- Μαρία Παναγιωτοπούλου
Ομιλία σε εκδήλωση προς τιμήν του Αντώνη Ζαραλή, Βράχα, 11 Αυγούστου 2024
Αποθανόντος του Αντώνη, εις το κεμέρι του ηύραν γράμματα του ενός και του άλλου, οπού του έγραφαν να επιβουλευθῆ τον Καραϊσκάκην
Έτσι λιτά ο Ν. Κασομούλης, η πιο αξιόπιστη πηγή, δίνει την δυσάρεστη αυτή πληροφορία για μια από τις μελανότερες στιγμές του 1821. Κάποιοι επεδίωκαν να διαφθείρουν ηθικά τον Αντώνη Ζαραλή, παρωθώντας τον να παραβεί τον ηθικό κώδικα αξιών που διείπε τον κλεφταρματολικό κόσμο του και να σκοτώσει τον Γ. Καραϊσκάκη, τον αρχηγό του. Τις ιστορικές λεπτομέρειες, ας τις θυμηθούμε για μια ακόμη φορά.
Ο Ζαραλής, γεννημένος σε χωριά του Βάλτου, εντάχτηκε από νωρίς στο σώμα του Καραϊσκάκη. Η περιοχή όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ήταν περίφημη ως χώρος δράσης πολλών κλεφταρματολών. Το πώς και το γιατί ο Ζαραλής κατέληξε στο σώμα Καραϊσκάκη και όχι άλλου οπλαρχηγού, δεν θα το μάθουμε ίσως ποτέ, καθώς οι πηγές για αυτόν είναι ελάχιστες. Το βέβαιο είναι ότι ο Αντώνης, έχοντας κατακτήσει την εμπιστοσύνη του Καραϊσκάκη, διορίστηκε από αυτόν υπαρχηγός /πρωτοπαλήκαρο, το 1823 μετά τον θάνατο του Μπακογιάννη, πρωτοπαλήκαρου στη μάχη Σοβλάκου.
Η θητεία, λοιπόν, του Αντώνη διάρκεσε ένα μόνο χρόνο. Συμπίπτει έτσι με αυτή την σκοτεινή ιστορία του 1821. Τον κατατρεγμό του αρχηγού του από Έλληνες και Τούρκους. Οι δεύτεροι τον φοβόντουσαν, καθώς τους κατατρόπωνε η στρατηγική του και η τόλμη του. Οι πρώτοι, οι «Ελληνες» είχαν διάφορους λόγους για να τον τρέμουν και να τον απεχθάνονται. Βάζω τη λέξη σε εισαγωγικά, γιατί στην πραγματικότητα αυτό το συνοθυλλευμα, οπλαργηχών και πολιτικών, δεν είχεν ακόμη ομογενοποιηθεί αναβαπτισμένο σε μια ενιαία εθνική συνείδηση. Έτσι ενώνονται Έλληνες και τούρκοι κατά του κοινού εχθρού, του Καραϊσκάκη για να τον εξοντώσουν. Το περίεργο αυτό, για μας, πλαίσιο περιγράφεται από τον Δ. Κόκκινο
Φανερόν είναι εκ τούτων, αφ’ ενός πόσον χαώδης και αξιοθρήνητος ήτο η τουρκική διοίκησις…..και αφ΄ετέρου πόσον οι εξ αρματολών προερχόμενοι Έλληνες οπλαρχηγοί δεν εθεωρούσαν ένοχον πράξιν την επικοινωνίαν και την προσφοράν υποταγής και συμπράξεως μάλιστα εις άλλην περιφέρειαν με την τουρκικήν εξουσίαν, ενώ ευρίσκοντο εις το ελληνικόν στρατόπεδον.
Έτσι λοιπόν προκύπτει το οξύμωρο σχήμα: να τιμάμε τον Ζαραλή ως ήρωα που σκοτώθηκε, όμως, πολεμώντας ουσιαστικά εναντίον εκείνων των Ελλήνων που επεδίωκαν την εξόντωση του αρχηγού του. Είναι οι ίδιοι που του είχαν στείλει τα γράμματα αυτά, και με τα οποία τον είχαν παροτρύνει να σκοτώσει τον αρχηγό του.
Αυτοί οι διάφοροι ποιοι ήταν; Μα οι «Έλληνες» λοιποί κλεφταρματολοί που ενοχλούνταν από την ύπαρξη του Καραϊσκάκη. Μπλεγμένοι σε ένα σκοτεινό παιχνίδι ανταγωνισμών για την εξουσία στα αρματολίκια, των Αγράφων κυρίως και του Ασπροποτάμου, μετέρχονταν οποιοδήποτε μέσο για να κρατηθούν στην εξουσία. Και φυσικά σε όλο αυτό το σκοτεινό παιχνίδι, δυστυχώς, η εμπλοκή προσώπων που ασκούσαν την πολιτική εξουσία, όπβς ο Μαυροκορδάτος, ήταν καθοριστικής σημασίας. Αποκορύφωμα η περίφημη παρωδία δίκης του Καραϊσκάκη στο Αιτωλικό και όσα ακολούθησαν μέχρι τη μάχη που έγινε εδώ στη Βράχα στις 16 Μαΐου 1824. Γιατί εδώ στο ιστορικό μοναστήρι είχε βρει για μια ακόμη φορά καταφύγιο ο άρρωστος αρχηγός.
Είναι, βέβαια, γνωστό ότι τα παλιά μοναστήρια της Ευρυτανίας, σημαντικά βυζαντινά και υστεροβυζαντινά μνημεία, έχουν να αφηγηθούν και σπουδαίες ιστορικές μνήμες. Τα περισσότερα, απομονωμένα στα δυσπρόσιτα βουνά, αποτέλεσαν συχνά καταφύγια, τόπους περίθαλψης, αλλά και ορμητήρια επαναστατών αγωνιστών πριν και κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του 1821. Ο Κατσαντώνης, ο Λεπενιώτης, ο γερο Δίπλας, ο Καραϊσκάκης, ο Μπότσαρης, ο Ανδρούτσος, ο Βελής και πολλοί ακόμη, βρήκαν συχνά καταφύγιο στα διάφορα ευρυτανικά μοναστήρια, της Τατάρνας, του Προυσού,και εδώ στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα το παλιό πέτρινο μοναστήρι της Βράχας. Φωλιασμένο μέσα στην αγκαλιά της άγριας ευρυτανικής φύσης, περιτριγυρισμένο από γάργαρες πηγές, βελανιδιές και καστανιές εκατοντάδων ετών και με τον θηριώδη ψηλόβραχο της Τσούκας να στέκει ακοίμητος φρουρός από πάνω του, ήταν ιδανικός χώρος για να αναζητήσει καταφύγιο ο κατατρεγμένος από όλους και βαριά Καραϊσκάκης. Ασπίδα προστασίας του όμως είχε την αγάπη και την αφοσίωση των αντρών του, επικεφαλής των οποίων ήταν ο Αντώνης.
Τον ταραχοποιό Καρϊσκάκη κατά πόδας καταδιώκουν οι «Έλληνες» Γιαννάκης Ράγκος, Νίκος Στορνάρης, Γρηγόρης Λιακατάς με την υπόδειξη του Μαυροκορδάτου, ο τουρκόφιλος Σταμούλης Γάτσος, ο αρβανίτης Καραταϊρης. Σαν πατριώτες, τάχα, δεν διστάζουν να συνεργαστούν και με τους Τούρκους του Σούλτζιε Κόρτζα αρκεί να εξουδετερώσουν το “γιο της καλόγριας” και να διατηρήσουν τα δικά τους “κεκτημένα” στην ταλαίπωρη περιοχή των Αγράφων. Μόνο ο Ν. Στορνάρης, ντροπιασμένος κάποια στιγμή από αυτή τη συνεργασία, αποχωρεί από την ανίερη συμμαχία των διωκτών. Οι υπόλοιποι συνεχίζουν, και μετά τη μάχη της Βράχας, την καταδίωξη. Κλείνουν τα περάσματα, αλλά ο Καραϊσκάκης με συνεχείς ελιγμούς τους ξεφεύγει συνεχίζοντας το δρόμο του.
Σε αυτή τη δραματική ιστορία ο Ζαραλής φάνηκε αντάξιος και με το παραπάνω του ρόλου που του είχε εμπιστευτεί ο αρχηγός του. Και για αυτό αναγνωρίζεται από όλους σήμερα ως τίμιος και γενναίος.
Το ερώτημα είναι οι λόγοι που οδήγησαν τον Ζαραλή να παραμείνει πιστός έως θανάτου στον αρχηγό του, αδιάφορος και αδιάφθορος από την επιχείρηση εκμαυλισμού των άλλων. Θεωρώ η επιλογή αυτή του Ζαραλή δεν οφειλόταν μόνο στην ηθική του κλεφταρματολισμού. Οφειλόταν πρωτίστως στην οξυδέρκεια του ίδιου του Αντώνη, που τού επέτρεψε να διαγνώσει την ποιότητα του μούλου και γύφτου, όπως αποκαλούσαν τον αρχηγό του όλος ο εσμός των αντιπάλων του.
Αυτήν την ποιότητα προσδιορίζει ξεκάθαρα ο ιστορικός Μαζάουερ: ο Καραϊσκάκης είναι ο πρώτος και ίσως ο μόνος από τους πολεμιστές που, ενώ διαρκούσε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας, διάβηκε το όριο από τον τοπικισμό προς την εθνική, ελληνική συνείδηση.
Και οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον Αντώνη Ζαραλή γιατί με τη στάση του αυτή διαφυλάχτηκε ο Καραϊσκάκης τότε το 1824 ώστε να μετεξελιχτεί τα επόμενα δύο χρόνια σε αυτό που έγινε : ο εθνικός μας ήρωας και έρωτας.
Εξάλλου είναι βέβαιο ότι ο νεαρός Aλέξανδρος δεν υπόταξε τις Iνδίες μοναχός του. Ούτε ο Kαίσαρας νίκησε τους Γαλάτες δίχως να έχει ούτ’ ένα μάγειρα μαζί του.
Για κάθε μεγάλο άνδρα, για κάθε σελίδα νίκης υπάρχουν τόσες και τόσες απορίες και ιστορίες (Απόδοση ποιήματος Μάριος Πλωρίτης, Bertold Brecht, Ποιήματα εκδ. Κοραντζή)
Μια τέτοια απορία και ιστορία είναι αυτή του Βαλτινού Αντώνη Ζαραλή, ετων 30 περίπου, που σκοτώθηκε στις 16 Μαΐιου 1824 αυτεξουσίως επιλέγοντας να μείνει πιστός στον Καραϊσκάκη.
Για τον Κασομούλη
ΑΠΌ την εισαγωγή του Γιάννη Βλαχογιάννη για το έργο «Ενθυμήματα
στρατιωτικά» του Ν. Κασομούλη, 1939
