- Του Φώτη Σχοινά, από το περιοδικό Νέος Λόγιος Ερμής, τ. 23, Φθινόπωρο 2021]
Τὸ κατωτέρω κείμενο εἶναι μία σύντομη σπουδή καί κριτική στή Δημοκρατία∙ καί κυρίως στήν ἄκρατη, ριζοσπαστική, Ἀθηναϊκή Δημοκρατία μετά τίς μεταρρυθμίσεις τοῦ Ἐφιάλτη. Πρόθεσή μας εἶναι νά καταδείξουμε τήν εὐθύνη τῶν πολιτῶν καί ὄχι μόνο τῶν ἡγετῶν τῆς Ἀθηναϊκῆς Δημοκρατίας γιά τήν πτώση καί τήν παρακμή της. Ἡ δημοκρατία εἶναι τό πολίτευμα τῆς εὐθύνης, ἀτομικῆς καί συλλογικῆς. Γιά τήν εὔρυθμη λειτουργία της εὐθύνονται ὄχι μόνο οἱ ἡγέτες, ἀλλά καί ὁ λαός, οἱ πολῖτες. Προϋπόθεση sine qua non τῆς δημοκρατίας εἶναι ὄχι μόνο ἡ ἐνεργός, ἀλλά καί ἡ νηφάλια, ἡ νουνεχής, ἡ ἔμφρων συμμετοχή τῶν πολιτῶν στά δημοκρατικά δρώμενα. Ὅ,τιδήποτε ὑπερβαίνει τή λογική καί τό μέτρο ἐκ μέρους τῶν πολιτῶν μπορεῖ νά ὁδηγήσει σέ καταστροφή τό εὐπαθές πολίτευμα τῆς δημοκρατίας.
Τό γενικῶς ἐπικρατοῦν πνεῦμα μιᾶς κοινωνίας, αὐτό πού ὀνομάζει ὁ Μάξ Βέμπερ, «νομολογική γνώση» μιᾶς κοινωνίας (πού καθορίζει στά ἐπιμέρους ἄτομα τί εἶναι καλό καί τί κακό, τί εἶναι ἐπιτρεπτό καί τί ἀνεπίτρεπτο, τί εἶναι νόμιμο καί τί ἀθέμιτο), τό διαμορφώνει ἡ κοινωνία στό σύνολό της καί σχετικῶς μικρότερη συμμετοχή ἔχουν στή διαμόρφωσή του οἱ ἐκλεγμένοι πολιτικοί (βεβαίως σημαντική εἶναι καί ἡ συμβολή τῶν Μ.Μ.Ε., ἀλλά καί αὐτά, καθορίζουν βεβαίως, ἀλλά καί καθορίζονται ἀπό τήν κοινή γνώμη τῆς κοινωνίας). Βεβαίως ἔχει λεχθεῖ ἀπό τόν Ἰσοκράτη ὅτι τό ἦθος τῶν ἀρχόντων διαμορφώνει τό ἦθος τῶν ἀρχομένων, ἀλλά σέ μία δημοκρατική καί «ἀνοικτή» κοινωνία ἰσχύει ἐξίσου καί τό ἀντίστροφο, ὅτι τό ἦθος τῶν ἀρχομένων διαμορφώνει τό ἦθος τῶν ἀρχόντων. Στήν οὐσία πρόκειται γιά δυναμική ἀλληλεπίδραση καί ἀλληλεπενέργεια. Μάλιστα τολμῶ νά πῶ ὅτι περισσότερο εὐθυγραμμίζονται οἱ πολιτικοί πρός τό γενικώτερο πνεῦμα τοῦ λαοῦ, παρά ὅτι ὁ λαός εὐθυγραμμίζεται πρός τό γενικώτερο πνεῦμα τῶν πολιτικῶν. Τοὐλάχιστον τοῦτο ἰσχυρίζεται ὁ Γύλιππος, ὁ Λακεδαιμόνιος στρατηγός, στόν λόγο του μετά τή συντριπτική ἧττα τῶν Ἀθηναίων στή Σικελία καί τήν ἄνευ ὅρων παράδοσή τους στούς Συρακουσίους, ἀντικρούοντας τήν ἐπιχειρηματολογία τοῦ Συρακοσίου Νικολάου ὅτι πρέπει νά δείξουν φιλανθρωπία στούς Ἀθηναίους, ἐπειδή παρεσύρθησαν ἀπό τόν Ἀλκιβιάδη: «Ἀλλ᾿εὑρήσομεν τούς συμβούλους κατά τό πλεῖστον στοχαζομένους τῆς τῶν ἀκουόντων βουλήσεως, ὥσθ᾿ ὁ χειροτονῶν τῷ ῥήτορι λόγον οἰκεῖον ὑποβάλλει τῆς ἑαυτοῦ προαιρέσεως. οὐ γάρ ὁ λέγων κύριος τοῦ πλήθους, ἀλλ᾿ ὁ δῆμος ἐθίζει τόν ῥήτορα τά βέλτιστα λέγειν χρηστά βουλευόμενος».[1] Μετάφραση (φιλολογικῆς ὁμάδας τοῦ Κάκτου):
Διαπιστώνουμε, ὅμως, ὅτι τίς περισσότερες φορές οἱ εἰσηγητές ἐκφράζουν τή θέληση τῶν ἀκροατῶν, ἔτσι ὥστε ὁ ψηφοφόρος νά ὑποβάλλει στόν ρήτορα τά λόγια πού ταιριάζουν μέ τίς δικές του ἐπιθυμίες. Διότι ὁ ὁμιλητής δέν εἶναι κύριος τοῦ πλήθους, ἀλλά ὁ λαός συνηθίζει τόν ρήτορα νά προτείνει τό καλύτερο, μέ τό νά υἱοθετεῖ τά σωστά.
Ἡ μετοχή βουλευόμενος εἶναι ὑποθετική μετοχή. Ἀπαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση γιά νά προτείνει καί νά λέγει τά βέλτιστα ὁ ρήτωρ εἶναι ὁ λαός νά βουλεύεται (=νά σκέπτεται) χρηστά, διότι ὁ λαός κατευθύνει τόν ρήτορα καί ὄχι τό ἀντίθετο. Σημειωτέον ὅτι ὁ “ρήτωρ” εἶναι ὁ πολιτικός ἡγέτης στήν πολιτική ὁρολογία τῆς ἀρχαιότητος.
Ἀκόμη καί στήν ἔσω φιλοσοφία κυριαρχεῖ ἡ ἀντίληψη ὅτι ὁ Θεός ἐγκαθιστᾶ ἄρχοντες ἀναλόγως τοῦ ποιοῦ τῶν πολιτῶν. Ἄν οἱ πολῖτες εἶναι χρηστοί ἔχουν χρηστούς ἄρχοντες, ἄν οἱ πολῖτες εἶναι φαῦλοι ἔχουν φαύλους ἄρχοντες. Ὁ ἅγιος Ἀναστάσιος ὁ Σιναΐτης λέγει ὅτι οἱ «ἄξιοι ἄρχοντες προωθοῦνται στίς πόλεις πού τούς ἀξίζουν, ἐνῶ οἱ ἀνάξιοι, μέ παραχώρηση, ἤ ἐπιθυμία τοῦ Θεοῦ, προχειρίζονται στούς ἀνάξιους πολίτες». Καί συμπεραίνει: «Γι᾿ αὐτό, ἄν δεῖς κάποιον ἀνάξιο καί πονηρό ἄρχοντα ἤ ἐπίσκοπο, μή ἀπορήσεις, καί μή συκοφαντεῖς τό Θεό ἀλλά μᾶλλον πίστευε, ὅτι παραδοθήκαμε σέ τέτοιους τυράννους, πού καί ἡ κακία τους δέν εἶναι ἀνάλογη μέ τό κακό ποὐ μᾶς ἀξίζει»[2]. Ὥστε ὁ Θεός προωθεῖ ἄρχοντες, ἀνάλογα μέ τήν ποιότητα τῶν πολιτῶν. Στούς καλούς πολῖτες προωθεῖ καλούς ἄρχοντες καί στούς κακούς παραχωρεῖ (ἀνέχεται) κακούς ἄρχοντες». Προσέτι καί ὁ ἅγιος Νικόλαος ὁ Καβάσιλας διατυπώνει τήν γνώμη ὅτι «δίδωσιν (ἐνν. ὁ Θεός) ἄρχοντα τοῖς πονηροῖς κατά τάς καρδίας αὐτῶν»[3]. Μετάφραση (Παναγιώτη Νέλλα): «δίνει ὁ Θεός στούς πονηρούς ἄρχοντα σύμφωνα μέ τήν ἐπιθυμία τους».
- Διαβάστε την συνέχεια του κειμένου στην ιστοσελίδα Νέος Ερμής ο Λόγιος όπου μπορείτε να βρείτε κείμενα από όλα τα τεύχη του περιοδικού.
