- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Σε δηλώσεις του μετά από την συνάντηση που είχε με τον δήμαρχο Δυτικής Αχαΐας, Γρηγόρη Αλεξόπουλο, ο πρόεδρος του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος-Κινήματος Αλλαγής, Νίκος Ανδρουλάκης, τόνισε πως «η ΚΕΔΕ δεν μπορεί να είναι το μακρύ χέρι του Μαξίμου εις βάρος της αυτοδιοίκησης. Πρέπει να γίνει το συνδικαλιστικό όργανο, που θα υπηρετήσει μια αυτόνομη αυτοδιοίκηση, δίπλα στον πολίτη».1
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως η συγκεκριμένη άσκηση κριτικής προς την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, εντάσσεται εντός του πλαισίου της αντιπολιτευτικής στρατηγικής του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτό, ενθαρρυμένο και από την εκλογική επικράτηση του Χάρη Δούκα επί του Κώστα Μπακογιάννη,2 θεωρεί την Τοπική Αυτοδιοίκηση ως ένα από τα πιο ‘προνομιακά’ πεδία για το ίδιο.
Για την ανάδειξη στην επιφάνεια των ουσιωδών πολιτικοϊδεολογικών διαφορών που το χωρίζουν από την Νέα Δημοκρατία αλλά και από τον Συνασπισμό της Ριζοσπαστικής Αριστεράς του Στέφανου Κασσελάκη. Όμως, και αυτού του τύπου η κριτική δεν καθίσταται μόνο κοινότοπη ή τετριμμένη, αλλά και αρκούντως παρωχημένη και απλοϊκή. Και γιατί λέμε κάτι τέτοιο;
Διότι η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος είναι ένα αυτοτελές θεσμικό-αυτοδιοικητικό όργανο, τα μέλη του οποίου διαθέτουν την δυνατότητα λήψης αποφάσεων, διατύπωσης συγκεκριμένων προτάσεων προς την κυβέρνηση και το αρμόδιο υπουργείο Εσωτερικών,3 χάραξης στρατηγικών, σε ένα πολύ λεπτό σημείο όπου εντός αυτής δραστηριοποιούνται μερικοί από τους πιο αποτελεσματικούς αυτοδιοικητικούς της χώρας, προεξάρχοντος του επικεφαλής της, Λάζαρου Κυρίζογλου.
Εμβαθύνοντας περισσότερο την ανάλυση μας, θα επισημάνουμε πως η αντίληψη του Νίκου Ανδρουλάκη ‘συγγενεύει’ με την αντίληψη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος (ΚΚΕ)4 έτσι όπως εκφράζεται με σταθερό ρυθμό, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αν για το Κομμουνιστικό Κόμμα η Τοπική Αυτοδιοίκηση δεν είναι πραγματική ‘αυτοδιοίκηση’, αλλά ‘διοίκηση’ που ασκείται για ‘λογαριασμό τρίτων’ (της ‘αστικής τάξης’ συγκεκριμένα), ‘διοίκηση’ που είναι ‘πλήρως εξαρτώμενη από το κεντρικό κράτος και την εκάστοτε κυβέρνηση’, τότε, για τον Νίκο Ανδρουλάκη ισχύει κάτι παρόμοιο, όπως είδαμε, όσον αφορά την ΚΕΔΕ, που δεν είναι, παρά ‘εξάρτημα’ του ‘Μητσοτακικού συστήματος διακυβέρνησης’.
Με αυτόν τον τρόπο όμως, ο Νίκος Ανδρουλάκης, παραβλέπει και το πολύ σημαντικό έργο που έχει επιτελέσει ο νυν επικεφαλής της ΚΕΔΕ Λάζαρος Κυρίζογλου, ο οποίος έχει κατορθώσει να καταστήσει τον ρόλο της ΚΕΔΕ απολύτως διακριτό από αυτόν της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΠΕ).
Έχει ενισχύσει ακόμη περισσότερο τον τεχνοκρατικό (επιστημονικό) προσανατολισμό της, κάτι που έχει συμβάλλει στο να μπορεί η ΚΕΔΕ, διαρκώς, να καθοδηγεί και να συμβουλεύει δημάρχους που ζητούν την συνδρομή της. Έχει πετύχει να ενσωματώσει πλήρως εντός αυτής, όλα τα σύγχρονα προτάγματα (τεχνολογία-ψηφιοποίηση, περιβάλλον, λογοδοσία), που άπτονται του τρόπου λειτουργίας της σύγχρονης Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Έχει διατηρήσει ακέραιο τον αυτοδιοικητικό της χαρακτήρα.
Στην υποσημείωση νούμερο ‘1’, αναφέραμε πως οι δηλώσεις του προέδρου του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, δεν φαίνεται να αποτελούν την βάση για την διαμόρφωση μίας αυτοδιοικητικής στρατηγικής που θα αποβλέπει στην εκλογή του Χάρη Δούκα στην προεδρία της ΚΕΔΕ.
Όμως, όσο περισσότερο πλησιάζει η ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών, τόσο περισσότερο κεντρικά στελέχη του κόμματος (και ο ίδιος ο πρόεδρος του), θα θέτουν στο επίκεντρο το στοιχείο της «ανταποκρισιμότητας»5 (responsiveness), κατά την θεώρηση των Ladner, et al. Δηλαδή, την δυνατότητα του νέου δημάρχου Αθηναίων στο να ανταποκριθεί με επάρκεια στο ρόλο του προέδρου της ΚΕΔΕ.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Βλέπε σχετικά, ‘Ανδρουλάκης: «Να ξαναγίνει η ΚΕΔΕ το όργανο των αυτοδιοικητικών και όχι το όργανο του κ. Μητσοτάκη για να τους ελέγχει»,’ Διαδικτυακή έκδοση εφημερίδας ‘Πρώτο Θέμα,’ 19/01/2024, Ανδρουλάκης: «Να ξαναγίνει η ΚΕΔΕ το όργανο των αυτοδιοικητικών και όχι το όργανο του κ. Μητσοτάκη για να τους ελέγχει» (protothema.gr) Κινούμενοι σε ένα θεωρητικό επίπεδο, μπορούμε να θέσουμε το εξής ερώτημα: Συνιστούν οι δηλώσεις του προέδρου του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής έναυσμα για την συγκρότηση μίας καθαυτό αυτοδιοικητικής στρατηγικής που θα αποβλέπει στην εκλογή του Χάρη Δούκα στην προεδρία της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ); Δεν θα διστάσουμε να απαντήσουμε, λέγοντας πως Όχι, δεν συνιστούν την βάση για κάτι τέτοιο. Και αυτό διότι, πέραν της στηλίτευσης εκείνου του ‘συγκεντρωτικού’ μοντέλου λειτουργίας της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο οποίο ομνύει η κυβέρνηση, κατά τον Νίκο Ανδρουλάκης, δεν υπάρχουν ρητές και στοχευμένες αναφορές στο ποια ‘πρέπει’ σύμφωνα με τον ίδιο και με το κόμμα του, να είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να έχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση Α’ και Β’ Βαθμού. Οι αναφορές δεν καθίστανται απλά γενικόλογες, αλλά περιορίζονται στην τετριμμένη επανάληψη ήδη πολυχρησιμοποιημένων λέξεων ή αλλιώς, όρων, όπως είναι ο «διάλογος» και η «συναίνεση». Και το αυτοδιοικητικό περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε ο Νίκος Ανδρουλάκης, θεωρητικά, του προσέφερε την ευκαιρία να αναδείξει κάποια εκ των πλέον βασικών χαρακτηριστικών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σήμερα.
2 Δεν είναι όμως μόνο η εκλογική επικράτηση του Χάρη Δούκα αυτή που άφησε βαθύ και έντονο αποτύπωμα εντός του εν Ελλάδι Κεντροαριστερού φορέα. Παρόμοιο, εάν όχι το ίδιο, αποτύπωμα, άφησε και η εκλογική επικράτηση του Δημήτρη Κουρέτα στην περιφέρεια Θεσσαλίας, επί του Κώστα Αγοραστού, για τους εξής λόγους: Πρώτον, διότι για πρώτη ίσως φορά την τελευταία δεκαετία, υποψήφιος που στηρίχθηκε επίσημα από το κόμμα (όπως τονίζει ο καθηγητής Νικόλαος-Κομνηνός Χλέπας, η «Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα στην Ε.Ε. που απαγορεύει τις κομματικές υποψηφιότητες στην τοπική αυτοδιοίκηση όλων των βαθμίδων»/Στην πράξη όμως, δεν ισχύει κάτι τέτοιο), επικράτησε σε μεγάλη περιφέρεια πλην της περιφέρειας Κρήτης, εκεί όπου ο νυν περιφερειάρχης Σταύρος Αρναουτάκης έχει θεμελιώσει μία αδιατάρακτη αυτοδιοικητική κυριαρχία. Δεύτερον, διότι προσέδωσε χαρακτηριστικά εκλογών «πρώτης τάξης», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση των Reif & Schmitt, στην εκλογική αναμέτρηση για την περιφέρεια Θεσσαλίας, ζητώντας την καταψήφιση του ‘κυβερνητικού υποψηφίου’ (Κώστας Αγοραστός) που φέρει ‘ευθύνες’ και δη ‘σημαντικές ευθύνες’ για τις καταστροφικές πλημμύρες του περασμένου Σεπτεμβρίου σε περιοχές της Θεσσαλίας. Υπό αυτό το πρίσμα, τα ανοίγματα προς ψηφοφόρους άλλων κομμάτων, ήσαν περισσότερα συγκριτικά με ό,τι συνέβη σε άλλες περιφέρειες. Εναλλακτικά, μπορούμε να κάνουμε χρήση της «θεωρίας των δημοψηφισμάτων» (referendum theory), των Jeffery & Hough. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ηγεσία του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, εξέλαβε ρ την εκλογική αναμέτρηση ως «δημοψήφισμα για την «ως τότε κυβερνητική πορεία και δύναμη» (για να μετρηθεί η αντίδραση των Θεσσαλών στην κυβέρνηση, στις κυβερνητικές πολιτικές και στον ‘εκλεκτό’ της) αφενός, και αφετέρου ως δημοψήφισμα ώστε να ‘πάψει’ η ‘Νέα Δημοκρατία να ελέγχει μία από τις σημαντικότερες περιφέρειες της χώρας’. Τρίτον, διότι ίσως για πρώτη φορά μετά από αρκετά χρόνια, η ηγεσία του κόμματος δεν δίστασε να φλερτάρει με εθνικολαϊκιστικές αφηγήσεις τύπου ‘λαέ της Θεσσαλίας σκέψου την δύναμη σου και ποιος πραγματικά είσαι,’ ‘καταπολέμηση τον ‘Μητσοτακικό ελιτισμό’, μετρώντας ποια μπορεί να είναι η απήχηση τους στους πολίτες της Θεσσαλίας που κλήθηκαν στις κάλπες έναν μήνα μετά τις καταστροφικές βροχοπτώσεις. Για όλους αυτούς τους λόγους, η εκλογή του Δημήτρη Κουρέτα απέκτησε βαθύ αποτύπωμα, επιτρέποντας στο κόμμα να δηλώσει ‘νικητής’ των εκλογών. Βλέπε σχετικά, Jeffery, C., & Hough, D., ‘The electoral cycle and multi-level voting in Germany,’ German Politics, Τόμος 10, Τεύχος 2, 2001, σελ. 77. Βλέπε και, Reif, K., & Schmidt, H., ‘«Nine second-order national elections; a conceptual framework for the analyses of European election results»,’ European Journal of Political Research, Τόμος 8, Τεύχος 3, 1980, σελ. 3-44. Επίσης, Τεπέρογλου, Ευτυχία., & Σκρίνης, Σταύρος., ‘Το μοντέλο των εκλογών δεύτερης τάξης και οι Ευρωεκλογές της 13ης Ιουνίου 2004 στην Ελλάδα,’ Ελληνική Επιθεώρηση Πολιτικής Επιστήμης, Τόμος 27, 2006, σελ. 127-128, Διαθέσιμη στο: Teperoglou.pdf (auth.gr) Xλέπας-Κομνηνός, Νικόλαος., ‘Η Τοπική Αυτοδιοίκηση Στη Μετα-κορωνοϊό Εποχή,’ διαΝΕΟσις, Οργανισμός Έρευνας & Ανάλυσης, 2021, Διαθέσιμο στο: Chlepas_January.pdf (dianeosis.org)
3 Χαρακτηριστικό παράδειγμα που καταδεικνύει την αυτοτέλεια της ΚΕΔΕ, είναι η πρόσφατη απόφαση που έλαβε η κυβέρνηση για την αύξηση των διαθέσιμων πόρων που κατευθύνονται σε μικρούς δήμους της ορεινής και της νησιωτικής Ελλάδας. Ως προς αυτό, η διοίκηση της ΚΕΔΕ, υπό την προεδρία του δημάρχου Αμπελοκήπων-Μενεμένης (πολεοδομικό συγκρότημα Θεσσαλονίκης), Λάζαρου Κυρίζογλου, κατάφερε αρχικά να εντάξει το συγκεκριμένο ζήτημα στην ατζέντα της κυβέρνησης και του υπουργείου Εσωτερικών, καθιστώντας το ορατό στη δημόσια σφαίρα. Εν συνεχεία, υιοθέτησε μία διεκδικητική στρατηγική η οποία εμπλουτίστηκε με καλά επεξεργασμένες και τεκμηριωμένες προτάσεις σχετικές με το όφελος που θα προκύψει για αυτούς τους μικρούς δήμους, σε περίπτωση που η κυβέρνηση αποφασίσει να αυξήσει τους διαθέσιμους πόρους. Εάν η ΚΕΔΕ ήσαν ‘απολύτως εξαρτώμενη’ από την κυβέρνηση όπως ισχυρίζεται ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής και πρώην ευρωβουλευτής του κόμματος, το θέμα δεν θα ετίθετο καν στη δημόσια σφαίρα, ειδικά μέσα σε αυτή την συγκυρία.
4 Τα κατά τόπους αυτοδιοικητικά σχήματα της ‘Λαϊκής Συσπείρωσης’ με τα οποία κατέρχεται από το 2010 και έπειτα, στις αυτοδιοικητικές εκλογές το ΚΚΕ, δεν αποτελούν «επικουρικές οργανώσεις» (ancillary organizations), σύμφωνα με την διατύπωση του Γάλλου πολιτικού επιστήμονα, Maurice Duverger. Αντιθέτως, διαδραματίσουν πολύ σημαντικό ρόλο στη χάραξη και στην εφαρμογή της αυτοδιοικητικής στρατηγικής του ΚΚΕ (δεν λειτουργούν όμως ως ‘φυτώριο’ ανάδειξης αυτοδιοικητικών στελεχών, κύρια διότι το ΚΚΕ κατά κύριο λόγο επιλέγει το μοντέλο της ‘ανακύκλωσης’ στελεχών: Παλαιοί βουλευτές και υποψήφιοι επί μακρόν βουλευτές, μπορούν σε μία δεδομένη εκλογική αναμέτρηση για τους δήμους και για τις περιφέρειες, να επιλεγούν ως υποψήφιοι δήμαρχοι και περιφερειάρχες, ανεξαρτήτως του μεγέθους του δήμου και της περιφέρειας και εν συνεχεία να επιστρέψουν στην εκτέλεση των κομματικών καθηκόντων με τα οποία έχουν επιφορτιστεί), και επίσης, στη διατήρηση της περιώνυμης ‘αυτονομίας’ του. Εάν για οποιοδήποτε λόγο τα μέλη ενός συνδυασμού της ‘Λαϊκής Συσπείρωσης’ αποκλίνουν από την διαμορφωθείσα ‘γραμμή’ τότε η στρατηγική της ‘αυτονομίας’ απειλείται με κατάρρευση και το ΚΚΕ με την είσοδο του σε μία εσωτερική περιδίνηση που έχει πολλά χρόνια να βιώσει. Οπότε, αυτά τα σχήματα συμβάλλουν στη διατήρηση της πολιτικοϊδεολογικής ομοιογένειας και της μονολιθικότητας εντός του κόμματος. Για την ηγεσία του ΚΚΕ ισχύει το προδήλως εσφαλμένο ακόλουθο σχήμα: ‘Οτιδήποτε’ εξόν της ‘Λαϊκής Συσπείρωσης’ σε επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, δεν είναι ‘αυτοδιοίκηση’ αλλά ‘διοίκηση’. Βλέπε σχετικά, Duverger, Maurice., ‘Political Parties: Their Organization and Activity in the Modern State,’ Methuen, Λονδίνο 1964,’[1951 ], σελ. 17.
5 Βλέπε σχετικά, Ladner, et al., ‘Patterns of Local Autonomy in Europe, Palgrave Macmillan, Houndmills Basingstoke, 2019. Είναι απλοϊκό να πιστεύει κάποιος πως η κομματική προέλευση πολλών δημάρχων καθώς και του ίδιου του επικεφαλής της ΚΕΔΕ, συνιστά ‘απόδειξη’ του ό,τι αυτή είναι ‘καθοδηγούμενη και ελεγχόμενη’ από την κυβέρνηση. «Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ο επαγγελματισμός και η αμεροληψία του διοικητικού μηχανισμού, ο οποίος εποπτεύεται από τα αιρετά όργανα αλλά δεν υπάγεται ιεραρχικά σε αυτά, θεωρούνται αυτονόητες κατακτήσεις. Το ίδιο ισχύει και για τα συστήματα αξιολόγησης υπηρεσιών και προσωπι?κού, καθώς και μέτρησης επιδόσεων, τα οποία διαρκώς βελτιώνονται και επεκτείνονται. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται η τάση να συρ?ρικνώνεται το μόνιμο προσωπικό με δημοσιοϋπαλληλικό καθεστώς, ενώ ένα αυξανόμενο ποσοστό απασχολείται με συμβάσεις ιδιωτικού δικαίου και επιπλέον πολλοί ΟΤΑ αναθέτουν σε ιδιώτες διάφορες δραστηριότητες τις οποίες κατά το παρελθόν ασκούσε ο διοικητικός τους μηχανισμός. Η λειτουργική ιδιωτικοποίηση υπηρεσιών συχνά αφορά τομείς όπου χρησι?μοποιείται εξοπλισμός υψηλού κόστους, ενώ το προσωπικό είναι χαμηλής εξειδίκευσης (λ.χ. διαχείριση απορριμμάτων και καθαριότητα). Σε κράτη με αναπτυγμένη τοπική αυτοδιοίκηση, όπως η Ελβετία και οι σκαν?διναβικές χώρες (Ladner et al., 2019) οι σημαντικότερες δραστηριότητες της αυτοδιοίκησης επικεντρώνονται στην παροχή αντίστοιχης κλίμακας υπηρεσιών κοινωνικού χαρακτήρα, όπως η δημόσια εκπαίδευση, το σύ?στημα υγείας και η φροντίδα για τους ηλικιωμένους, τα παιδιά και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι ως αιρετός θεσμός η αυτοδιοίκηση είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη και προσαρμοστική ως προς την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στους πολίτες. Η ανταπόκριση των κοι?νωνικών υπηρεσιών των ΟΤΑ στις ανάγκες για κοινωνικές υπηρεσίες είναι σχεδόν παντού καλύτερη και ταχύτερη σε σύγκριση με κρατικούς φορείς. Σε πολλές χώρες, η αυτοδιοίκηση είναι επίσης υπεύθυνη για την προστασία του περιβάλλοντος συμπεριλαμβανομένων και των περιοχών που έχουν καθεστώς ειδικής προστασίας. Τέλος, σχεδόν παντού η αυτοδιοίκηση είναι υπεύθυνη για τον πολεοδομικό σχεδιασμό, καθώς και για το μεγαλύτερο μέρος του χωροταξικού σχεδιασμού, αφού οι ΟΤΑ γνωρίζουν καλύτερα τις σχετικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες, ενώ φροντίζουν για την ταχεία διεκπεραίωση των σχετικών διαδικασιών και είναι βέβαια και οι οντότητες που θα υποστούν οι ίδιες το κόστος των όποιων λαθών και καθυστερήσεων του σχεδιασμού. Ως προς τα συστήματα ελέγχου της αυτοδιοίκησης, επισημαίνεται ότι σε πολλές χώρες οι σχετικές διαδικασίες και μηχανισμοί είναι σαφώς λιγότεροι και σε κάθε περίπτωση δεν δρουν σχεδόν πάντοτε ασυντόνιστα, όπως στην Ελλάδα. Οι διαδικασίες προσφυγής έχουν κατά κανόνα ενδικοφανή χαρακτήρα (εξετάζεται τόσο η νομιμότητα όσο και η ουσία της υπό κρίση υπόθεσης), συμπεριλαμβάνουν τη δυνατότητα χορήγησης αναστολής και διεκπεραιώνονται ταχύρρυθμα. Σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες δεν υφίστανται ειδικές πειθαρχικές διαδικασίες για τους αιρετούς. Στη συντριπτική πλειονότητα των ευρωπαϊκών χωρών η απονομή της δικαιοσύνης είναι πολύ ταχύτερη, σε σύγκριση με την Ελλάδα, με αποτέλεσμα να αποθαρρύνονται οι παρανομίες». Xλέπας-Κομνηνός, Νικόλαος., ‘Η Τοπική Αυτοδιοίκηση Στη Μετα-κορωνοϊό Εποχή…ό.π.
