν ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ-Κινήματος Αλλαγής, ευρωβουλευτής που προσπαθούσε να παρέμβει ζητώντας επιτακτικά την υιοθέτηση των βέλτιστων ευρωπαϊκών πρακτικών στο εγχώριο μοντέλο χάραξης δασικής-περιβαλλοντικής στρατηγικής, τώρα είναι αρχηγός του κόμματος που μέχρι πριν από λίγους μήνες υπηρετούσε από την θέση του ευρωβουλευτή, καλούμενος πλέον να ενσωματώνει στις διάφορες ομιλίες του και τοποθετήσεις περισσότερες κομματικές αναφορές. Το αξίωμα του ευρωβουλευτή, δεν του παρείχε απαραίτητα περισσότερες ευκαιρίες δημοσιοποίησης των απόψεών του (τη εξαιρέσει της αντικατάστασης της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από την Βουλή των Ελλήνων, τα διάφορα φόρα στα οποία μπορεί να καταθέτει τις απόψεις του, παραμένουν ίδια). Όμως, του προσέφερε περισσότερες δυνατότητες και μία μεγαλύτερη γλωσσική-λεκτική ‘ελευθερία,’ την οποία δεν μπορεί να ‘ξαναβρεί’ εύκολα ως αρχηγός πολιτικού κόμματος. Και ήδη η προσαρμογή στον νέο του ρόλο και στα νέα του καθήκοντα είναι κάτι παραπάνω από ευδιάκριτη.
4 Βλέπε σχετικά, Τσάκωνα, Βίλλυ., ‘Κοινοβουλευτικός λόγος: Μια πρώτη προσέγγιση,’ Διαθέσιμο στο: (6) Κοινοβουλευτικός λόγος: Μια πρώτη προσέγγιση | Villy Tsakona – Academia.edu
5 Και, Thornborrow, J., ‘Poetic language,’ στο: Goodman, S., & O’ Halloran, K., (επιμ.), ‘The art of English: Literary creativity,’ Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2006, σελ. 49-93. Όσες λίγες πιθανότητες δίνουμε στον Βασίλη Στίγμα των ‘Σπαρτιατών’ στο να εμπλουτίσει την ομιλία του με παραπομπές στον ποιητικό λόγο, πράγμα που πράττει συχνά ο πρωθυπουργός, άλλες τόσες λίγες δίνουμε και στον Νίκο Ανδρουλάκη, ο πολιτικός λόγος του οποίου παραμένει ‘στεγνός’, πεζός και αποκλειστικά πολιτικός.
6 Χρήζει βέβαια θεωρητικής επισήμανσης πως η στρατηγική της θεματικής ‘παρέκκλισης’ λόγω επικαιρότητας και έκτακτης συγκυρίας τηρήθηκε για μία ακόμη φορά πιστά, από όλους τους πολιτικούς αρχηγούς και όχι μόνο από τον Νίκο Ανδρουλάκη: Άλλο ήσαν το θέμα προς συζήτηση και ανάπτυξη επιχειρηματολογίας και για άλλο βρέθηκαν να συζητούν, να ανταλλάζουν επιχειρήματα και να διαφωνούν.
7 Το γεγονός πως τα υβριστικά συνθήματα εκλείπουν, δεν σημαίνει πως ένας Φεϊσμπουκικός διάλογος δεν μπορεί να εκτραπεί, εκεί όπου οι βωμολοχίες μπορεί να αποτελέσουν γλωσσική κανονικότητα. Και πως μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο; Εάν ο χρήστης που έχει προβεί σε μία σχετική απλοϊκή ανάρτηση, μέσω της οποίας επιθυμεί σφόδρα να καταδείξει πως δεν ‘ανήκει στον σωρό των λοβοτομημένων του 41%,’ λάβει κάποια απάντηση, σε ανάλογο κριτικό ύφος. Τότε είναι που απαντώντας μπορεί να επικαλεσθεί το γνωστό χυδαίο και υβριστικό σύνθημα του παρελθόντος. Και ο γλωσσικός όρος ‘ηλίθιοι’ βέβαια, έτσι όπως χρησιμοποιείται, εμπεριέχει άρνηση και προσβολή των άλλων.
