ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Στην συνάντηση του με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (UEFA) Αλεξάντερ Τσέφεριν και με τους ιδιοκτήτες τεσσάρων ΠΑΕ (Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός, ΑΕΚ και ΠΑΟΚ), ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε στη λήψη συγκεκριμένων μέτρων με στόχο την καταπολέμηση της οπαδικής βίας. 1
Μεταξύ των μέτρων που ανακοίνωσε ο πρωθυπουργός της χώρας, είναι και το κλείσιμο των λεσχών των «οργανωμένων οπαδών», μέτρο που θεωρούμε πως καθίσταται απαραίτητο και αναγκαίο, στην παρούσα συγκυρία και λαμβάνοντας υπόψιν πως μόνο την τελευταία τριετία η βία αυτού του τύπου2 έχει προκαλέσει τον θάνατο τριών ανθρώπων.
Του οπαδού της ΑΕΚ Μιχάλη Κατσουρή (η πλέον πρόσφατη δολοφονία), του φιλάθλου του Άρη Άλκη Καμπανού τον Φεβρουάριο του 2022 και δύο χρόνια νωρίτερα του Βούλγαρου υποστηρικτή της ομάδας του Άρη, ονόματι Τόσκο.
Ο οποίος, είναι ο λιγότερο μνημονευόμενος, τουλάχιστον στα καθ’ ημάς, αν και δεν μπορούμε να παραβλέψουμε θεωρητικώ τω τρόπω, πως οι διάφοροι ‘Ultras’ της ομάδας του Άρη τον μνημονεύουν συχνά, σε μία προσπάθεια να υπενθυμίσουν ‘πότε,’ ‘πως’ και ‘γιατί’ δολοφονήθηκε.
Πέραν της δολοφονίας του, η παρουσία του Βούλγαρου οπαδού Τόσκο εν Ελλάδι, για την παρακολούθηση της αναμέτρησης Άρης-ΠΑΟΚ στο γήπεδο ‘Κλεάνθης Βικελίδης’ (Ιανουάριος 2020), συνιστά ισχυρό δείγμα της οπαδικής ‘διεθνοποίησης’ έτσι όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, παράγωγο της οποίας είναι και οι αδελφοποιήσεις μεταξύ συνδέσμων, και οι εκατέρωθεν επισκέψεις για την παρακολούθηση μίας ποδοσφαιρικής αναμέτρησης.
Η δολοφονία του οπαδού της ΑΕΚ Μιχάλη Κατσουρή, ενός κλασικού Ultras, έξω από το γήπεδο της ομάδας στην Νέα Φιλαδέλφεια, εντάσσεται σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο της οπαδικής-συνδεσμιακής ‘αδελφοποίησης,’ εάν συνυπολογίσουμε πως στην εκστρατεία των χούλιγκαν της Ντινάμο Ζάγκρεμπ και στην βίαιη επίθεση, συμμετείχαν και ‘Ultras’ της ομάδας του Παναθηναϊκού.
Δεν θεωρούμε όμως πως αυτού του είδους η ‘διεθνοποίηση,’ οι οπαδικές αλληλεπιδράσεις και οι ‘ανταλλαγές’ συμβόλων, έχουν διαδραματίσει (ισχυρή μεταβλητή) σημαντικό ρόλο στην αύξηση της συνδεσμιακής βίας.3
Υιοθετώντας την προσέγγιση του Giulianotti περί τύπων οπαδών, θα επισημάνουμε πως οι χούλιγκαν (άλλος ένας δόκιμος όρος), της Κροατικής ομάδας, ήσαν οι «νομάδες»4 που εν προκειμένω κατευθύνθηκαν προς την Νέα Φιλαδέλφεια καθοδηγούμενοι, εντός Αθήνας, από τους ‘αδελφούς’ τους του Παναθηναϊκού, με διακύβευμα να ανα-νοηματοδοτήσουν την ‘αξία χρήσης’ του γηπέδου της ΑΕΚ, ώστε αυτό να εκπέσει σε κατάσταση ‘τσαντιριού.’
Το κλείσιμο των «λεσχών» είναι ένα μέτρο που κινείται προς την σωστή κατεύθυνση, εάν συνεκτιμήσουμε πως οπαδικές ταυτότητες μπορούν να παραχθούν και με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους, και όχι μόνο μέσω της ένταξης σε έναν σύνδεσμο και της παρακολούθησης ενός αγώνα από μία θύρα’ και τα γραφεία ενός συνδέσμου.
Και τα πρόσωπα που δολοφόνησαν τον Άλκη Καμπανό και τον Μιχάλη Κατσουρή συγκλίνουν στο ότι επένδυσαν πόρους στο να ‘διαγράψουν’ την ‘οπαδική ταυτότητα’ των δύο προσώπων, σπεύδοντας να τους ‘στερήσουν’ την ζωή, την δυνατότητα του ‘ζειν’ και του ‘απολαμβάνειν την ζωή,’5 για να παραφράσουμε τον Λεβινάς.
Ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση έχουν αντιληφθεί πολύ καλά πως η περιώνυμη ‘βαριά βιομηχανία συνδέσμων’, για να παραφράσουμε την γνωστή οπαδική έκφραση ‘βαριά βιομηχανία οπαδών,’ μπορεί να παραγάγει και παράγει βία σε σημαντικές ποσότητες.
Αν και δεν ορθό να ταυτίζουμε όλους τους οπαδούς, και τα μέλη συνδέσμων, με την άσκηση βίας.6
Η απόφαση περί κλεισίματος (κατασταλτικό-φιλελεύθερο μέτρο) μπορεί να συντελέσει στην απαραίτητη σήμερα αναδιάταξη της ελληνικής οπαδικής-συνδεσμιακής σκηνής, να περιορίσει τις διαθέσιμες επιλογές που έχουν οι ‘Ultras’ και κυρίως όλοι όσοι έχουν ασκήσει βία στο παρελθόν και δεν θα διστάσουν να το ξανακάνουν, να τους εκθέσει και να τους φέρει σε πρώτο πλάνο. Πράγμα που φοβούνται.
Αλλιώς, μπορούμε να αρκεστούμε σε οιονεί λαϊκιστικές αναφορές και μανιχαϊκές προσεγγίσεις τύπου Πεπ Γκουαρδιόλα, ο οποίος θεωρεί την συνδεσμιακή βία απότοκο των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων και διαιρέσεων, μεταφέροντας μία απλοϊκή οικονομιστική σύλληψη που θεωρεί ως ‘αιτία όλων των δεινών’ τις ανισότητες και την φτώχεια, στο οπαδικό-συνδεσμιακό πεδίο.
Θέλουμε κάτι τέτοιο; Όχι, είναι η απάντηση μας.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Σαφώς, μία όσο το δυνατόν πληρέστερη μελέτη του φαινομένου της οπαδικής βίας, πρέπει να αποδίδει έμφαση και στα κίνητρα που ωθούν έναν οπαδό ή αλλιώς, μικρές οπαδικές ‘κοινότητες’ να ασκήσουν βία κατά οπαδών άλλων ομάδων, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στην περίπτωση της δολοφονίας του νεαρού φιλάθλου της ομάδας του Άρη Θεσσαλονίκης Άλκη Καμπανού, πολύ κοντά στο γήπεδο της ομάδας ‘Κλεάνθης Βικελίδης,’ βασικό κίνητρο που συνέβαλλε στο τελικό και θανατηφόρο αποτέλεσμα, ήσαν η πρόθεση των οπαδών της ομάδας του ΠΑΟΚ που βρέθηκαν εκείνη την στιγμή πολύ κοντά στον Άλκη και στους φίλους του, αφενός μεν να εγγράψουν την ποδοσφαιρική-οπαδική ‘διαφορά’ (‘είμαστε Παοκάρα και είστε απλά σκουλήκια’/’Τίποτε άλλο’), πάνω στο σώμα του ‘άλλου’ καθώς και στον ευρύτερο χώρο που έχει ταυτισθεί με την ομάδα του Άρη, και, αφετέρου δε, να ‘διαγράψουν’ από το προσκήνιο, δηλαδή να σκοτώσουν, αυτόν του οποίου η ζωή δεν ‘αξίζει παρά μόνο όσο η ζωή ενός σκουληκιού’: ‘Ένα σκουλήκι λιγότερο στην πόλη μας, στην δική μας πόλη.’ Εκτιμούμε πως για να ενεργοποιηθούν ανακλαστικά βίας και δη φονικής βίας, έπρεπε πρώτα να ενεργοποιηθούν και να επιδράσουν στην ψυχο-σύνθεση τους όλα εκείνες οι αρνητικές αφηγήσεις και εικόνες με τις οποίες οπαδοί και φίλαθλοι του ΠΑΟΚ εκλαμβάνουν αυτούς του Άρη. Και μιλάμε για αφηγήσεις και εικόνες τύπου ‘είστε σκουλήκια,’ ‘είστε Εβραιοσκώληκες’ (δεν υπάρχει όμως αντισημιτικό κίνητρο πίσω από την δολοφονία του Άλκη Καμπανού), είστε ‘ομαδούλα της γειτονιάς Παπαναστασίου,’ ‘είστε ο Ρούλης.’ Συμπυκνωμένες οι αφηγήσεις κατέστησαν ευνοϊκό το έδαφος ώστε το επόμενο βήμα, να είναι ο φόνος: ‘Πάρτη για να μάθεις ποιος είσαι και που ανήκεις.’
2 Θα μπορούσαμε να προσδιορίσουμε την βία αυτού του τύπου ως ‘συνδεσμιακή’ και όχι ως στενά οπαδική; Δεν θα διστάσουμε να απαντήσουμε Ναι, λαμβάνοντας υπόψιν παραμέτρους όπως είναι οι κάτωθι: Πρώτον, είναι συχνό φαινόμενο η άσκηση σωματικής βίας (χτυπήματα), από μέλη συνδέσμων, παλαιά και νέα, κάτι που μας ωθεί να μιλήσουμε για ‘συνδεσμιακή βία’ που ασκείται κατά κύριο λόγο σε χώρους πέριξ των γηπέδων, σε προκαθορισμένα σημεία εντός αστικού ιστού (‘ραντεβού για ξύλο’), σε διάφορα και μη εκ των προτέρων καθορισμένα σημεία. Και τι εννοούμε λέγοντας κάτι τέτοιο; Εννοούμε πως βία μπορεί να προκύψει σε οποιοδήποτε σημείο μετά από ‘τυχαία’ συνάντηση μεταξύ οπαδών-μελών συνδέσμων. Δεύτερον, ως οπαδοί μπορούν να αυτο-προσδιορίζονται και άτομα που δεν είναι μέλη κάποιου συνδέσμου, και όμως διατρανώνουν διαρκώς και με διάφορους τρόπους, την ‘αγάπη’ τους προς την ομάδα. Ένα άτομο μπορεί να είναι «ένθερμος οπαδός», για να παραπέμψουμε στην ανάλυση του Γιάννη Ζαϊμάκη, δίχως να είναι απαραίτητα μέλος κάποιος οπαδικού γκρουπ ή αλλιώς, ενός συνδέσμου, σηκώνοντας την σημαία της ομάδας και φωνάζοντας συνθήματα με τον ίδιο τρόπο που το πράττει και ένας οπαδός που ανήκει σε έναν σύνδεσμο. Και την τελευταία δεκαετία, η εν Ελλάδι οπαδική κουλτούρα βιώνει μία αξιοσημείωτη μεταβολή. Και ποια είναι αυτή; Είναι το ό,τι ‘οπαδοί-μέλη’ συνδέσμων, και οπαδοί που παρακολουθούν την αναμέτρηση από άλλες θύρες, αλληλεπιδρούν πολύ πιο έντονα από ότι συνέβαινε στο παρελθόν, με τους δεύτερους να συμμετέχουν στο ‘κλίμα’ που διαμορφώνουν οι πρώτοι, σηκώνοντας χέρια και τραγουδώντας ρυθμικά συνθήματα που έχουν ‘εφεύρει’ οι ‘οπαδοί’-μέλη συνδέσμων. Για να συμβεί αυτό, έπρεπε οι ‘Ultras’ να αμβλύνουν την παραδοσιακή καχυποψία που τους διέκρινε απέναντι σε άλλες κατηγορίες οπαδών, οι οποίοι συνήθως χαρακτηρίζονταν υποτιμητικά ως ‘φίλαθλοι.’ Να πως μέσω της ανάλυσης, μπορούμε να εμβαθύνουμε περισσότερο, λέγοντας πως ο όρος ‘Ultras’ χρησιμοποιείται περισσότερο στην Δυτική και Κεντρική Ευρώπη, όντας ακόμη σχετικά άγνωστος στην εγχώρια ποδοσφαιρική-οπαδική-συνδεσμιακή πραγματικότητα, στο εγκάρσιο σημείο όπου χρήση αυτού του γλωσσικού όρου κάνουν και οι κοινωνιολόγοι που καταπιάνονται επισταμένως με την μελέτη της οπαδικής σκηνής και κουλτούρας, όπως είναι ο Richard Giulianotti, ο Armstrong και στα καθ’ ημάς, ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, Γιάννης Ζαϊμάκης. Βλέπε και, Ζαϊμάκης, Γιάννης., ‘‘Νασαι περήφανος που είσαι Κρητικός’ Τοπικότητα, ταυτότητα και πολιτισμική μεταβολή στις κοινότητες των οργανωμένων οπαδών του ΟΦΗ,’ στο: Ζαϊμάκης, Γιάννης., (επιμ.), ‘Κοινωνία και Αθλητισμός στη Νεώτερη Ελλάδα: Κοινωνιολογικές και Ιστορικές Προσεγγίσεις, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2015.
3 Για παράδειγμα, η αύξηση της συνδεσμιακής βίας στην Γαλλία την τελευταία διετία, πολύ μικρή σχέση έχει με το φαινόμενο της οπαδικής ‘διεθνοποίησης,’ τη εξαιρέσει ίσως των επεισοδίων πριν από την αναμέτρηση της ομάδας της Μαρσέιγ με την ομάδα του ΠΑΟΚ, τον Απρίλιο του 2022, στην πόλη της Μασσαλίας, εκεί όπου κατά τα φαινόμενα συμμετείχαν και οπαδοί της ΑΕΚ που είναι ‘αδελφοποιημένοι’ με τους αντίστοιχους της Μαρσέιγ. Ένα ακόμη παράγωγο αυτής της ‘αδελφοποίησης,’ είναι το γεγονός πως κάλλιστα τα μέλη ενός συνδέσμου (δεν μιλάμε για ‘αδελφοποιήσεις’ ποδοσφαιρικών ομάδων), μπορούν να επηρεάσουν τους νέους ‘αδελφούς’ τους με τους οποίους ανταλλάσσουν λάβαρα, πανό και έτσι όρκους ‘αιώνιας φιλίας,’ εξόχως συμβολικά, ως προς την δημιουργία νέων συνθημάτων και την ‘απόδοση’ των δικών τους σε μία άλλη γλώσσα. Το συγκεκριμένο φαινόμενο στον πυρήνα του, καθίσταται γλωσσικό ή δια-γλωσσικό.
4 Βλέπε σχετικά, Giulianotti, Richard., ‘Supporters, Followers, Fans and Flaneurs: A taxonomy of spectator identities in football,’ Journal of Sport and Social Issues, 26, 1, 2002, σελ. 25-46. Εάν δε, επιχειρήσουμε να εμβαθύνουμε περαιτέρω, θα τονίσουμε πως ένα πρωταρχικό κίνητρο που οδήγησε τους Κροάτες να ταξιδέψουν στην Ελλάδα (‘νομάδες’ ή αλλιώς ‘μετακινούμενοι οπαδοί’), ήσαν και η «τοποφιλία» σύμφωνα με την διατύπωση του Γιάννη Ζαϊμάκη. Για να μην μπερδέψουμε τον αναγνώστη θα αποφύγουμε την έκφραση ‘ποιητικές της τοπικότητας’ του Σπύρου. Άλλωστε, δεν μας βοηθάει και πολύ. Σε αυτό το πλαίσιο, οι Κροάτες, μετακινήθηκαν προς την Ελλάδα για να συνδράμουν τα ‘πράσινα αδέλφια τους’, αποδεικνύοντας πως παρά την δημιουργία του νέου γηπέδου της ΑΕΚ, η ‘Αθήνα ήταν και είναι και θα είναι πράσινη’ (η πόλη ως ‘τόπος’ και δη συνδεσμιακός ‘τόπος’), όντας διατεθειμένοι να ασκήσουν βία και να σκοτώσουν, προκειμένου να το ‘καταλάβουν για τα καλά όλοι.’ Βλέπε και, Σπύρος, Θ., ‘Ποδόσφαιρο και ποιητικές της τοπικότητας: Μια ανθρωπολογική προσέγγιση,’ στο: Ζαϊμάκης, Γιάννης., & Κοταρίδης, Νίκος., (επιμ.), ‘Ποδόσφαιρο και κοινότητες οπαδών: Αντιπαλότητες και πολιτικές της ταυτότητας’, Εκδόσεις Πλέθρον, Αθήνα, 2013, σελ. 237-258. Αρκετοί οπαδοί του ΠΑΟΚ ‘πάσχουν’ από ακραία «τοποφιλία» (απόλυτη ψυχο-συναισθηματική ταύτιση με το γήπεδο της Τούμπας και την όλη περιοχή).
5 Αναφέρεται στο: Πελλισόν, Κορίν., ‘Για να κατανοήσουμε τον Λεβινάς,’ Μετάφραση: Φαράκλας, Γιώργος, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2022, σελ. 161. Σχεδόν ‘νομοτελειακά,’ στο κλειστών οριζόντων φαντασιακό τους, θεωρούν πως μόνο ‘οι ίδιοι μπορούν να απολαμβάνουν την ζωή,’ ζώντας με και για τον σύνδεσμο και για την ομάδα, σε ένα λεπτό σημείο όπου τα πρωταρχικά σημεία ταύτισης και ‘απόλαυσης’ είναι δύο: Ο σύνδεσμος τα σύμβολα του οποίου πρέπει να είναι παντού και η ομάδα. Όπως ορθώς υπογραμμίζει ο δημοσιογράφος της εφημερίδας ‘Τα Νέα’ Ηλίας Κανέλλης, έχουμε να κάνουμε με τη «σύγκρουση δύο φαντασιακών κόσμων». Βλέπε και, Κανέλλης, Ηλίας, ‘Ψυχοπολιτική,’ Εφημερίδα ‘Τα Νέα,’ 17/08/2023, σελ. 48. Η βία εδώ μπορεί να προσφέρει την ‘ηδονή’ που προσφέρει το σεξ (πως εξηγείται επιστημονικά που πολλοί φόνοι γίνονται με μαχαίρι; Τι συμβολίζει αυτό; την ‘ηδονή’ του ‘κοιτώ στα μάτια τον αδελφό και βλέπω έναν ίδιο παρά το ότι μιλάμε διαφορετικές γλώσσες.’ Η βία «με τρέφει», κατά τον Λεβινάς: Με ‘κάνει’ δηλαδή να αισθανθώ κάτι τόσο ισχυρό που ‘διαλύει’ την όποια συμβατικότητα. Και επίσης, μου ‘προσδίδει’ ότι δεν ‘μπορεί να μου δώσει η γλώσσα’: Ήτοι, την ικανότητα να ‘κάνω κάτι εντελώς δικό μου. Να πετύχω κάπου.’
6 Το πολύ ενδιαφέρον είναι πως η βία και η τέχνη (κορεό) μπορούν να συνυπάρχουν εντός του ίδιου συνδέσμου. Ποιος υπερισχύει;
