- Ανδρέας Ν. Λύτρας
Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει την πρόθεσή της και πρόκειται να καταθέσει στη Βουλή σχέδιο νόμου για την ίδρυση (ιδιωτικών) μη-κερδοσκοπικών πανεπιστημίων. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τις προτεινόμενες ρυθμίσεις. Τα στελέχη της κυβέρνησης, οι βουλευτές της ΝΔ και άλλοι υποστηρικτές της συγκεκριμένης ακαδημαϊκής μεταρρύθμισης επικεντρώνουν, βασικά, σε μια ιδεολογικού περιεχομένου προβολή (και υπερβολή περί) της ανάγκης προσαρμογής στα διεθνώς ισχύοντα.
Από την άλλη πλευρά οι αντιδράσεις, από τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τους/τις φοιτητές/τήτριες, είναι, στην πιο έντονη εκδοχή τους, η καθολική άρνηση, για την απροσδιόριστη φύση αυτής της μελλοντικής ακαδημαϊκής «αλλαγής». Οι μορφές απάντησης στις κυβερνητικές πολιτικές προθέσεις, ιδίως από τους φοιτητικούς συλλόγους, είναι ήδη πολύ σφοδρές (καταδικαστικές αποφάσεις συνελεύσεων για την κυβερνητική πρωτοβουλία, καταλήψεις σε πολλές δεκάδες ή εκατοντάδες σχολές και τμήματα, σημαντικές σε μέγεθος διαδηλώσεις). Μοιάζουν, δηλαδή, με έναν ριζοσπαστισμό στις πρακτικές. Δεν υπάρχει, ωστόσο, οποιαδήποτε ουσιαστική αντιπρόταση, είτε γενική είτε ειδική, για την επικείμενη συζήτηση του υπό διαμόρφωση σχεδίου νόμου, στη Βουλή. Απουσιάζει, επομένως, ο απαραίτητος ριζοσπαστισμός στις προτάσεις. Όταν αντιπαραβάλλονται συγκεκριμένα σχέδια πολιτικής (και νομοθετικών ρυθμίσεων), με την αόριστη άρνηση, τα συγκεκριμένα σχέδια επιβάλλονται και στην τελική φάση οι αρνητές θα είναι, τουλάχιστον, γονατισμένοι.
Εφόσον παρακάμψουμε τις θέσεις της κυβερνητικής παράταξης, που στέκουν στην επιφάνεια του ζητήματος, μπορούμε να συζητήσουμε τις δυνατότητες εξισορρόπησης της πολιτικής πρόθεσής της, από τις ουσιαστικές ακαδημαϊκές ανάγκες, στην ελληνική πολιτεία. Αν, παράλληλα, εκτιμήσουμε ως βάσιμες ορισμένες από τις ανησυχίες των φοιτητών/τριών για την επικείμενη ρύθμιση, έχουμε τη δυνατότητα να προβάλουμε σημαντικές προτάσεις, που θα συνοδεύονται από δόκιμες επιλογές, για κεντρικά ζητήματα του θέματος της μελλοντικής ακαδημαϊκής οργάνωσης, στην χώρα.
Στη συνέχεια, εντοπίζουμε ευαίσθητα πεδία και προβάλλουμε σχετικές επιλογές:
-Πεδίο 1: Το πρώτο ζήτημα που οφείλει να μάς απασχολήσει είναι αυτό του μη-κερδοσκοπικού χαρακτήρα των ιδιωτικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Η απροσδιόριστη σήμερα μελλοντική ρύθμιση δεν επιτρέπει ειδική τοποθέτηση. Υπάρχει, εντούτοις, η βάσιμη ανησυχία, ότι τα μη-κρατικά και μη-κερδοσκοπικά ακαδημαϊκά ιδρύματα θα είναι, κατ’ ουσίαν, κερδοσκοπικά. Διαφορετικά, δεν εξηγείται, το πως οι σοβαροί διεθνείς επενδυτές θα πραγματοποιήσουν μια εξαιρετικώς εξοδευτική και μακροχρόνια επένδυση, δίχως την προσδοκία κερδών. Αν αυτή η ανησυχία είναι ευσταθής και επιβεβαιωθεί από το επικείμενο σχέδιο νόμου, τότε θα μοιάζει σαν μια περίεργη πρόσκληση της κυβέρνησης προς τους διεθνείς επενδυτές, να λειτουργήσουν υπογείως και να αντλήσουν πλαγίως (με ό, τι αυτό σημαίνει και για τη νομιμότητα της πράξης) θετικά οικονομικά αποτελέσματα, τα οποία θα μεταφράζονται, βέβαια, σε κέρδη (όπως και αν ονοματίζονται αυτά). Ελπίζω, να μην επιβεβαιωθεί κάτι τέτοιο, από την ουσιαστική παράκαμψη των προβλέψεων του άρθρου 16 του Συντάγματος.
Κάθε λογικός συνομιλητής μπορεί να θέσει το παρακάτω ερώτημα: Υπάρχει εναλλακτική λύση, στο θέμα της μη-κερδοσκοπικής φύσης των υπό δημιουργία ακαδημαϊκών ιδρυμάτων; Η απάντηση είναι, ρητά, πως υπάρχει.
Η διαμόρφωση συνεργατικών οργανώσεων (συνεταιρισμών), μπορεί να αποτελέσει μια ικανή θεσμική μορφή για να διασφαλισθεί ο μη-κερδοσκοπικός χαρακτήρας των μελλοντικών ιδρυμάτων. Στις συνεργατικές οργανώσεις (με αρχές: τον δημοκρατικό έλεγχο από τα μέλη τους, την οικονομική συμμετοχή των ιδίων των μελών, την αυτονομία και την ανεξαρτησία από την πολιτεία, την συνεργασία ανάμεσα στους συνεταιρισμούς και τη μέριμνα για την κοινότητα) υπάρχει έδαφος και για τη σύσταση μη-κρατικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Η πρωτοβουλία μπορεί να αφορά, αρχικά, σε συνδικάτα και επαγγελματικές οργανώσεις (ΓΣΕΕ, ΓΣΕΒΕΕ, Ομοσπονδίες, Σύλλογοι, Ερευνητικά Ινστιτούτα, Μη-Κερδοσκοπικά Ιδρύματα κ.ά.). Μέλη είναι δυνατόν να αποτελούν και φορείς του εξωτερικού (όπως πανεπιστήμια, ερευνητικά ινστιτούτα, ιδρύματα κ.ά.). Ο προϋπολογισμός (και ο απολογισμός), ωστόσο, της συνεργατικής-συνεταιριστικής οργάνωσης θα πρέπει είναι υποχρεωτικά ισοσκελισμένος. Αυτή η μορφή συνεργασίας ταυτίζει τον τίτλο με την ουσία.
-Πεδίο 2: Ένα κρίσιμο ζήτημα για τη συγκρότηση των μη-κρατικών ιδρυμάτων (πέραν των αναγκαίων υλικών υποδομών και τεχνικών υποστηρίξεων) είναι η στελέχωσή τους, με ακαδημαϊκούς δασκάλους και ερευνητές, οι οποίοι θα διαθέτουν την απαραίτητη ποιότητα και την ακαδημαϊκή ελευθερία (οι σημερινοί/νές καθηγητές/γήτριες είναι αναγνωρισμένοι ως δημόσιοι λειτουργοί και σε αυτούς αναγνωρίζεται η ακαδημαϊκή ελευθερία). Ταυτόχρονα, πρέπει να μην παρατηρηθούν φαινόμενα ευθείας ή πλάγιας υπαλληλίας και ανοικειας υποτακτικότητας. Τα υψηλά προσόντα και η απαίτηση να μην υπάρχουν προφανείς ανισότητες ανάμεσα σε όμοιους λειτουργούς στην ελληνική πολιτεία, μάς προσκαλεί να σκεφτούμε δύο προτάσεις: α) Οι προϋποθέσεις και η διαδικασία αρχικής εκλογής ή εξέλιξης να συνταχθούν με απολύτως όμοιο τρόπο, με τον αντίστοιχο για τα δημόσια Πανεπιστήμια. β) Το νομικό καθεστώς των συνεργαζόμενων ακαδημαϊκών δασκάλων (με μηνιαία καταβολή -αντιμισθία- των συμφωνημένων ετήσιων αποδοχών τους) μπορεί να είναι ανάλογο με την ιδιότητα των δικηγόρων, στην ελληνική πολιτεία. Έτσι θα αποτελούν ανάλογους/ες δημόσιους λειτουργούς, με ακαδημαϊκή ελευθερία (κατ’ αναλογία της πρόβλεψης του άρθρου 16 του Συντάγματος) και σχετική ανεξαρτησία έναντι των διοικήσεων (αυτός είναι ένας περιορισμός του διευθυντικού δικαιώματος) των μελλοντικών ιδρυμάτων. Υπό αυτές τις προϋποθέσεις οι σχηματισμοί της στελέχωσης, μπορούν να θεωρηθούν εύλογοι για την αξιόπιστη και τελεσφόρο διδασκαλία και έρευνα.
-Πεδίο 3: Είναι αδιαπραγμάτευτη, στην χώρα μας η αξίωση να διατηρηθεί το δικαίωμα για την ισότιμη, την αδιάβλητη και την αξιοκρατική (με βάση τις επιδόσεις στις εισαγωγικές εξετάσεις) πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση, με ίδια κριτήρια και με ενιαία διαδικασία. Είναι δυντόν να συμβεί κάτι τέτοιο, σε συνάρτηση με τη δημιουργία των μελλοντικών μη-κρατικών ιδρυμάτων; Η απάντηση είναι ευθεία και εύκολη: Είναι δυνατόν αυτό να γίνει εφικτό. Εφόσον η εισαγωγή στα μελλοντικά ιδρύματα γίνει μέσω της διαδικασίας των εισαγωγικών εξετάσεων και τα ίδια κριτήρια (π.χ. να ισχύει και σε αυτά ο περιρισμός της βάσης του 10), δημιουργείται η αίσθηση ότι δεν παρακάμπεται, με απαράδεκτο τρόπο, η αξιοκρατία.
-Πεδίο 4 και Ανυπέρβλητο Πρόβλημα: Ένα πρόβλημα φαίνεται, επί του παρόντος, ανυπέρβλητο. Αφορά στην ακαδημαϊκή αναγνώριση των αποφοίτων των μελλοντικών ιδρυμάτων. Με βάση το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έχουν επαγγελματικά δικαιώματα, αλλά δεν θα διαθέτουν, οποιαδήποτε ακαδημαϊκή αναγνώριση, στο εσωτερικό. Δεν θα διαθέτουν τη δυνατότητα πρόσβασης στα δημόσια πανεπιστήμια για μεταπτυχιακές σπουδές και για την εκπόνηση διδακτορικών διατριβών, ενώ θα είναι ερεβώδης η δυνατότητα πρόσληψης στο Δημόσιο, με την ιδιότητα των πτυχιούχων των μη-κρατικών ιδρυμάτων. Αυτό είναι βαρύ πρόβλημα και, για όσο διάστημα ισχύει το άρθρο 16 του Συντάγματος, πρέπει να εξηγηθεί στους Έλληνες πολίτες, προκειμένου να μην δημιουργήσει την αίσθηση της παραπλάνησης και της ματαίωσης, για τις ενδεχόμενες προσδοκίες τους και την εξόδευση των οικογενειακών πόρων.
Υπάρχει και κάτι ακόμη. Είναι πιθανό και πάντως δεν είναι απίθανο, στην κρίσιμη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας του Συντάγματος, να έχουν αλλάξει ή διαφοροποιηθεί οι πολιτικοί συσχετισμοί και να διαμορφωθεί διαφορετικής λογικής πλειοψηφία στη Βουλή. Τί θα συμβεί αν δεν επιβεβαιωθεί η σημερινή τάση αναθεώρησης του περιώνυμου άρθρου 16; Θα μείνει αιωρούμενο το νομοθετικό εγχείρημα για τα μη-κρατικά ιδρύματα; Οι απορίες σε αυτό το σημείο είναι πολύ περισσότερες, από τις ιδεολογικές βεβαιότητες.
