- ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ι. ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΣ
Η μελέτη για τον Καποδίστρια ως Κυβερνήτη, ως διπλωμάτη, ως Εθνικού και κοινωνικού απελευθερωτή, παραμένει ελλιπής, αν μέσα από το τεράστιο έργο του, τον τιτάνιο αγώνα του, δεν αναγνωρίσουμε το πρόσωπο του Ιωάννη Καποδίστρια.
Αν ο Ιωάννης Καποδίστριας (Κέρκυρα, 10 Φεβρουαρίου 1776 – Ναύπλιο, 27 Σεπτεμβρίου 1831) θεωρούσε τον εαυτό του πολιτικό καριέρας, πολιτικό κατ’ επάγγελμα, δεν θα εγκατέλειπε το Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας, για την θέση του Κυβερνήτη της Ελλάδος. Κυβερνήτη μιας χώρας που δεν υπήρχε… μιας επανάστασης που είχε συντριβεί κυρίως από εμφύλιες διαμάχες, μιας χώρας που είχε περιοριστεί στον Μοριά και μάλιστα όταν ένα μεγάλο μέρος του Μοριά βρισκόταν υπό την κατοχή του Ιμπραήμ και του κινήματος των προσκυνημένων του αρματολού Νενέκου.
Κατά συνέπεια η κατανόηση προσέγγιση του Καποδίστρια, ως προσώπου και όχι ως πολιτικού, όχι ως Κυβερνήτη, είναι κάτι που χρειάζεται και αυτό που θα επιχειρήσουμε σε αυτή την σύντομη παρουσίαση. Ένα εγχείρημα όχι και τόσο εύκολο λαμβανομένου υπ΄ όψιν του όγκου των αντιτιθέμενων πληροφοριών, των λιβέλων και των ιδεολογικοπολιτικών φορτίσεων που ενυπάρχουν στις κρίσεις για τον Καποδίστρια και που συνοδεύουν τον Καποδίστρια και μετά την δολοφονία του.
Χρησιμοποιώντας τα συμπεράσματά μου ως εισαγωγή.
Ο Ι.Κ. ως προσωπικότητα, ως πνευματική και ηθική οντότητα αποτελεί την ενσάρκωση του ιδεώδους του Διονυσίου Σολωμού. Εκφράζει το ιδεώδες της «Αγάπης και του Έρωτα του καλού». Αποτελεί ζωντανή έκφραση των τριών αυτών εννοιών στην βαθύτερή τους εκδοχή.
Εκφράζει το ιδεώδες μιας πεπαιδευμένης συνείδησης, Συγκεκριμένα συμπυκνώνει και εκφράζει «της γνώσης την νηφάλια ενόραση, της σκόπιμης βούλησης την σταθερή γύμναση και της ηθικής ενέργειας το ιερό μεθύσι».
Εκφράζει την αγάπη με την Χριστιανική της έννοια. Όπως επίσης εκφράζει τον Έρωτα για το καλό με την Αρχαιοελληνική του έννοια. Τον Έρωτα ως την έννοια της συμπαντικής κινητήριας δύναμης, της συμπαντικής έλξης, που συνέχει και κινεί τον κόσμο. Αυτήν την έλξη, την ενδιάθετη τάση και ροπή προς το «καλό», έχει ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Η επίγνωση, η συνείδηση της αλήθειας του, (εκ μέρους του), αποτελεί, για τον Ιωάννη Καποδίστρια, την αείρροη πηγή, της ακατάβλητης ζωτικότητάς του, της ακαταπόνητης εργατικότητας αλλά και ακατάλυτης δύναμης της πειθούς που τον χαρακτήριζε και συνόδευε.
Η γνώση, η συνείδηση, και η πίστη του Καποδίστρια στην ιερότητα του σκοπού του, την χρησιμότητα του σκοπού του, της ανιδιοτέλειάς του, μπορεί να εξηγήσει την ακατάβλητη ζωτικότητα του, την ζωτικότητα ενός ανθρώπου εύθραυστης υγείας. Μόνο με την πεποίθηση και την επίγνωση ότι ανιδιοτελώς, μέχρι το επίπεδο της αυτοθυσιαστικής προσφοράς, προσφέρει και μετέχει στα κοινά, υπήρξε κατορθωτή η ακαταπόνητη εργατικότητα, η αταλάντευτη αφοσίωσή του.
Από την αφθονία των τεκμηρίων για την ως άνω θέση, θα σας παρουσιάσω ένα φάσμα προσώπων που τον περιγράφουν ως μορφή, ως προσωπικότητα, ως χαρακτήρα. Αυτό το φάσμα περιλαμβάνει:
Τον Alfred Francois Villemain (Γάλλο πολιτικό, 1790-1870), τον Κερκυραίο Νικόλαο Αρλιώτη (1777-1860), διακεκριμένο νομικό. Σύγχρονο του Καποδίστρια και βιογράφο του. Τον Κερκυραίο λόγιο Μάριο Πιέρη, φίλο γείτονα και συμμαθητή του Καποδίστρια. Τον Ελβετού Francois d’ Ivernois, εκπρόσωπο του Καντονίου της Γενεύης στο Συνέδριο της Βιέννης. Τον συνάδελφο του Καποδίστρια στο Ρώσικο Υπουργείο των Εξωτερικών, Nesselrode. ΤοΝ Άγγλο βιογράφο του, Κρίστοφερ Γούντχαουζ. Την Ρωξάνδρα Στούρτζα, την γυναίκα που ταυτίστηκε συναισθηματικά με τον Καποδίστρια και τον Stratford Canning, τον μακροβιότερο Πρέσβη της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Θα συμπληρώσω την περιγραφή με τρεις αποκαλυπτικές μαρτυρίες από τον ίδιο τον Καποδίστρια για τον εαυτό του.
Περιγράφοντας τον Καποδίστρια ο Villemain λέει:
«Εάν υπάρχει στον κόσμο μια αρχέγονη ευγένεια υπογραμμισμένη από την υπεροχή της φυσιογνωμίας, την πνευματική καθαρότητα του βλέμματος, την χαριτωμένη απλότητα των τρόπων, την αυθόρμητη χάρη του λόγου, σε κάθε γλώσσα, κανένας δεν υπήρξε πιο φυσικά ευγενής, από τον κόμητα Καποδίστρια της Κέρκυρας» (Villemain, Γάλλος πολιτικός και συγγραφέας, μεταξύ άλλων καθηγητής στην Σορβόννη, Γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας… υπουργός παιδείας της Γαλλίας… πηγή: Κερκυραϊκά Χρονικά, Τομ. 22).
Ο Αρλιώτης. Κερκυραίος βιογράφος του.
«Η Γλυκύτητα και η ειλικρίνεια της έκφρασής του, τα μεγάλα σκουρογάλανα μάτια του, τα οποία αποκαλύπτουν ολοκάθαρα την καλοσύνη και την μετριοπάθεια του πνεύματός του, το πλατύ μέτωπο το ελαφρά συνοφρυωμένο, που υπονοεί το βάθος και την έξαρση των σκέψεών του, η αρχοντική ωχρότητα του δέρματός του, υποδηλώνει ψυχή ευαίσθητη και μελαγχολική, τα χείλη με τις τέλειες αναλογίες, που κατά διαστήματα ανοίγουν σε ένα ακτινοβόλο χαμόγελο, η ευτυχής σύζευξη των σωματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών, η οποία καθιστούσε τον εκ γενετής αριστοκράτη γοητευτικό στον ύψιστο βαθμό και ταυτοχρόνως μια εντυπωσιακή προσωπικότητα, η οποία επέβαλλε τον σεβασμό και την συμπάθεια σε όλους τους γνωστούς και τους συμφοιτητές του».
Ο Κερκυραίος λόγιος Μάριος Πιέρης, σύγχρονος του Καποδίστρια γείτονας και φίλος του, γράφει.
«Όμως το σκληρότερο πλήγμα που δέχτηκα, υπήρξε η αναχώρηση του σύγχρονου και γείτονά μου Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος επέπρωτο να αποδειχτεί ένας από τους σημαντικότερους και δυστυχέστερους άνδρες της εποχής μας. Μου φαίνεται πως τον βλέπω να έρχεται να με αποχαιρετήσει, με την αγγελική του όψη, με εκείνους του αβρούς αριστοκρατικούς τρόπους του, τους τόσο διαφορετικούς από τους δικούς μου».
Η γνώμη των Ελβετών για τον Καποδίστρια.
Ο Ελβετός Πρέσβης στην Αθήνα κ. Lorenzo Amberg σε διάλεξή του στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών παρέθεσε ένα θαυμάσιο δείγμα των απόψεων των Ελβετών για τον Καποδίστρια. «Πώς θα μπορέσουμε ποτέ να ανταποδώσουμε αυτά που οφείλουμε σ’ αυτόν τον υπέροχο Καποδίστρια; Έχει τόσο ευγενικά αισθήματα που θα άξιζε να είναι δικός μας. Είναι ο φοίνικας της διπλωματίας. Χωρίς αυτόν, το Συνέδριο της Βιέννης και οι λοιπές διαβουλεύσεις θα ήταν αξιοθρήνητα.(…)» (Cramer, II,171).
Ο Francois d’ Ivernois εκπρόσωπος της Γενεύης στο Συνέδριο της Βιέννης, καταθέτει στο Συνέδριο. «Ο κόμης Καποδίστριας έχει εκδηλώσει, για τον σκοπό μας, μια συνεχή καλή πρόθεση, αναλλοίωτη, πάντοτε ευγενή, ολοένα και πιο μεγάλη. (Από τα πρακτικά του Συνεδρίου 17/4/1815. Πηγή:Ομιλία Πρέσβη της Ελβετίας, Lorenzo Amberg, Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, 7 Ιουνίου 2013). Τον Σεπτέμβριο του 1813, η Ελβετία είναι κατακερματισμένη. Η χώρα σπαράσσεται από πολιτικούς διχασμούς, από διαμάχες επιρροών, από εδαφικές διεκδικήσεις. Πρόκειται για μια πολύ οδυνηρή μεταβατική περίοδο και η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή, ώστε η χώρα να βρίσκεται στο μεταίχμιο ενός εμφυλίου πολέμου. Ο Κερκυραίος, ο οποίος απαντώντας στον Τσάρο δηλώνει ότι γνωρίζει την Ελβετία μόνο από τα βιβλία και πως δεν μιλά γερμανικά, βουτάει στα βαθιά νερά κι αναπτύσσει μια αξιοθαύμαστη δραστηριότητα. Σε λίγο καιρό, γίνεται γνώστης των ελβετικών πραγμάτων. Επισκέπτεται όλους τους παράγοντες, όλα τα καντόνια, συντάσσει σχέδια αποφάσεων και συνταγμάτων, συμβουλεύεται, κατευνάζει τα πάθη, αναζητά συμβιβασμούς και την ίδια στιγμή αναφέρει πιστά και λεπτομερώς στους ανωτέρους του όλα όσα συμβαίνουν στην Ελβετία. Μόνο μια φορά χρησιμοποιεί, μαζί με τους συναδέλφους του , την απειλή: Τον Αύγουστο του 1814, όταν η ομοσπονδιακή Βουλή ή το Κοινοβούλιο, το οποίο εδρεύει στη Ζυρίχη, δεν έχει καταλήξει στο κείμενο του νέου ελβετικού Συντάγματος, οι ξένοι διπλωμάτες απειλούν να διαλύσουν τις σχέσεις τους με τη Βουλή και να εγκαταλείψουν τη χώρα στους διχασμούς της. Τρείς μέρες αργότερα υιοθετείται το σχέδιο του Συντάγματος.
Ο βρετανός βιογράφος του, Woodhouse.
Ο Άγγλος βιογράφος του και ασφαλώς όχι από τους υμνητές του γράφει:
«Η φιλοσοφία του για την ζωή δεν μεταβλήθηκε. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του 19ου αιώνα παρέμεινε ένας φιλελεύθερος από την αρχή μέχρι το τέλος. Άλλαζαν όμως οι αντίπαλοι του φιλελευθερισμού του. Στην νεότητά του ήταν οι Ενετοί και οι Τούρκοι. Στα μισά της ζωής του ο Ναπολέων και ο Μέτερνιχ ενώ στα τελευταία του χρόνια ήταν οι πρόκριτοι και οι Φαναριώτες. Εκείνος δεν μεταστράφηκε από τον φιλελευθερισμό στην τυραννία, πολύ δε περισσότερο δεν μεταπήδησε από τον Ελληνικό εθνικισμό στον Ρωσικό Σωβινισμό. Ο Κοραής έσφαλε απολύτως ως προς το πρώτο σημείο, στον ίδιο βαθμό που έσφαλε και ο Μέτερνιχ ως προς το δεύτερο. Ο δυσφημιστικός χαρακτηρισμός ότι ο Καποδίστριας δεν ήταν παρά ένας Ρώσος πράκτορας αν και εξακολούθησε να διαδίδεται από τους εχθρούς του, απορρίφτηκε μετά τον θάνατό του από όλους τους λογικούς παρατηρητές, τόσο Έλληνες όσο και ξένους.» (Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ, ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. Ο θεμελιωτής της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος. Εκδ. ΜΙΝΩΑΣ, 2020, σελ.714)
Κατά την Ρωξάνδρα Στούρτζα, ο Τσάρος Αλέξανδρος αναγνώριζε στον Καποδίστρια αγνές προθέσεις, ικανότητα, ορθές απόψεις. Στον διάλογό της με τον Τσάρο, που παραθέτει η Στούρτζα αναφέρει:
«Ήταν μεγάλη ανάγκη να στείλω στην Ελβετία έναν άνθρωπο ικανό, με προθέσεις αγνές και ορθές απόψεις. Ο κόμης Καποδίστριας υπερέβη τις προσδοκίες μου… Δεν γνωρίζω κανέναν άλλον που να διαθέτει τόσο ισχυρή προσωπικότητα, ώστε να συγκρουστεί με τον Μέτερνιχ και έχω σκοπό να προσεγγίσω τον κόμητα εγώ ο ίδιος». (Ρωξάνδρας Στούρτζα, Απομνημονεύματα. Μετάφραση Μαρίας Τσάτσου. Πρόλογος-Σημειώσεις Κώστας Χατζηαντωνίου. Εκδ. Ιδεόγραμμα, σελ. 123).
Η περιγραφή της Στούρτζα για τον Καποδίστρια είναι μάλλον περισσότερο ενδιαφέρουσα γιατί αφήνει και κάποια ίχνη σκιάς στην υπέροχη προσωπογραφία. « Ο κόμης Καποδίστριας είναι από τα πρόσωπα εκείνα που η γνωριμία τους αφήνει εποχή στην ζωή ενός ανθρώπου, χωρίς δε να αναφερθεί στο ιστορικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει. Το ωραίο του πρόσωπο, το οποίο φέρει την σφραγίδα της ιδιοφυΐας, μπορεί να χρησιμεύσει ως μοντέλο για τον ζωγράφο και τον φυσιογνωμιστή, Το διαυγές, γόνιμο και οξυδερκές πνεύμα του συλλαμβάνει με θέρμη ό,τι συμβαίνει να τον απασχολεί και δίνει στο αντικείμενο των στοχασμών του, νέα μεγαλόπνοη μορφή. Αλλά όμοιος με τον καλλιτέχνη που εργάζεται για τις επερχόμενες γενιές, τα δημιουργήματά του απορροφούν κατά κανόνα όλη του τη σκέψη και οτιδήποτε άλλο δεν είναι για αυτόν παρά το φόντο ενός ζωγραφικού πίνακα. Αυτή η διάθεσή του μπορεί μερικές φορές να πληγώνει τους φίλους του. Σκεπτόμενοι όμως βαθύτερα πρέπει να τον συγχωρήσομε, γιατί αυτή ακριβώς η διάθεση οφείλεται στην ανωτερότητα του πνεύματός του… Εξάλλου, η εξαιρετική καλοσύνη του κόμητος Καποδίστρια, η γενναιοδωρία του, η γλυκύτητα και η προσήνεια του χαρακτήρα του, μπορούν κάλλιστα να εξισορροπήσουν κάποια μικρά ελαττώματα που και αυτά εξαφανίστηκαν στην συνέχεια, όταν η ηλικία και η πείρα είχαν τιθασεύσει αυτόν τον φλογερό πόθο της δίκαιης δόξας που κατελάμβανε τότε το πνεύμα του στην ολότητά του.»
Ως προς το πρόσωπο Καποδίστριας ο Woodhouse παρατηρεί:
«Από εκείνη την περίοδο σώζεται μια περιγραφή του Καποδίστρια από ένα από τους πρώτους βιογράφους του, τον Δημήτριο Αρλιώτη, ο οποίος υπήρξε φίλος και συγκαιρινός του, έστω και αν δεν υπήρξε συμφοιτητής του. Περιγράφει τον 20χρονο φοιτητή με στοργικό θαυμασμό. Τα χαρακτηριστικά τα οποία είδε είναι ομολογουμένως υπερβολικά ωραία για να είναι αληθινά.» (Κρίστοφερ Μ. Γουντχάουζ, ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ. Ο θεμελιωτής της Ανεξαρτησίας της Ελλάδος. Εκδ. ΜΙΝΩΑΣ, 2020, σελ. 36). Όμως όταν αυτά τα χαρακτηριστικά δεν τα είδε μόνο ο Αρλιώτης, παρότι υπερβολικά ωραία, φαίνεται να είναι αληθινά. Είναι δίκαιο να τονίσουμε ότι παρόμοια προτερήματα με αυτά που αποδιδει ο Αρλιώτης, στον Καποδίστρια, του αναγνωρίζουν οι Αγιορείτες μοναχοί. «Αρετή, υψηλό φρόνημα, μετριοφροσύνη, καταδεχτηκότητα και γλυκύτητα» σε επιστολή προς τον Πατέρα του. (Έργα Πατέρων της Εκκλησίας, ΟΣΙΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΟΥ, ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΕΙΣ ΤΑΣ ΙΔ΄ ΕΠΙΣΤΟΛΑΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΠΑΥΛΟΥ. Τόμος Α΄. Εκδ. «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΚΥΨΕΛΗ». Εισαγωγή-Μετάφραση-Επιμέλεια: Σάββας Ηλιάδης, Κιλκίς, 5-5-21, orthodoxia–ellhnismos.gr).
Ο Καποδίστριας απελευθερωμένος από τους ταξικούς του προσδιορισμούς.
Μια ακόμα πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση του Woodhouse είναι ότι ο Καποδίστριας την εποχή της άσκησης της Ιατρικής στην Κέρκυρα «φαίνεται να απομακρύνεται από την τάξη του». Επιτρέψτε να επισημάνω ότι ο Καποδίστριας έχει προσφέρει σαφέστατα δείγματα απελευθέρωσης του από τους ταξικούς του προσδιορισμούς και περιορισμούς. Χαρακτηριστικό τέτοιο δείγμα αποτελεί η σκληρότατη κριτική του απέναντι στο, υπηρετικό προς την Βενετία, Επτανησιακό Αρχοντολόι.
«Η Βενετική πολιτεία εκυβέρνα τας επτά Νήσους με το σύστημα της διαφθοράς. Οι αντιπρόσωποι εκλέγοντο εκ της κλάσεως των ευγενών αρχόντων, ήτις ήτον η ευκαταφρονεστέρα, αμαθεστέρα και η μάλλον διεφθαρμένη δι’ ανηθικότητα και ελλεεινότητα. Η δύναμις ταύτης της κυβερνήσεως υφίστατο εις την επίβουλον τέχνην του να υποθάλπη τας προλήψεις της ευγενείας, και να βάλη αυτάς εις αντίταξιν προς τας αξιώσεις της δευτέρας κλάσεως και τα νόμιμα δικαιώματα του λαού. Τα χρήματα, τα οποία τοιούτοι αντιπρόσωποι εσώδευον εκ των δαπανών των κομμάτων, άτινα ήσαν εις έριδας αλλήλοις και αντιθέσεις ηθικάς κατά πόλεις και εις τα όπλα κατά τον αγρόν, επολλαπλασίαζον τα μέσα τοιαύτης ολεθρίας δυνάμεως, και αποκαθίστων συστηματικήν την ανηθικοποίησιν και διαφθοράν του τόπου. Η πολιτεία της Βενετίας εφοβείτο το έξοχον της φυσικής μεγαλοφυΐας του Έλληνος και επροσπάθει να το καταβάλη με την αμάθειαν. Η Βενετική Γερουσία ουδέποτε συνεχώρησεν να συστηθώσι σχολεία δημόσια εις ταύτας τας νήσους. Μόνον εις την πρωτεύουσαν και το πανεπιστήμιον Παταβύου οι ιθαγενείς των Επτανησίων έπρεπε να πορευθώσιν όπως εκπαιδευθώσι. Πλην μάλλον κατά προνόμιον Μακιαβελικόν ηδύναντο αυτοί να λάβωσι διπλώματα της επιστήμης του δικαίου και των άλλων σχολών, άνευ του να διατρέξωσι πρότερον τακτικήν τινά σπουδήν εν τω πανεπιστημίω. Τοιούτον είδος δεσποτισμού εφαρμοζόμενον καθ’ όλους τους κλάδους της Κυβερνητικής διαχειρίσεως των Ιονίων καθυπέβαλεν ανθρώπους και περιουσίαν εις την εξουσίαν ασθενείας και αμαθείας.» (Περί της Βενετικής Κυβερνήσεως στα Ιόνια. Από το Υπόμνημα του Ιωάννη Καποδίστρια στο Αγγλικό Υπουργείο Εξωτερικών σχετικό με την κατάσταση στα Ιόνια Νησιά).
Πέραν των διακηρύξεων συνέπεια λόγων και πράξεων του Καποδίστρια.
Αν τα όρια του Ελληνικού κράτους αποτέλεσαν την καίρια αιτία της πρώτης μεγάλης σύγκρουσης του Καποδίστρια, με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, τις δυνάμεις προστάτες της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και κυρίως την Αγγλία, το δικαίωμα των αγωνιστών στη γη που απελευθέρωσαν, η διανομή των εθνικών γαιών στους ακτήμονες, το δικαίωμα ψήφου των ακτημόνων, η άρση των αγγλικών υποθηκών από τις εθνικές γαίες υπήρξε η αιτία της δεύτερης μεγάλης σύγκρουσης του Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας δεν υπηρετεί την τάξη του αντίθετα κτίζει θεμέλια κοινωνικής, και οικονομικής απελευθέρωσης από τους κοτζαμπάσηδες. Κοινωνική οικονομική πολιτική δημοκρατία προσπαθεί να θεμελιώσει ο Καποδίστριας.
Σε αυτή τη σύγκρουση αντίπαλος φαίνεται η εσωτερική αντιπολίτευση. Είναι οι αυτό-αποκληθέντες «Συνταγματικοί», ουσιαστικά προστάτες των γαιοκτημόνων κοτζαμπάσηδων. Πραγματικός αντίπαλος είναι η Βρετανία, όπως θα δούμε στην συνέχεια.
Η πρώτη ανοιχτή ρήξη μεταξύ Καποδίστρια και του Πανελληνίου καταγράφεται το 1828 και τις αρχές του 1829 ,σε ένα σοβαρό θέμα σεβασμού της ισονομίας των πολιτών και του Συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος ψήφου.
Στις 30/12/1828 Το Πανελλήνιον εισηγείται στον ( αυταρχικό, εκπρόσωπο της πεφωτισμένης Δεσποτείας, και τύραννο ) Κυβερνήτη σχέδιο εκλογικού νόμου οπού στερούσε το δικαίωμα ψήφου στους ακτήμονες και τους <ετερόχθονες>.
Ο Καποδίστριας απορρίπτει με αγανάκτηση το σχέδιο νόμου που στερούσε υφιστάμενο, νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα
.Ο Καποδίστριας ανέλαβε την ευθύνη να δημοσιεύσει τον νέο εκλογικό νόμο χωρίς να αφαιρεί τα δικαιώματα των ακτημόνων και ετεροχθόνων, με την δέσμευση να θέση το διάταγμα προς έγκριση στην επερχόμενη Εθνική Συνέλευση. Ο «δημοκράτης και συνταγματικός» Γραμματέας της Επικράτειας, Σπ. Τρικούπης, αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα και παραιτήθηκε.. Η παραίτηση του δεν έγινε αμέσως δεκτή.. Όμως ο Σπ. Τρικούπης είχε πάρει το δρόμο του. (πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. ΙΒ, σελ. 524. )
Βέβαια ο Καποδίστριας δεν αρνήθηκε την πρόταση του Πανελληνίου ούτε προσωπικά ούτε αυθαίρετα. Έθεσε το θέμα σε θεσμικό διάλογο και έρευνα συνταγματικότητας…
Δυο σημαντικές και αποκαλυπτικές επιστολές του προς την Γερουσίαν η πρώτη με ημερομηνίαν 4/2/1830 και η δεύτερη με ημερομηνία 14/2/1830 αφ’ ενός καλούν την γερουσία να ερευνήσει το θέμα στην Ελληνική συνταγματική τάξη και παράδοση, να εκφράσει την γνώμη της αλλά και την πληροφορεί ότι ο ίδιος ασχολήθηκε με το θέμα. Στην από 4/2/ επιτολή μεταξύ άλλων γράφει…
«Ο ακρογωνιαίος λίθος παντός κοινωνικού οικοδομήματος κείται εν τω εσαεί ορισμώ του δικαιώματος εκείνου των πολιτών όπερ ονομάζομεν δικαίωμα ψήφου. Πρέπει άρα να ίδωμεν πως ορίζεται το δικαίωμα τούτο εν ταις συντάγμασι του Άστρους, της Επιδαύρου, και της Τροιζήνος.
Δεύτερον πρόκειται να εύρωμεν εν τοις αυτοίς νόμοις επί τίσιν όροις και διατυπώσεσιν χαρίζει το δικαίωμα τούτο είς τε τους μη αυτόχθονας Έλληνας και εις τους ξένους.
Και τέλος ερευνητέον εάν τα συντάγματα προσδιορίζωσι κατά ποίον τρόπον οι το δικαίωμα του ψηφοφορείν έχοντες πολίται θέλουσι το διενεργήση…»
Στην από 14/2/ επιστολήν παραθέυτει ασχοληθέντες και ημείς οι ίδιοι περί το έργον τούτο, καθώς σας παραγγέλλομεν, επείσθημεν ότι τα συντάγματα του Άστρους της Επιδαύρου και της Τροιζήνος δίδοντα το δικαίωμα της ψήφου εις τους πολίτας, όσοι οφείλουν να το ενεργήσουν, δεν προαπαιτούν παρ’ αυτών ουδεμίαν ιδιοκτησίαν.
Αν αναδράμωμεν δια του νοός εις τους καιρούς, καθούς το έθνος αυθορμήτως και ομοφώνως ηγωνίζετο ν’ απολάβει τα άπειρα αγαθά, τα από νόμιμον κυβέρνησιν εκπηγάζοντα, θέλομεν ίδει, ότι οι αντιπρόσωποι αυτού δεν ηδύναντο τότε να θεμελιώσουν την ενέργειαν του δικαιώματος της ψήφου επί της βάσεως της ιδιοκτησίας, διότι τοιουτοτρόπως ήθελον αποστερήσει του δικαιώματος τούτου το μέγα μέρος των πολιτών.
Ο λαός, όστις λαβών τα όπλα εμάχετο και έχεε το αίμα του επ’ ελπίδι να ελευθερωθεί, εδύνατο ποτέ ν’ αφαιρεθεί την ελπίδα ταύτην δια των πληρεξουσίων του, εξαιρών εαυτό εκουσίως του περί εκλογής νόμου; Τούτο είναι πάντη απίθανον. Όθεν οι νομοθέται εχρεώστουν έκτοτε να δώσουν εις αυτόν το της ψήφου δικαίωμα, χωρίς να προαπαιτήσουν ιδιοκτησίαν. Αλλά την σήμερον άλλως πως έχουσι τα πράγματα. Και τω όντι, ασχολούμενοι περί τον θεμελιώδη νόμον δι’ού θέλει προσδιορισθεί το δημόσιον δίκαιον των Ελλήνων, ημπορούμεν ποτέ να μην λάβωμεν υπ’οψιν την κατάστασιν,εις την οποίαν ευρίσκεται ήδη το μέγα μέρος των πολιτών; ημπορούμεν μην ααλογισθώμεν παντάπασιν την ιδιοκτησίαν, ή πρέπει τάχα να την λάβωμεν ως βασιν; Αν το πρώτον, θέλομεν διαπιστεύσει την τύχην της πατρίδος εις το πλήθος των θητών. Αν το δεύτερον, θέλομεν την διαπιστευσει εις τας χείρας τινών ολίγων τινών ατόμων, εξ ών συγκειται ήδη η τάξις των ιδιοκτημόνων.
Τούτου ή εκείνου δοθέντος το έθνος αντί να απολαύσει των αγαθών τα οποία ηλπιζεν από τας πολυχρονίους συμφοράς του και τας πολυαιμάτους θυσίας του, θέλει καταδικαστεί επί μακρόν ως εις ανήλικος παιδός κατάστασιν, και ούτω θέλουν καταντήσει εις παραλυσίαν όλα τα μέσα όσα η θεια πρόνοια έδωσε εις αυτό, δια να επιταχύνει την κοινωνικήν και πολιτικήν του επανόρθωσιν»…
Η Στροφή του Καποδίστρια στους Έλληνες εμπόρους του εξωτερικού για την αγορά γης στην Ελλάδα είχε διπλή στόχευση.
Την απελευθέρωση της Ελλάδος από τα Αγγλικά δάνεια την εξόφληση των δανείων την άρση των υποθηκών και την ανασυγκρότηση της αγροτικής κοινωνίας και οικονομίας.
Την πιεστικότατη ανάγκη για το δάνειο, το δάνειο ως ζήτημα ζωής και θανάτου και την σκοπούμενη από τον Καποδίστρια χρησιμοποίηση του την αποτυπώνει ο ίδιος στην αλληλογραφία του κυρίως με τον Εϋνάρδο.
Στην επιστολή του τις 22 Αυγούστου 1829 ο Ι.Κ. γράφει στον Εϋνάρδο μεταξύ άλλων «Την εγγύηση των δυνάμεων δια το νέον δάνειον εζήτησα, ίνα αποχωρήσω ολοσχερώς τούτο (το νέο δάνειο) από τα παλαιά χρέη. Αφ’ ότου δε το νέον δάνειον συμφωνηθεί υπό την βασιλικήν πίστιν εκείνων, τότε δύναται η Ελληνική κυβέρνησις να διαπραγματευθεί επί βάσει επιεική μετά των 40./φερόντων τα γραμμάτια των δανείων του 1824 και 1825, συμβιβασμόν τίνα δίκαιον και ευεκτέλεστον παρά της Ελλάδος“..
Οι αποκαλυπτικές μαρτυρίες του ιδίου του Καποδίστρια για τον εαυτό του.
Μια απόλυτα αποκαλυπτική-εξομολογητική επιστολή του Καποδίστρια σε φίλο και συνεργάτη του, ιερέα στην Γενεύη. Επιστολή γραμμένη στον δρόμο του προς τον Γολγοθά, στην Ελλάδα… επιστολή αναζήτησης γραμματέα-συντρόφου και συνοδοιπόρου.
Τω Κ. Μυνιέ, ιερεί, εις Γενεύην.
Λονδίνω, 8 Αυγούστου 1827.
Αγαπητέ μου Μυνιέ, επειδή ο φίλος μας Κ. Εντς μ΄ έγραψεν από 28 Ιουλίου ότι έσσο εις Παρισσίους, ίσως δε και είσαι ακόμη, συνιστώ το παρόν τοις Κ.Κ. Βλαν, Κολεν κ.σ., και αν ανεχώρησες προς Γενεύην, θέλουσι σε το στείλη, δια του Κ. Εντς. Είναι δε πολλά κατεπείγον, και δι΄ αυτού κράτιστον συμφέρον εμπιστεύεται εις την αγαθήν σου φιλίαν· δηλαδή σε ζητώ άνθρωπόν τινά ομοιάζοντα με σε, και δυνάμενον και θέλοντα να συμερισθή τα της τύχης μου, ήτοι τους κόπους μου και την πτωχίαν μου.
Βλέπεις δε ότι φυλάττω τον λόγον μου, και επέστρεψα το φθινόπωρον, καθώς σε είπα. Και ο Θεός ευλόγησε κατά το σύνηθες τους ισχυρισμούς μου δια θαυμάτων, πάντοτε συγχεόντων την αντιποιητήν των ανθρώπων σοφίαν· κατά δε την δικαιοσύνην του και τους οικτιρισμούς του, θέλει τους ευλογήση και εις το εξής, και τούτο αρκεί σοι ως επιχείρημα δια να εύρης και πείσης να με ακολουθήση τον άλλον εμέ, ον παρά σου εκζητώ.
Μόνος είμαι, και ασθενής την υγείαν, και γέρων ήδη, και υπερκεκοπιακώς. Και τοι δε την ψυχήν ακμαιότατος, ως παρά Θεού και της συναισθήσεως των χρεών μου εγκρατυνόμενος δεν δύναμαι όμως να αρκέσω εις όλα, ουδέ να αρμόσω το ρεύμα του χρόνου προς τα υλικάς χρείας, και χρήζω λοιπόν πάντως φίλου τινός, δυναμένου εκ μιας λέξεως να αρπάση τον στοχασμόν μου και να τον εξερμηνεύση απαραλλάκτως και έτι κάλλιον εμού είτε από γλώσσης είτε δια γραφής. Εκτός δε του απείρου τούτου υπηρετήματος, πρέπει να μετέχη και οικονομικής δυνάμεως και πείρας, δια να με βοηθή, όχι θεωρητικώς, αλλά πρακτικώς· καθότι δεν θέλω να μάθω ποίον σύστημα πολιτικής οικονομίας είναι το κάλλιστον, αλλά να δύναμαι να κρίνω αν οικονομικός τις εκλογισμός έχη υγιώς και υπόσχεται ευόδωσιν· θέλω να λέγω προς τον φίλον μου· «ιδέ τούτον τον λογαριασμόν και ειπέ με κατά συνείδησιν αν εγκριτέος παρ΄ εμού.» Επί δε ταύταις ταις ηθικαίς και διανοητικαίς χάρισιν αν ο ζητούμενος νέος έχη και χείρα καλλιγράφον, και όσα γράφει καλώς αναγινώσκωνται, δεν θέλω τίποτε περισσότερον.
Αλλά τι εγώ δύναμαι να τω προσφέρω εις αντίδοσιν; Ω! αγαπητέ μου Μυνιέ, κόπον και πάλιν κόπον, καθώς σε προείπα, και αργύριον ουδαμώς, ή ολιγώτατον. Τούτο δε όμως του προβάλλω σαφέστερων· να έχη κοινά μετ΄ εμού τον άρτον και το άλας της φιλίας, την πτωχήν στέγην όπου σκεπάσω την πολιάν μου κεφαλήν, την αγαθήν ή εναντίαν τύχην ην ο Θεός μας απεταμίευσε, και εν τοσούτω 12 ή 1500 φράγκα κατ΄ έτος δια τα μικρά του έξοδα.
Ανίσως εύρης τον τοιούτον μαργαρίτην εις Παρισίους ή εις Γενεύην, γράψον με τάχιον και ειπέ τον να με προσμένη ή να έλθη προς εμέ, δια να δοκιμάσωμεν, ει δε μη, του πληρόνω τα έξοδα του δρόμου, και αποτρέχει.
Ο Καποδίστριας ως διδάσκαλος στην Σχολή της Τενέδου.
Διδάσκαλος στην αισθητική της κρίσεως και της σκέψεως.
Στην περίφημη Σχολή της Τενέδου, για την επιμόρφωση των στελεχών και των δημοσίων υπαλλήλων της Επτανήσου Πολιτείας, που οργάνωσε στην Κέρκυρα στα 1804-1805, ενημερώνει την Επτανησιακή Γερουσία ότι αυτός θα διδάξει το μάθημα της Αισθητικής της κρίσεως και της Σκέψεως. (ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ, ΤΟΜΟΣ ΠΕΜΠΤΟΣ, Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΙΣ ΕΝ ΕΠΤΑΝΗΣΩ (1453-1864). ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Μ. ΘΕΟΤΟΚΗ. ΚΕΡΚΥΡΑ 1956).
Αναζητεί και προτείνει λοιπόν ο Καποδίστριας από την παιδεία, με το παράδειγμά του… να συνδέσει την κρίση και την σκέψη… να θεωρεί κριτήριο της σωστής κρίσης και της σωστής σκέψης την ομορφιά… να συνδέσει κατά συνέπεια τον λόγο και την πράξη της καθημερινής ζωής με την αναζήτηση και την βίωση του Ωραίου. Με αυτή την έννοια είναι βαθύτατα και ουσιαστικά Ελληνικός ο Καποδίστριας. Είναι Ελληνικός ως τρόπος και ως Δρόμος. Είναι Ελληνικός ως στόχευση.
Αν αναλογιστούμε ότι αυτή είναι η ιστορική στιγμή που ο Ι. Καποδίστριας συγκροτεί ως κράτος, τα Ιόνια Νησιά, Συγκροτεί ως κράτος την Επτάνησο Πολιτεία, έχοντας επίγνωση ότι συγκροτεί το πρώτο νεοελληνικό κρατικό μόρφωμα και δεν δικαιούται να αποτύχει, ενώ οι δυσκολίες είναι ανυπέρβλητες, τότε κατανοούμε την υπέρτατη σημασία που αποδίδει ο Καποδίστριας στην παιδεία με την βαθύτερη της έννοια.
Η μαρτυρία η περιγραφή του Villemain για το πρόσωπο του Καποδίστρια ως και το αντικείμενο που αποφάσισε να διδάξει ο Καποδίστριας στην Σχολή της Τενέδου με οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο Καποδίστριας βιώνει, ζει, δονείται από την αγάπη και τον Έρωτα καλού.
Ερχόμενος στην Ελλάδα ζήτησε να προβλεφτεί δίπλα σε όποια κατοικία του προσφερθεί, να υπάρχει χώρος για να χτίσει ένα μικρό και μάλιστα ασκεπές ναΐδριο. Προφανώς ο βαθύτατα θεοσεβής Καποδίστριας χρειαζόταν έναν ενιαίο χώρο εργασίας, κατοικίας και προσευχής… ίσως συνδύαζε και τα τρία αυτά επίπεδα της ζωής του. Ένα χώρο προσευχής που θα επέτρεπε να προσεύχεται έχοντας άμεση-αδιαμεσολάβητη επαφή με την Δημιουργία… ατενίζοντας τον έναστρο ουρανό, την ομορφιά του, το μεγαλείο του…
Η Εργατικότητα που αγγίζει τα όρια της ιερής μέθης. Η πηγαία, αγαθής προαίρεσης και σκόπευσης και για αυτό ακαταπόνητη, εργατικότητα του Καποδίστρια.
Μια περιγραφή της εργατικότητας του Καποδίστρια, της αποτελεσματικότητας και του ήθους της εργατικότητάς του.
«Τον Σεπτέμβριο του 1813, η Ελβετία είναι κατακερματισμένη. Η χώρα σπαράσσεται από πολιτικούς διχασμούς, από διαμάχες επιρροών, από εδαφικές διεκδικήσεις. Πρόκειται για μια πολύ οδυνηρή μεταβατική περίοδο και η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή ώστε η χώρα να βρίσκεται στο μεταίχμιο ενός εμφυλίου πολέμου. Ο Κερκυραίος ο οποίος απαντώντας στον Τσάρο, δηλώνει ότι γνωρίζει την Ελβετία μόνον από τα βιβλία και πως δεν μιλά γερμανικά, βουτάει στα βαθιά νερά κι αναπτύσσει μια αξιοθαύμαστη δραστηριότητα. Σε λίγο καιρό, γίνεται γνώστης των ελβετικών πραγμάτων. Επισκέπτεται όλους τους παράγοντες, όλα τα καντόνια, συντάσσει σχέδια αποφάσεων και συνταγμάτων, συμβουλεύεται, κατευνάζει τα πάθη, αναζητά συμβιβασμούς και την ίδια στιγμή αναφέρει πιστά και λεπτομερώς στους ανωτέρους του όλα όσα συμβαίνουν στην Ελβετία». Αν κάποιος ρίξει μια ματιά στην αλληλογραφία του με την Επτανησιακή Γερουσία κατά την περίοδο που ηγείται της εποποιίας της Λευκάδας θα εκπλαγεί από την εν καιρώ κατάστασης πολέμου. Απόλυτα πλήρη, λεπτομερέστατη, με «θρησκευτική ευλάβεια» καταγραφή εξόδων, και ενημέρωση για κάθε πτυχή της όλης επιχείρησης. Αν με αυτό το ήθος και την αφοσίωση, μπορεί να εργάζεται και να λειτουργεί στην Ελβετία, να συμβουλεύεται, να κατευνάζει, να συμβιβάζει, μάλλον δύσκολα μπορούν να γίνουν αποδεκτές… οι κατηγορίες που του προσάπτουν οι κατήγοροι και οι υπονομευτές του». (Απόσπασμα ομιλίας του Πρέσβη της Ελβετίας Lorenzo Amberg, Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών, 7 Ιουνίου 2013).
Όμως αυτόν τον Καποδίστρια έχουμε συναντήσει στα Ιόνια Νησιά (1806-1807), στην εποποιία της Λευκάδας, αεικίνητο, στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν, στην οργάνωση της παλλαϊκής κινητοποίησης και της Πανστρατιάς της Εποποιίας της Λευκάδας. Τον συναντάμε πρωτεργάτη στο χτίσιμο της Επτανήσου Πολιτείας, ιδιαίτερα από τα 1803 όταν ανέλαβε Γραμματέας Επικρατείας της ΕΠ. Να ασχολείται με το δύσκολο έργο της Συνταγματικής μεταρρύθμισης από το Βυζαντινό Σύνταγμα στο Σύνταγμα του 1803.
Η ακαταπόνητη εργατικότητα του Ιωάννη Καποδίστρια αποδεδειγμένη από το τεράστιο έργο, στο 7ετές θαύμα της συγκρότησης Επτανήσου Πολιτείας, στο τεράστιο έργο βάσει του οποίου ανεδείχθη Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, στο έργο του ως Υπουργού, στο έργο του στον συντονισμό του Φιλελληνικού κινήματος, στο έργο του ως Κυβερνήτη της Ελλάδος, υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια, του εργατικού ανθρώπου. Κατά τον Τερτσέτη το έργο των κυβερνήσεων που διαδέχτηκαν τον Καποδίστρια συγκρινόμενο με το έργο της βραχύβιας καποδιστριακής διακυβέρνησης καταδεικνύεται συντριπτικά κατώτερο. Αν λάβουμε υπ΄ όψιν τις συνθήκες εξωτερικές και εσωτερικές που κυβέρνησε ο Καποδίστριας και οι διάδοχοί του, τότε η δήλωση του Τερτσέτη αποκτάει το πραγματικό της βάρος.
Δύο αποκαλυπτικά δείγματα αυτής της εργατικότητας έχουμε από τα υπομνήματά του στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας και στον Τσάρο Αλέξανδρο (ΖΑΧΑΡΙΑ Ν. ΤΣΙΠΡΑΝΛΗ. ΥΠΟΜΝΗΜΑΤΑ-ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ 1809-1822, Ανακοίνωση. Μόσχα. Ελληνορωσική Επιστημονική Συνάντηση, 22 Μαΐου 1976), και το μνημειώδες έργο της καταγεγραμμένης αλληλογραφίας του.
Όμως για έναν άνθρωπο που επίσης αποδεδειγμένα δεν έχει μια άψογη υγεία, μια τέτοια ακατάβλητη υπεράνθρωπη εργατικότητα απαιτεί σημαντικές αρετές.
Απαιτεί δύναμη θελήσεως. Απαιτεί και προϋποθέτει ικανότητα επίμονης συγκέντρωσης και στόχευσης της θέλησης.
Απαιτεί αυτοέλεγχο, αυτοκυριαρχία.
Απαιτεί επιπλέον πηγές ανατροφοδότησης των ως άνω αρετών και οι πηγές αυτές για τον Καποδίστρια υπήρξαν αφ΄ ενός αφοσίωσή του στο οικόσημο της Οικογένειας, τον Αναγεννώμενο φοίνικα στηριγμένο στο δίπτυχο <Πίστις-Πατρίς>. Και αφ’ ετέρου η βαθειά θρησκευτικότητά του και η πίστη στον Θεό.
Σε ότι αφορά τη θρησκευτικότητα και την πίστη του Ι. Καποδίστρια τα τεκμήρια αφθονούν. Όμως στο αν η επίμονη υπομονή του, η ικανότητα αταλάντευτης αφοσίωσης στον σκοπό, αποτελούν προσωπικά χαρίσματα ή αν αποτελούν καρπούς μιας ασκητικής παράδοσης, δεν έχουμε αναφορές.
Σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα ο ίδιος ο Καποδίστριας μας δίνει μια απάντηση.
Σε μια από τις πρώτες επιστολές προς τον πατέρα του από την Αγία Πετρούπολη,
Αγία Πετρούπολις, 20 Ιανουαρίου/1 Φεβρουαρίου 1809
Σεβαστέ Πατέρα,
Δεν θα ηδυνάμην να εορτάσω καλύτερα την επέτειον της ονομαστικής υμών εορτής παρά αφικνούμενος εις την Πετρούπολιν, εν καλή υγεία, την παραμονήν της 17ης κατά το μεσονύκτιον. Το ταξίδιον υπήρξε μακρύ και επίπονον. Μετά μεγάλης ευκολίας και αμεριμνησίας εβυθίσθην εις μίαν άβυσσον εξόδων και κινδύνων. Οφείλομεν να πληρώνωμεν ακριβά την απόκτησιν πείρας. Έως το Μπρεστ της Λιθουανίας το ψύχος υπήρξε υποφερτόν. Η αδιάκοπος πτώσις της χιόνος, την οποίαν διετήρει ανέπαφον η χαμηλή θερμοκρασία, εκάλυψεν τας οδούς εις ύψος εξ και οκτώ ακόμη ποδών. Εξαφανισθέντος παντός ίχνους οδού ήτο εύκολον να απολέσωμεν την ασφάλειαν του ταξιδιού. Αλλά τι να πράξωμεν;… έπρεπε να εξακολουθήσωμεν την οδόν αναγκαστικώς και να εμπιστευθώμεν εαυτούς εις την θείαν Πρόνοιαν. Την νύκτα της 5ης Ιανουαρίου εχάθη ο οδηγός της αμάξης εν μέσω μιας απεράντου ερήμου εκτάσεως, περιβαλλομένης υπό δασών. Το όχημα ανετράπη και ιδού εγώ τεθαμμενος μετ΄ αυτού εντός της χιόνος. Τέσσαρες ώραι μόχθου, αφοβίας και επιμονής συνετέλεσαν όπως επαναφέρωσιν ημάς εις την κατάστασιν να συνεχίσωμεν πεζή, δια μέσου μιας ατραπού, κολυμβώντες εις την χιόνα έως το μέσον του μηρού. Εν απόμακρον φως αναγγέλει ημίν μέρος κατωκημένον. Ακολουθώμεν το φως εκείνο και μετά ατελεύτητον πορείαν μιας ώρας εν μέσω της χιόνος, ευρίσκομεν φως, οδηγόν, βοήθειαν. Επί τέλους φθάνομεν κατά την χαραυγήν εις τον σταθμόν. Επισκευάζεται το όχημα· επισκευασθέντος τούτου κατά το δυνατόν καλύτερα, εξακολουθώμεν, Ιδού ο διαπεραστικώτατος αήρ του Βορρά, όστις συνηθίζει να ψύχη τον υδράργυρον. Εις το Μινσκ, όπου εσταθμεύσαμεν δια να επαναφέρωμεν την άμαξαν εις κατάστασιν ώστε να μεταφέρη ημάς εισέτι, το θερμόμετρον εδείκνυε 27 βαθμούς υπό το μηδέν, ενώ εις τας ερήμους περιοχάς εν μέσω των οποίων εγώ διέτρεχον θα κατήρχετο υπό τους 30 και 35 βαθμούς. Οποία φρίκη! Υπήρξα αρκούντως τυχερός ώστε να δυνηθώ να διασωθώ, να συντρέξω τον σύντροφον και να διαφυλάξω σώους τους υπηρέτας.
Η ανάγκη, διδάσκαλος μεγάλων πραγμάτων, συνετέλεσεν ώστε να λάβω τα απαραίτητα μέτρα… τα οποία εβοήθησαν…
Η περιγραφή του ταξιδίου τούτου, αι παρατηρήσεις τας οποίας επραγματοποίησα, αι πολλαί ιδέαι, αι οποίαι ήλθον εις τον νουν μου κατά τας δέκα οκτώ ημέρας της αγρυπνίας, της σιωπής, της μονοτονίας, του ψύχους και της καρτερίας, προσφέρουν εις εμέ το αντικείμενον μικράς τινος μελέτης, την οποίαν εγώ αναλαμβάνω, προτιθέμενος όπως αφιερώσω αυτήν εις εσάς, καθ΄ όσον εις εσάς οφείλω την ηρεμίαν εκείνην του πνεύματος, ήτις υπεστήριξεν εμέ κατ΄ αυτήν την καταστροφικήν στιγμήν της ζωής μου. Αφιχθείς εν Πετρουπόλει ανεζήτησσα κλίνην. Τέϊον, ζωμός, κλίνη: Ιδού τα φάρμακα άτινα επέλεξα δια να επανεύρω τον εαυτόν μου. Τη αληθεία μετά την δευτέραν ημέραν εφαρμογής του προγράμματος τούτου και της πυθαγορείου αυτής εγκρατείας, ανέκτησα την σχεδόν απολεσθείσα κυριότητα της κεφαλής, των ποδών και των χειρών. Μου εφαίνετο ότι τα μέλη αυτά ήσαν ξένα και τουλάχιστον κεχωρισμένα του σώματος μολονότι απελάμβανον της τελειοτέρας χρήσεως ενός εκάστου εκ αυτών.
Χθες ηγέρθην αρκούντως ικανοποιητικά και τόσον ζωηρός, ώστε εξήλθον της οικίας δια να παρακολουθήσω την πομπώδη αναχώρησιν του Βασιλέως και της Βασιλίσσης της Πρωσσίας. Έχω όμως την πρόθεσιν όπως μη εγκαταλείψω ούτε την δίαιταν ούτε το δωμάτιον επί τινας εισέτι ημέρας. Την Κυριακήν θα εξέλθω εις την πόλιν δια να υποβάλω τα σέβη μου εις την Α.Ε. τον Κόμητα Σολτικώφ, αναπληρούντα εις την θέσιν του τον Κόμητα Ρομαντζώφ (του οποίου η άφιξις αναγγέλλεται εσπευσμένη εις την Πετρούπολιν). Θα ενασχοληθώ εν συνεχεία, μετά των ιδικών μου υποθέσεων, μετά μεγίστης όμως ηρεμίας και υπομονής, καθ΄ όσον αυταί είναι αι απαραίτητοι αρεταί. Ακολούθως θα γράψω προς υμάς περί της καταστάσεώς μου με΄τα της αυτής ακριβείας, μεθ’ ης σας γράφω τώρα περί του ταξιδίου μου. Παραμένω πάντοτε χωρίς τας επιστολάς υμών. Έχω τας ελπίδας μου εις το ταχυδρομείον του Σαββάτου. Η παρούσα ας είναι προς είδησιν υμών, της οικογενείας και του φίλου Μπενάκη, εις τον οποίον δεν γράφω, επιφυλασσόμενος όπως έλθω εις επικοινωνίαν μετ΄ αυτού εν καιρώ. Ασπάζομαι τας χείρας της σεβαστής μητρός και της θείας. Χαιρετισμούς εις συγγενείς και φίλους. Εναγκαλίζομαι αδελφούς και αδελφάς. Επικαλούμαι πάντοτε την βοήθειαν της πατρικής υμών ευλογίας. Ο υιός Ιωάννης.
Στην δική μου ανάγνωση αυτή η επιστολή αποκαλύπτει τον Ι. Καποδίστρια όχι απλά ως έναν workaholic μας αποκαλύπτει τον Καποδίστρια ως μια βαθύτατα και πολυεπίπεδα ασκημένη και όχι απλά εργατική και πειθαρχημένη προσωπικότητα. Μας αποκαλύπτει έναν Καποδίστρια τέκνο μιας οικογένειας με ζωντανή παράδοση άσκησης.
Αυτές είναι κατά την γνώμη μου οι πηγές από τις οποίες αντλεί ο Καποδίστριας τις αστείρευτες δυνάμεις του.
Με δεδομένο ότι ο πατέρας του Ιωάννη Καποδίστρια Αντώνιος Καποδίστριας υπήρξε μαθητής του Ιερεμία Καββαδία διδασκάλου των μεγάλων μορφών του Ευγενίου Βουλγάρεως και του Νικηφόρου Θεοτόκη, ανδρών επίσης ακατάβλητης εργατικότητας με τεράστιο σε εύρος και ποσότητα και, ύψιστης σημαίας έργο, επιστημονικό, φιλοσοφικό, θεολογικό, μπορούμε εκ του ασφαλούς να συμπεράνουμε ότι ο Καποδίστριας ανετράφη σε οικογένεια με ζωντανή και γόνιμη, δημιουργική και καρποφόρα παράδοση.
Το ενδιαφέρον του Καποδίστρια προς την Πυθαγόρεια Φιλοσοφία το καταγράφει ο βιογράφος του Γουντχάουζ αναφέροντας. Παρά την προσήλωσή του στον Λοκ (1632-1704. Άγγλος φιλόσοφος και ιατρός, ο πλέον σημαίνων στοχαστής του διαφωτισμού και πατέρας του κλασικού φιλελευθερισμού) και του Κοντιγιάκ (1715-1780. Κορυφαία μορφή της Γαλλικής φιλοσοφίας. Φιλόσοφος, ψυχολόγος, οικονομολόγος, θεολόγος. Πατέρας του Γαλλικού κινήματος των Ιδεολόγων, μέλος της Ακαδημίας του Βερολίνου και των Παρισίων, στενός φίλος του Ρουσώ, αλλά με τάσεις που έδειχναν ευθέως στον αθεϊσμό και τον Ντετερμινισμό.) «Ο Καποδίστριας λέγεται ότι προτιμούσε τον Πλάτωνα, τον Πυθαγόρα και τον Λαβατέρ» (Γουντχάουζ, Καποδίστριας σελ. 34). (Ο Γιόχαν Γκάσπαρ Λαβατέρ, 1741-1801, Ελβετός προτεστάντης θεολόγος, υπέρμαχος της Φυσιογνωστικής ως επιστήμης. Μυστικιστής και ποιητής).
Η Φιλία και η δύναμη της πειθούς, βασικά κλειδιά κατανόησης και ερμηνείας των επιτυχιών του Ιωάννη Καποδίστρια.
Ο πρώτος φορέας συμμετοχής στα κοινά και παρέμβασης, που δημιούργησε ο Καποδίστριας αμέσως μετά την επιστροφή στην Κέρκυρα μετά το πέρας των σπουδών του στην Ιταλία στα 1797, ήταν η Εταιρεία των Φίλων.
Όπως είχα την χαρά και την τιμή να ανασύρω από την λήθη και να παρουσιάσω το 2011 στο βιβλίο μου Ο Άγνωστος Καποδίστριας, εκδ. ΠΑΠΑΖΗΣΗ. Χαίρομαι βέβαια να βλέπω την σημαντική αυτή πληροφορία να χρησιμοποιείται, έστω και χωρίς αναφορά στην πηγή, αλλά λυπάμαι όταν χρησιμοποιείται χωρίς την αναγκαία αξιολόγηση, χωρίς την συσχέτισή της με τις αφετηρίες, τις στοχεύσεις του Καποδίστρια, χωρίς την αναγνώριση της φύσης της ως τροχιοδεικτικής βολής της μελλοντικής πορείας του Καποδίστρια.
Είναι προφανές ότι θεωρώ την «Εταιρεία των Φίλων» προάγγελο της Φιλικής Εταιρείας. Όμως πέραν αυτού θεωρώ αυτήν την κίνηση, κίνηση δηλωτική-αποκαλυπτική του τρόπου σκέψης και δράσης του Καποδίστρια.
Ας δούμε λοιπόν, με αφετηρία αυτήν την κίνηση, ποιο είναι το μυστικό του Καποδίστρια στις ανθρώπινες σχέσεις.
Το μεγάλο μυστικό του Καποδίστρια υπήρξε η ικανότητά του να δημιουργεί ακατάλυτους δεσμούς φιλίας. Δεσμούς αφοσίωσης όχι στο πρόσωπό του αλλά σε ιερούς σκοπούς.
Το πρώτο καταγεγραμμένο δείγμα αυτού του είδους της Φιλίας καταγράφει ο ιστορικός Κων/νος Σάθας αναφερόμενος στην φιλική συντροφιά των Ι. Καποδίστρια, Κύρικου Χαιρέτη και Κωνσταντίνου Βαρδαλάχου. «Οι τρεις ούτοι Έλληνες σπουδασταί κοινοβιούντες και μηδέ ποτέ ο εις του άλλου αποχωριζόμενοι ήσαν πασίγνωστοι εν Παταβίω υπό το επόνυμον I tre Greci». (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ. ΒΙΟΓΡΑΦΙΑΙ ΤΩΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΓΡΑΜΜΑΣΙ ΔΙΑΛΑΜΨΑΝΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΠΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΘΝΕΓΕΡΣΙΑΣ 1453-1821./ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ 1868, σελ. 655-656)
Ο Γουντχάουζ επιβεβαιώνει τον Σάθα για την φοιτητική συντροφιά του Καποδίστρια και τονίζει: «Αν και ο χαρακτήρας του δεν άλλαξε κατά πολύ στα χρόνια της ωριμότητάς του, θα πρέπει να συμπεράνουμε πως, τότε όσο και αργότερα ήταν συνεσταλμένος, αμερόληπτος και αφοσιωμένος σε σπάνιες αλλά θερμές φιλίες. Παρόμοια φιλία διατήρησε με την Κερκυραϊκής καταγωγής Κόομισα Ισαβέλα Αλμρίτζι Θεοτόκη, την γυναίκα που προσέφερε ένα μοναδικό «σαλόνι-κέντρο» διαλόγου και συνάντησης της προοδευτικής διανόησης.
Ένα ακόμα παράδειγμα τέτοια φιλίας αποτελεί η σχέση με τον εξ Ιωαννίνων Εθνικό ευεργέτη Ιωάννην Δομπόλη.
Ο Δομπόλης από φιλοξενών τον Καποδίστρια στην παραμονή του στην Αγία Πετρούπολη θα εξελιχτεί στον άνθρωπο που θα τον ακολουθήσει στο Ναύπλιο ως ο πρώτος υπουργός του επί των οικονομικών. Ο άνθρωπος που διετέλεσε ταμίας της φιλομούσου εταιρείας την πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της, ο άνθρωπος που φρόντιζε τα οικονομικά του ίδιου του Καποδίστρια και τελικά ο άνθρωπος που με την διαθήκη του χρηματοδότησε την δημιουργία του Πανεπιστημίου των Αθηνών, με τον όρο να ονομαστεί Καποδιστριακόν και όχι, προς τιμήν του λόγω της διαθήκης, Δομπόλειο.
Ο Καποδίστριας αποπνέει ευγένεια, ανιδιοτέλεια, δεν αναζητάει οπαδούς αλλά συνταξιδιώτες. Βασική προϋπόθεση για την διασφάλιση βιώσιμων συνεργασιών με αξιοπρεπείς ανθρώπους. Αναγνωρίζει και τιμά τις ικανότητες και τα προσόντα φίλων και συνεργατών, δεν τις οικειοποιείται. Δέχεται ευχάριστα να μαθαίνει, να γίνεται πραγματικά μαθητής συνεργατών, όπως για παράδειγμα έγινε μαθητής του Μόστρα, του Γραμματέα του Ιγνατίου, στον Όμηρο… όταν βρέθηκαν συγκάτοικοι στην Αγία Πετρούπολη…
Αποζητάει την κριτική και την γνώμη συνεργατών σε θέματα που αναγνωρίζει ότι έχουν γνώση καλύτερη από την δική του, όπως τεκμηριώνεται απόλυτα από την αλληλογραφία του με τον Ιγνάτιο. Φτάνει ακόμα στο επίπεδο να προσφέρει πνευματικό του έργο να εκδοθεί στο όνομα συνεργάτη του, όπως η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, που τελικά εκδόθηκε ως έργο του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού χωρίς καμιά αναφορά στον Καποδίστρια, ενώ το έργο ουσιαστικά υπήρξε καρπός κοινής προσφοράς.
Υπό την σκιάν του θα γίνουν αδελφοποιητοί οι προσκεκλημένοι του στην Κέρκυρα, Κολοκοτρώνης και Μάρκος Μπότσαρης.
Στο ίδιο πνεύμα αυτός θα γίνει αδελφοποιητός με τον Κολοκοτρώνη και τον Ιγνάτιο κατά την προετοιμασία της εποποιίας της Λευκάδας.
Μορφές του επιπέδου ενός Γκίλφορντ, ενός Εϋνάρδου, ενός Ανδρέα Μουστοξύδη, δεν μπορούσαν να είναι οπαδοί, μπορούσαν να είναι αφοσιωμένοι φίλοι.
Από τους πρώτους φίλους των φοιτητικών του χρόνων, τον Βαρδαλάχο και τον Χαιρέτη, ο Ι.Κ. μας έδωσε το στίγμα της ύψιστης και καθοριστικής σημασίας της Φιλίας (με την αρχαιοελληνική έννοια και της αδελφοποίησης με την νεώτερη Ελληνική και όχι νεωτερική έννοια)… στην ζωή και στις σχέσεις του.
Προφανώς η δύναμη της πειθούς που απέκτησε ο Ι. Καποδίστριας δεν ήταν καρπός άσκησης ούτε στην σοφιστική ούτε στην ρητορική. Υπήρξε καρπός της εσωτερικής του συνοχής, της επίγνωσης της ανιδιοτελούς προθέσεως και των αγαθών σκοπεύσεων. Η ευγένεια, η πραότητα, δεν αποτελούσαν ούτε εργαλεία, ούτε στολή εργασίας ενός κατ΄ επάγγελμα πολιτικού. Αποτελούσαν την κατακτημένη εκδήλωση της ανατροφής, πνευματικής καλλιέργειας και ωριμότητας του ανδρός.
Πώς κατά την γνώμη μου οφείλουμε να τιμούμε και να προσλαμβάνουμε τον Καποδίστρια.
Άρχισα αυτήν την παρουσίαση με τον Σολωμό, χαρακτηρίζοντας τον Καποδίστρια ενσάρκωση του Σολωμικού…ιδεώδους της Αγάπης και του Έρωτα του καλού. Μπορώ να κλείσω δεν θα διστάσω, καταθέτοντας την άποψη ότι για τον Καποδίστρια ισχύει το Καβαφικό Επιτύμβιον Αντιόχου βασιλέως Κομμαγηνής,
«Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός –ιδιότητα δεν εχ΄ η ανθρωπότης τιμιοτέραν· εις τους ευρίσκονται τα πέραν».
Ναι, πιστεύω ότι ο Ι.Κ. έφτασε στα επίπεδα της αγιορείτικης παράδοσης της αγαπητικής και ερωτικής αυτοπροσφοράς. Έφτασε πιστεύω στο επίπεδο της αυτοθυσιαστικής προσφοράς. Ο Σπυρίδων Τρικούπης, από τους ιστορικούς που δεν τον σεβάστηκαν, αναγνωρίζει ότι ούτε ο Άγγλος πρέσβης στην Τουρκία, ούτε ο ναύαρχος Χάμιλτον που επέβλεπε τις εξελίξεις της Ελληνικής επανάστασης, ούτε η κυβέρνησή τους πίστεψαν ότι ο Καποδίστριας δεν θα αποδεχόταν την εκλογή του ως Κυβερνήτη και γι΄ αυτό την αποδέχτηκαν.
Ο Καποδίστριας όπως έχω επανειλημμένως αποκαλύψει, ήξερε τι σταυρό αναλαμβάνει, ερχόμενος στην Ελλάδα. Γνώριζε άριστα τα εσωτερικά προβλήματα όσο και τις διεθνείς προεκτάσεις του Ελληνικού ζητήματος. Γνώριζε ότι το Ελληνικό ζήτημα ήταν πτυχή του ανατολικού ζητήματος, στο πλαίσιο των διεθνών ανταγωνισμών. Γνώριζε αποδεχόμενος την εκλογή του ότι κύριοι, αντίπαλοι του δεν ήταν οι Οθωμανοί αλλά οι Ευρωπαίοι προστάτες της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ως τρόπο και ως δρόμο οφείλουμε να τον τιμούμε. Ως ζωοδότρα και επωάζουσα τον αναγεννώμενο φοίνικα, στάχτη, ως Κασταλία πηγή αναγεννητικής κάθαρσης. Τολμώ να πω τον χρειαζόμαστε ως συνταξιδιώτισσα του νου και της καρδιάς μας. Ως συνταξιδιώτισσα και ελέγχουσα κάθε ολιγωρία, κάθε ιδιοτέλεια και μικρότητα, και μικροψυχία, κάθε παράδοση στην διχόνοια, κάθε συμβιβασμό.
(Ομιλία στην Ιερά Μονή της Πλατυτέρας, όπου είναι θαμμένος ο Ι.Κ. Μνημόσυνο Ι.Καποδίστριας 2021).
