Ο Μίρτσεα Ελιάντε (Mircea Eliade, 13 Μαρτίου 1907 – 22 Απριλίου 1986) ήταν Ρουμάνος ιστορικός της θρησκείας, λογοτέχνης, και καθηγητής του Πανεπιστημίου του Σικάγου.
Ο Μίρτσεα Ελιάντε γεννήθηκε το 1907 στη Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Στο πανεπιστήμιο της Ρουμανικής πρωτεύουσας σπούδασε ιστορία (1925-1928). Στο διάστημα 1928-1932 ακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στην Καλκούτα στο αντικείμενο της θρησκειολογίας, όπου μελέτησε και τα σανσκριτικά. Το 1931 επιστρέφει στην ιδιαίτερη πατρίδα του προκειμένου να εκπληρώσει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις. Το 1933 αρχίζει την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία, αλλά λόγω του Β’ Παγκοσμίου πολέμου την διακόπτει για να διοριστεί μορφωτικός ακόλουθος στο Λονδίνο (1940-1941) και στη Λισσαβόνα (1941-1945). Μετά τον πόλεμο δεν επιστρέφει στην πατρίδα του επειδή ήθελε να αποφύγει τη δίωξη από το κομμουνιστικό καθεστώς λόγω της πιθανής υποστήριξης που παρείχε προς τη φασιστική Σιδηρά Φρουρά του Κορνήλιου Κοντρεάνου κατά τη διάρκεια της πενταετίας 1935-1940, αλλά και των κειμένων που έγραφε υπέρ του Μουσολίνι και αυτοεξορίζεται στη Γαλλία, όπου και διορίζεται καθηγητής θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (1945-1956). Το 1956 το Πανεπιστήμιο του Σικάγου τον προσκαλεί για να διδάξει σε αυτό. Πέθανε στις 23 Απριλίου του 1986. Ο Μίρτσεα Ελιάντε υπήρξε διευθυντής τριών θρησκειολογικών περιοδικών Zalmoxis, Antaios, History of Religions, και εκδότης της δεκαεξάτομης Encyclopedia of Religion.
Συγγραφικό έργο
Υπήρξε συγγραφέας λογοτεχνικών (φανταστικά διηγήματα, θεατρικά έργα), ακαδημαϊκών (μονογραφίες, άρθρα σε εγκυκλοπαίδειες και περιοδικά) και προσωπικών μαρτυριών (ημερολόγια και μία αυτοβιογραφία). Έργα του έχουν μεταφρασθεί σε πολλές γλώσσες. Εκτός από την Ρουμανική, στην Γαλλική, Αγγλική, Γερμανική, Ισπανική, Ιταλική, Πορτογαλική, Ολλανδική, Δανική, Σουηδική, Πολωνική, Ιαπωνική, Ελληνική.
Μεθοδολογία
Ο Ρούντολφ Όττο και η απριορική προσέγγιση του ‘’ιερού’’ επηρεάζει τη σκέψη του Μίρτσεα Ελιάντε. Προκειμένου να ερευνήσει το θρησκευτικό φαινόμενο συνδυάζει δύο μεθόδους, τη μορφολογική και την ιστορική. Την πρώτη την εμπνέεται από τον Γκαίτε και με αυτήν εντοπίζει ορισμένες ‘’κοσμικές’’ (τοπικές ή βιολογικές, δηλαδή ουρανός, νερό, γη, λίθοι, αλλά και εκδηλώσεις της ανθρώπινης ζωής) ιεροφάνειες, εμφανίσεις του ιερού και του αγίου. Τα πράγματα του φυσικού κόσμου και οι ανθρώπινες πράξεις δεν είναι αυτόνομα αλλά συνιστούν ιεροφάνειες στο βαθμό που μετέχουν σε μια υπερβατική πραγματικότητα. Το βασικό θρησκευτικό φαινόμενο του ιερού δεν είναι προϊόν εξέλιξης, αλλά σταθερό στοιχείο της ανθρώπινης συνείδησης, λέει ο Ελιάντε. Η θρησκεία έχει δύο διαστάσεις, μια ‘’εμπειρική’’ και μια ‘’υπερβατική’’. Η πρώτη ερμηνεύεται φαινομενολογικά και ιστορικά, η δεύτερη είναι απροσπέλαστη και μόνο ‘’θεολογικά’’ κατανοημένη.
Αποτίμηση της προσφοράς του
Η άποψη ότι οι μύθοι αποτελούν βαθιά κρυμμένες αλήθειες εξηγείται προγραμματικά στο έργο του και κυριαρχεί σε μεγάλο ποσοστό στη σύγχρονη μελέτη της θρησκείας. Το έργο του άσκησε ιδιαίτερη επίδραση στο λεξιλόγιο της συγκριτικής θρησκειολογίας. Έκανε προγραμματική χρήση των εννοιών ’’κόσμος’’ και ‘’χρόνος’’ ως εργαλείων της ιστορίας και της φαινομενολογίας της θρησκείας. Πέτυχε να προσδιορίσει τη ριζική τομή μεταξύ εκκλησίας και θρησκείας, ιουδαιοχριστιανικής πίστης και θρησκευτικότητας. Η πρώτη δε είναι θρησκεία, ο χριστιανισμός είναι εκκλησία κι όχι θρησκεία. Η πρώτη δίνει προτεραιότητα στην ιστορία η δεύτερη στη φύση. Στα μειονεκτήματα που του προσάπτουν ανθρωπολόγοι και θρησκειολόγοι είναι η ανδροκεντρική προκατάληψη στο έργο του οι πρακτικές της απομόνωσης και αποϊστορικοποίησης των μυθολογικών και θρησκευτικών φαινομένων που μελετά. Ο μη αναγωγισμός που υιοθετεί, δηλώνεται κι από τον ίδιο, «Ένα θρησκευτικό φαινόμενο θα αναγνωριστεί ως τέτοιο μόνο εάν συλληφθεί στο δικό του επίπεδο, δηλαδή αν μελετηθεί ως κάτι θρησκευτικό. Το να προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε την ουσία ενός τέτοιου φαινομένου με τα μέσα της φυσιολογίας, της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας, των οικονομικών, της γλωσσολογίας, της τέχνης ή οποιασδήποτε άλλης επιστήμης, είναι λάθος. Χάνει το μοναδικό και μη αναγώγιμο στοιχείο—το στοιχείο του ιερού.»
Έργα
- Λογοτεχνικά
- Romanul Adolescentului Miop (Το μυθιστόρημα ενός μύωπα εφήβου –1924) μυθιστόρημα
- Isabel şi apele diavolului (Ιζαμπέλ και τα ύδατα του Διαβόλου –1930) μυθιστόρημα
-
- —μτφ. Λίλα Κονομάρα (εκδ. “Ιστιοφόρο”)
- Maitreyi (Μαϊτρέγι – 1933) μυθιστόρημα
-
- —μτφ. Μαργ.Λώμη, ως «Η νύχτα της Βεγγάλης» (εκδ. “Αρσενίδης”)
- Domnișoara Christina (Δεσποινίς Χριστίνα –1935) νουβέλα
- Nuntă în cer (Γάμος στον ουρανό –1938)
- Iphigenia (1939) δράμα
- Secretul doctorului Honigberger (Το μυστικό του δρα Χόνιγκμπέργκερ –1940) διήγημα
- Un om mare (Ένας μεγάλος άντρας –1945)
- Fratele risipitor (Ο άσωτος αδελφός –1946)
- Aventura Spirituală (Πνευματική περιπέτεια –γράφ.1946, εκδ.2012)
- Noaptea de Sânziene (Το απαγορευμένο δάσος –1954) μυθιστόρημα
- Fata căpitanului (Η κόρη του λοχαγού –1955) διήγημα
-
- —μτφ. Λήδα Παλλαντίου (στον τόμο «Στον ήσκιο ενός κρινολούλουδου», εκδ. “Χατζηνικολή”}
- La Țigănci (Οι τσιγγανοπούλες 1960) διήγημα
- Ghicitor în pietre (Ο άνθρωπος που διάβαζε τις πέτρες –1963) διήγημα
-
- —μτφ. Λήδα Παλλαντίου (στον τόμο «Στον ήσκιο ενός κρινολούλουδου», εκδ. “Χατζηνικολή”}
- Ο fotografie veche de 14 ani (Μιά φωτογραφία 14 χρόνων –1963) διήγημα
-
- —μτφ. Λήδα Παλλαντίου (στον τόμο «Στον ήσκιο ενός κρινολούλουδου», εκδ. “Χατζηνικολή”}
- Tinerețe fără tinerețe (Νιάτα χωρίς νιάτα 1976) νουβέλα
- La umbra unui crin (Στον ήσκιο ενός κρινολούλουδου –1982) διήγημα
-
- —μτφ. Λήδα Παλλαντίου (στον ομώνυμο τόμο, εκδ. “Χατζηνικολή”}
- Θρησκειολογικά
- Le Mythe de l’eternel retour: archétypes et répetition (Ο μύθος της αενάου επιστροφής : αρχέτυπα και επανάληψη 1949)
-
- —μτφ. Θεμ. Λαζάκη, ως «Κόσμος και ιστορία. Ο μύθος της αενάου επαναλήψεως» (1966)
- Le Chamanisme (Ο Σαμανισμός 1951)
-
- —μτφ. Ιφιγένεια Μποτηροπούλου (εκδ. “Χατζηνικολή”, 1978)
- Yoga: Essai sur les origines de la mystique indienne (Γιόγκα. Δοκίμιο περί των απαρχών του ινδικού μυστικισμού –1936)
-
- —μτφ. Γιόγκα, μτφρ. Έλσης Τσούτη (εκδ. “Χατζηνικολή”, 1980)
- Traité d’histoire des religions (Πραγματεία πάνω στην ιστορία των θρησκειών –1949)
-
- —μτφ. Έλσης Τσούτη (εκδ. “Χατζηνικολή”, 1981)
Πηγές
- Willi Braun-Russel Mc. Cutcheon (επιμ.), συλλογικό: Εγχειρίδιο Θρησκειολογίας, μτφρ. Δημήτρης Ξυγαλάτας, εκδ. «Βάνιας», Θεσ/νίκη, 2003.
- Γρηγόριος Ζιάκας: Θρησκεία και πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και των αρχαίων λαών, εκδ. Κορνηλία Σφακιανάκη, Θεσ/νίκη, 2002, σσ. 31-33.
- Russel Mc Cutcheon: Κατασκευάζοντας τη θρησκεία, μτφρ. Δημήτρης Ξυγαλατάς, εκδ. «Βάνιας», Θεσ/νίκη, 2003.
- Μάριος Μπέγζος: «Eliade Mircea (Μιρτσέα Ελιάντε)», Μπέγζος Μάριος (επίμ.), Θρησκειολογικό Λεξικό, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2000, σελ. 205-206.
- Συλλογικό: Δημήτρης Σταθόπουλος (επιμ.), Στον Ύπατο των θρησκειολόγων Mircea Eliade Προσφορά Τιμής και Σεβασμού στη Μνήμη του, εκδ. Χατζηνικολή, Αθήνα, 1988.
