Πέρα από τον φόβο του θανάτου

Θάνατος σαν σκελετός που κουβαλάει δρεπάνι. Εικονογράφηση του μύθου του La Fontaine “La Mort et le Mourant”.

Για όσους είναι υγιής και δεν έχουν σε επαφή με κάποιον τρόπο με τον θάνατο ίσως φανεί υπερβολικό αυτό το κείμενο και οι παρακάτω σκέψεις… όμως, είναι καλύτερα να προλάβουμε κάποιες καταστάσεις, παρά να φτάσουμε στην τρίτη ηλικία και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν ζήσαμε όσα θέλαμε. Είναι σημαντικό να σκεφτόμαστε τη θνησιμότητα για να εκτιμήσουμε τη ζωή, για να πάρουμε αποφάσεις, για να δούμε τι μας αρέσει, τι θέλουμε να κάνουμε και τι είναι σημαντικό για εμάς…

Ίσως ακούγεται λίγο μακάβριο ενώ είμαστε υγιείς να σκεφτόμαστε τον θάνατο, όμως η επίγνωση του θανάτου και η υπενθύμιση ότι δεν είμαστε για πάντα εδώ… ίσως μας οδηγήσει μια πιο αυθεντική ζωή, στην οποία δεν θα ασχολούμαστε με ανούσια πράγματα, χάνοντας το νόημα της ζωής και την ικανοποίηση που μπορούμε να αντλήσουμε από αυτή. Έχοντας στο μυαλό μας τη θνητότητα ίσως εξασφαλίσουμε μια πιο δημιουργική ζωή, μακριά από φόβους, απογοητεύσεις ή απελπισία. Επίσης, οι σκέψεις για τη θνητότητα μπορεί να φαίνονται μοιρολατρικές, αρνητικές και κάτι που απομακρύνει το άτομο από τη σημερινή χαρά της ζωής του σήμερα. Ωστόσο, οι σκέψεις αυτές μας οδηγούν σε μια υπενθύμιση του αναπόφευκτου, αλλά και σε αποφάσεις σχετικά με το πώς θέλουμε να περάσουμε σήμερα και στον χρόνο που μας απομένει.

Έχουμε μάθει να εστιάζουμε και να καθορίζουμε τη ζωή μας, με στόχο να εξασφαλίσουμε μια επιτυχημένη ζωή, καθώς ο θάνατος δεν μπορεί να είναι υπό τον έλεγχό μας. Θεωρούμε ότι μπορούμε να έχουμε μια επιτυχημένη ζωή, αλλά δεν μιλάμε για πετυχημένο θάνατο, γιατί δεν μπορούμε να ελέγξουμε τον θάνατο. Είναι άγνωστο ποια θα είναι η τελευταία μέρα του καθενός…

Ο θάνατος είναι κάτι αναπόφευκτο, για αυτό όσο παράξενο, αγχωτικό ή φοβικό μας φαίνεται να σκεφτόμαστε τον θάνατο… δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η ζωή είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον θάνατο… Δεν μπορούμε να δούμε τη ζωή αποκομμένη από τον θάνατο. Ακόμη και αν θέλουμε να ξεχάσουμε τον θάνατο, υπάρχει διαρκώς στο υποσυνείδητό μας, ζούμε διαρκώς με τη σκιά του θανάτου στη συνείδησή μας. Το άγχος του θανάτου μπορεί να προκαλέσει μια άρνηση, με αποτέλεσμα να αποφεύγουμε να σκεφτούμε οτιδήποτε σχετικό με τον θάνατο.

Ο Βίκτορ Φράνκλ θεώρησε τη συνειδητοποίηση του θανάτου ως μια υπαρξιακή διαδικασία που αύξησε το νόημα – μια πρωταρχική ανάγκη για τα ανθρώπινα όντα. Αν και τέτοιοι στοχασμοί κινδυνεύουν να προκαλέσουν άγχος θανάτου, ο ψυχαναλυτής Erikson πρότεινε ότι τα άβολα συναισθήματα θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν έναυσμα στα τελευταία στάδια της ανάπτυξης των ενηλίκων προς την απομάκρυνση από την απόγνωση και τη γέννηση (ανάπτυξη). Ο Erikson και άλλοι ψυχαναλυτικοί και ανθρωπιστές στοχαστές προτείνουν ότι αντί της άρνησης του θανάτου, η επίγνωση του θανάτου μπορεί να προωθήσει την αυθεντικότητα (ζώντας σε αρμονία με τις αξίες) και την υπαρξιακή ειλικρίνεια σε αντίθεση με την αποξένωση, τον φόβο ή τις καταστάσεις αποφυγής. Η υπαρξιακή πρόκληση μιας τέτοιας επίγνωσης είναι η ανάπτυξη μιας ανοχής για το άγχος που προκαλείται από τον άμεσο προβληματισμό σχετικά με τη θνητότητα κάποιου. Οι υπαρξιστές θεωρητικοί προτείνουν ότι η σκόπιμη επίγνωση της θνητότητας ή του θανάτου μπορεί να προκαλέσει αυθεντική ζωή, αυτογνωσία που δεν διαστρεβλώνεται από φόβους, απογοήτευση ή απελπισία.