- ΗΛΙΑΣ ΤΟΥΤΟΥΝΗΣ*
- Από την Ομάδα ΕΝ ΔΗΜΩ ΗΛΙΔΑΣ
Η μεγαλύτερη γιορτή του Σεπτεμβρίου, είναι αυτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, η οποία έχει τις προσωνυμίες Σταυρίτης, Σταυριώτης και Σταυρόμηνας.
Η 14η Σεπτεμβρίου είναι μια μεγάλη δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης, με την οποία κάθε χρόνο τιμάται η διπλή ανεύρεση του Σταυρού, πάνω στον οποίο μαρτύρησε ο Ιησούς Χριστός. Στη χώρα μας γιορτάζουν ο Σταύρος, ο Σταυριανός, και η Σταυρούλα.
Η πρώτη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, έγινε σύμφωνα με αυτά που οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί Φιλοστόργιος και Νικηφόρος αναφέρουν, ότι ο Σταυρός του Κυρίου εντοπίσθηκε στην Ιερουσαλήμ στη θέση που υπήρχε ο ναός της Αφροδίτης, που είχε ανεγείρει το 135 μ.Χ. ο ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός, μετά τη δεύτερη καταστροφή της Ιερουσαλήμ.
Σύμφωνα με την παράδοση, το 326 μ.Χ. η γηραιά πλέον μητέρα του Αυτοκράτορα Μεγάλου Κωνσταντίνου, η Αυγούστα Ιουλία Φλαβία Ελένη, μετέβη με μια αντιπροσωπεία, στους Αγίους Τόπους, να προσκυνήσει, αλλά και για να φέρει στο φως τα διάφορα μέρη στα οποία έζησε και δίδαξε ο Ιησούς Χριστός.
Συγκεκριμένα στα Ιεροσόλυμα πραγματοποίησε μεγάλες ανασκαφές για να βρεθούν οι τόποι της Σταύρωσης και της Ανάστασης στον λόφο του Γολγοθά. Η μετέπειτα Αγία Ελένη, οδηγήθηκε στην εύρεση του Τιμίου Σταυρού, από ένα αρωματικό φυτό που φύτρωνε στο μέρος εκείνο, τον γνωστό μας βασιλικός. Μετά από επίπονες ανασκαφές, βρέθηκαν τρεις σταυροί, του Κυρίου και των δύο ληστών που σταυρώθηκαν μαζί του.
Η Ελένη, αφού διέταξε να γκρεμίσουν τον αρχαίο ναό, έχτισε στη θέση του τον περικαλλή Ναό της Αναστάσεως, ο οποίος μέχρι σήμερα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία του Χριστιανισμού. Ο Σταυρός του Κυρίου παραδόθηκε στον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Μακάριο, ο οποίος στις 14 Σεπτεμβρίου το 335 μ.Χ., τον τοποθέτησε στον ναό της Αναστάσεως.
Η δεύτερη Ύψωση του Τιμίου Σταυρού σχετίζεται με τους Βυζαντινο-Περσικούς Πολέμους (602-628). Το 614 οι Πέρσες κυρίευσαν την Παλαιστίνη και αφού λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα ιερά προσκυνήματα του Χριστιανισμού, όχι μόνον πήραν μαζί τους ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό, αλλά και οι πυρολάτρες Πέρσες, θεώρησαν τον Σταυρό μαγικό, εξαιτίας κάποιων θαυμάτων που έγιναν και τον προσκυνούσαν.
Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος, μετά την οριστική νίκη του εναντίον των Περσών το 628, ανέκτησε το ιερό σύμβολο της Χριστιανοσύνης και το μετέφερε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη (14 Σεπτεμβρίου 629), όπου αποτέλεσε μέρος εκδηλώσεων του θριάμβου του και στη συνέχεια στα Ιεροσόλυμα.
Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, εορτάζεται με ιδιαίτερη λαμπρότητα κάθε χρόνο στις 14 Σεπτεμβρίου. Στις εκκλησίες ψάλλεται, μεταξύ των άλλων, το πασίγνωστο απολυτίκιο «Σώσον Κύριε τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομία σου…» και στους πιστούς μοιράζονται κλώνοι του φυτού βασιλικός, ο οποίος ονομάζεται και σταυρολούλουδο.
Αυτή, η εκκλησιαστική συνήθεια, που πηγάζει από την παράδοση, αναφέρει ότι στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός, είχε φυτρώσει το αρωματικό αυτό φυτό. Όταν, η Αγία Ελένη, απορούσε ανάμεσα στους πολλούς σταυρούς ποιος ήταν του Χριστού, ένα μυρωδάτο φυτό, ο βασιλικός, είχε φυτρώσει ανάμεσα στα μνήματα και συγκεκριμένα εκεί που βρισκόταν ο Τίμιος Σταυρός και μοσχομύριζε.
Τότε αυτή κατάλαβε ότι εκεί πρέπει να βρίσκεται ο Σταυρός και διέταξε να πραγματοποιήσουν ανασκαφή όπου και εκεί βρέθηκε το Τίμιο Ξύλο. Και ενώ ο θαμμένος στα χώματα σταυρός ήταν ασήκωτος από το βάρος οι χριστιανοί έψαλλαν «Κύριε ελέησον…», αυτός, πάντα σύμφωνα με την παράδοση, σιγά- σιγά αλάφρωνε. Εκεί δίπλα βρήκαν και τους άλλους δύο σταυρούς των δύο ληστών που σταυρώθηκαν με τον Χριστό.
Η συγκίνηση υπήρξε μεγάλη, αλλά κανείς δεν μπορούσε να ξεχωρίσει ποιός από τους τρεις ήταν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. Τότε, ο επίσκοπος Ιεροσολύμων Μακάριος, με ιερείς, αφού έκαναν δέηση, άγγιξε στους σταυρούς το σώμα μιας ευσεβέστατης κυρίας που είχε πεθάνει. Όταν ήλθε η σειρά και άγγιξε τον τρίτο σταυρό, που ήταν του Κυρίου, η γυναίκα αμέσως αναστήθηκε!
Η είδηση, αφού διαδόθηκε σαν αστραπή σ’ όλα τα μέρη της Ιερουσαλήμ, τότε άρχισαν να συρρέουν πλήθος πιστών για ν’ αγγίξουν το Τίμιο Ξύλο. Επειδή όπως αναφέρεται, από το συνωστισμό, συνέβησαν πολλά ατυχήματα, ύψωσαν τον Τίμιο Σταυρό, μέσα στο ναό σε μέρος υψηλό, για να μπορέσουν να τον δουν όλοι και να τον προσκυνήσουν.
Αυτή την ύψωση, οι Άγιοι Πατέρες, την καθιέρωσαν να την γιορτάζουμε στις 14 Σεπτεμβρίου. Το μεγαλύτερο τμήμα του Τιμίου Ξύλου, που υπάρχει σήμερα στον κόσμο βρίσκεται στην Ιερά Μονή Ξηροποτάμου, στο Άγιο Όρος.
Κατά την ημέρα της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού στους πιστούς, διανέμονται και λαδιά από το φυτό βασιλικός.
Λέγεται ότι με τον βασιλικό αυτό, από την εκκλησία και με αγιασμό της ημέρας, οι παλιές γυναίκες ετοίμαζαν το νέο προζύμι για όλη την χρονιά. Λέγεται ότι έκαναν ζυμάρι και έβαζαν επάνω το κλωνί του βασιλικού που έπαιρναν από την εκκλησία και ως την άλλη ημέρα φούσκωνε και γινόταν το προζύμι από μόνο του. Το προζύμι αυτό, για σαράντα ημέρες, δεν το δάνειζαν και με το πρώτο ψωμί που ζύμωναν, έκαναν πρόσφορα και τα μοίραζαν στους προσκυνητές.
Λέγεται ακόμη ότι την ημέρα του Σταυρού κάθε μέλος της οικογένειας, έπαιρνε ένα καρύδι και το έκρυβε σε κάποιο μέρος του σπιτιού. Αν το καρύδι, μέχρι την επόμενη χρονιά, παρέμενε γερό, τότε αυτός που το είχε κρύψει δεν θ’ αρρώσταινε, αν όμως το καρύδι σάπιζε τότε θα αρρώσταινε, αν χανόταν τελείως τότε θα έχανε την ζωή του.
Πιο παλιά οι γεωργοί την ημέρα του Τιμίου Σταυρού, σε μια πετσέτα τοποθετούσαν δείγματα από τους σπόρους που έπρεπε να σπείρουν για την επόμενη σπορά, τα πήγαιναν στην εκκλησία, τα τοποθετούσαν μπροστά στην Ωραία Πύλη για να ευλογηθούν και να δεχθούν την ειδική ευλογία του ιερέα «Ευχή επί ευλογήσει σπόρου», και να σταυρωθούν οι σπόροι, για να έχουν καλή σοδειά.
Η ημέρα αυτής της γιορτής, σε πολλά μέρη της πατρίδας μας, αποτελεί χρονικό σταθμό στις τοπικές αγροτικές και ποιμενικές εργασίες και λαμβάνεται ως αρχή ή τέλος για τις σχετικές συμβάσεις (νοίκια). Η μέρα του Σταυρού, αποτελούσε και σταθμό παλαιότερα για τους ναυτικούς, οι οποίοι εκείνη την ημέρα σταματούσαν τα μακρινά ταξίδια τους, με τα ιστιοφόρα σκάφη. Μια παροιμία που ακουγόταν λειτουργούσε ως συμβουλευτική για αυτούς: «Του Σταυρού, σταύρωνε και δένε».
Βασικά, η γιορτή αυτή, αποτελεί σημαντικότατο χρονικό όριο καθώς βρίσκεται πολύ κοντά σ’ ένα φυσικό όριο του ηλιακού έτους, σε μια κρίσιμη καμπή της πορείας του ήλιου, δηλαδή την φθινοπωρινή ισημερία.
Η Εκκλησία μας επιτάσσει την ημέρα αυτή αυστηρά νηστεία και προσευχή.
ΦΩΤΟ: Ηλίας Τουτούνης, από τον ιερό Ναό του Αγίου Ιωάννου Αμαλιάδας (Στόλισμα Σταυρού)
________________________________
*Ο Ηλίας Τουτούνης είναι συγγραφέας-λαογράφος
