Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός (1778 – 1849) Λόγιος και πολιτικός της Βλαχίας, Μολδαβίας και της νεοσύστατης Ελλάδας

Ο Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός ή Ιακωβάκης Ρίζος Νερουλός (1778 – 10 Δεκεμβρίου 1849)^[2] ήταν λόγιος και πολιτικός της Βλαχίας, Μολδαβίας και της νεοσύστατης Ελλάδας.

Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1778. Ο πατέρας του Νερουλός ήταν λόγιος και κατείχε τον βαθμό του Καμαράση. Η μητέρα του ήταν το γένος Ρίζου, από την οποία πήρε και την επωνυμία. Το διπλό όνομα «Ρίζος Νερουλός» παρέμεινε ως αντιδιαστολή από τον οικογενειακό κυρίως κλάδο των αρχαιότερων Ρίζων Ραγκαβή.

Ο μικρός Ιακωβάκης σε βρεφική ηλικία έμεινε ορφανός από πατέρα και μητέρα, και τον ανέλαβε ο θείος του Σαμουήλ Εφέσου, ο οποίος τον μόρφωσε και τον έκανε άριστο Ελληνιστή. Διδάχτηκε επίσης φιλοσοφία από τον Δανιήλ Φιλιππίδη, Γαλλικά και μαθηματικά από τον Γάλλο αββά Λαφονταίν.

Σε ηλικία είκοσι ετών ακολούθησε τον ηγεμόνα Κωνσταντίνο Υψηλάντη στη Μολδαβία^[3]. Λίγο αργότερα, ο θείος του, Αλέξανδρος Σούτσος που διαδέχτηκε τον Υψηλάντη διόρισε τον Ιάκωβο επιτετραμμένο του επί την Υψηλή Πύλη. Με τον Ρωσικό πόλεμο όμως ο Ιακωβάκης έμεινε εκτός πραγμάτων, μέχρι που ο ηγεμόνας Ιωάννης Καρατζάς τον επανέφερε στη Βλαχία και τον ανέβασε διαδοχικά στο αξίωμα του «μεγάλου ποστελνίκου» ή πρωθυπουργού της Βλαχίας (Premier Ministre des Hospodars de Valachie) (1812-1818)^[4]. Μετά από έξι χρόνια ο Καρατζάς αποχώρησε και ο Ρίζος διορίστηκε στην Κωνσταντινούπολη μεταφραστής του μεγάλου διερμηνέα. Το 1819 ακολούθησε και πάλι τον ηγεμόνα Μιχαήλ Σούτσο στη Μολδαβία, όπου και έμεινε μέχρι την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης. Εκεί μυείται στη Φιλική Εταιρεία και μετά την αποτυχία του Υψηλάντη στη Μολδαβία ο Ρίζος καταφεύγει στη Βεσσαραβία , το 1822 -1825 στην Πίζα το 1826-1827 στη Γενεύη . Στη Γενεύη ο Ρίζος ανέλαβε να διδάξει την ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας. Εκεί έγραψε την περίφημη «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως μέχρι το 1825». Στη Γενεύη γνωρίστηκε με τον Καποδίστρια, ο οποίος τον έφερε μαζί του στην Ελλάδα ως προσωπικό του σύμβουλο το 1828.^[5]

Στην Ελλάδα ο Ρίζος Νερουλός ανέλαβε αμέσως το Υπουργείο Εξωτερικών^[6], διαφώνησε όμως με την Κυβέρνηση και αποσύρθηκε από τον δημόσιο βίο μένοντας στην Αίγινα. Μετά τον θάνατο του Καποδίστρια επανήλθε και ανέλαβε το Υπουργείου των Εσωτερικών, των Εκκλησιαστικών και της Δικαιοσύνης, ενώ έγινε μέλος του Συμβουλίου Επικρατείας.

Στον Ρίζο Νερουλό οφείλεται ο πρώτος καταρτισμός της ανώτερης παιδείας, η ίδρυση του Πανεπιστημίου και η σύσταση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, της οποίας και διετέλεσε επί πολλά έτη πρόεδρος, όντας και ο πρώτος πρόεδρός με την ίδρυσή της το 1837. Επίσης, το 1836 συνέβαλε στην ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας^[7]

Ήταν επίσης ένας από τους δέκα πρώτους Νομάρχες της Ελλάδας: Το 1833 διορίστηκε Νομάρχης Κυκλάδων^[8].

Τελικά διορίστηκε Πρέσβης της Ελλάδος στην Κωνσταντινούπολη, όπου και πέθανε τον Δεκέμβριο του 1849.^[9]

Συγγραφικό-λογοτεχνικό έργο

Ο Ρίζος Νερουλός μνημονεύεται κυρίως για το βιβλίο του Cours de Littérature Grecque Moderne (Γενεύη 1827) το οποίο αποτελεί το πρώτο έργο ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Λιγότερο γνωστό αλλά σημαντικό θεωρείται το βιβλίο του Histoire Moderne de la Grèce depuis la chute de l’Empire d’Orient (Νεότερη Ιστορία της Ελλάδας από την πτώση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας) (Γενεύη, 1828) το οποίο είναι η πρώτη απόπειρα συγγραφής ιστορίας της νεώτερης Ελλάδας από Έλληνα ιστορικό. Η κύρια ιδέα στο έργο αυτό είναι η διατήρηση του εθνικού χαρακτήρα των Ελλήνων στη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με τον Νερουλό, οι Έλληνες συνέχισαν να υπάρχουν ως ξεχωριστή πολιτικοκοινωνική οντότητα στα πλαίσια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο ίδιος δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συμβολή της θρησκείας και της Εκκλησίας στη διατήρηση του εθνικού χαρακτήρα των Ελλήνων. Πιστεύει στην ιστορική αναγκαιότητα (νομοτέλεια) της Επανάστασης του 1821, την οποία θεωρεί όχι αποτέλεσμα της ιστορίας αλλά της “Θείας Πρόνοιας”. Κατά τη συγγραφή αυτού του έργου, ο Νερουλός συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια με τον οποίο αντήλλασσε αλληλογραφία.^[10]

Έχει γράψει τρία θεατρικά έργα: τα Κορακιστικά το 1813 στην Κωνσταντινούπολη, την Ασπασία στη Βιέννη το 1813 και την Πολυξένη στη Βιέννη το 1814. Επίσης ένα ημιτελές ποίημα Κούρκας αρπαγή το 1816. Το 1823 τυπώνει στη Λειψία την Ωδή προς Έλληνας με εμφανείς τις αρχαϊστικές τάσεις.^[11]

Αναφορές

Πηγές

• Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός βιογραφικά στοιχεία από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών
• Ιάκωβος Ρίζος (1778-1849), Jean Pierre Louis Humbert (1792-1851), επιμ. (1828). Cours de littérature grecque moderne, doneé à Genéve (στα Γαλλικά). Γενεύη, Παρίσι: A. Cherbuliez, Dondey-Dupre. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2010.
• Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός^{[νεκρός σύνδεσμος]} βιογραφικά στοιχεία από το https://web.archive.org/web/20120316142959/http://culture.ana-mpa.gr/
• Μαρίνος Βρετός (1867). Εθνικόν ημερολόγιον. Εν Αθήναις: Παρά τω Κ. Δραγούμη εκδότη της Πανδώρας. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2010.
• Βάλτερ Πούχνερ, «Κορακιστικά», Ανθολογία Νεοελληνικής Δραματουργίας,τομ.Α, Από την Κρητική Αναγέννηση ως την Επανάσταση του 1821,τομ.Α, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2006, σελ420-432
• Αντώνης Μακρυδημήτρης, Οι υπουργοί των εξωτερικών της Ελλάδας 1829-2000, εκδ.Καστανιώτης, Αθήνα, 2000, σελ.44

Βιβλιογραφία

• Εύη Βαλμά-Παυλώφ, «Ένα χαμένο ιστορικό κείμενο του Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού», Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος, τομ.23, σελ.146-186

• Βασιλική Χ. Τζώγα, “Το ιστοριογραφικό εγχείρημα του αυτοεξόριστου στη Γενεύη Ιάκωβου Ρίζου Νερουλού μέσα από επιστολή του προς τον Ιωάννη Καρατζά στην Πίζα”, στο Vassilios Sabatakakis (ed.), The Greek World in Periods of Crisis and Recovery, 1204-2018,Proceedings of 6th European Congress of Modern Greek Studies of the European Society of Modern Greek Studies, Lund, Sweden, 4-7 October 2018, vol. 4, Athens 2020, p. 67-91.