Πίτερ Μπρίγκελ ή Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος (περ. 1525-1530 – 1569) Φλαμανδός ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης

Ο Πίτερ Μπρίγκελ ή Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος (Pieter Bruegel, περ. 1525-1530 – Βρυξέλλες, 1569) ήταν Φλαμανδός ζωγράφος, σχεδιαστής και χαράκτης γνωστός για τα τοπία του και τις αγροτικές σκηνές. Από το 1559 εξέπεσε το «h» από το αρχικό επώνυμό του (Brueghel) και άρχισε να υπογράφει τους πίνακές του ως Bruegel, γι’ αυτό τον συναντάμε στην ελληνική βιβλιογραφία και ως Μπρέχελ.

“Γιοάχιμ Πατινίρ, Ο Χάρων διασχίζει τα ύδατα της Στυγός, Μουσείο Πράδο, Μαδρίτη

Ελάχιστες είναι οι πηγές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αντληθούν πληροφορίες για τον βίο του Μπρίγκελ, ενώ και ο ίδιος ο καλλιτέχνης δεν κληροδότησε κανένα γραπτό κείμενο ή πραγματεία. Σημαντικότερη βιογραφική πηγή θεωρείται το έργο του Κάρελ φαν Μάντερ (1604), το οποίο ωστόσο περιλαμβάνει αρκετές ανεκδοτολογικές αναφορές και δεν είναι πάντα ακριβές. Για παράδειγμα, σύμφωνα με τον φαν Μάντερ, ο Μπρίγκελ γεννήθηκε σε ομώνυμο χωριό κοντά στην πόλη Μπρέντα, ωστόσο από τα συνολικά τρία φλαμανδικά χωριά που φέρουν το όνομα αυτό, κανένα δεν βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την πόλη. Πιθανότερο θεωρείται πως ο Μπρίγκελ καταγόταν από την Μπρέντα, χωρίς να αποκλείεται κάποιος από τους πρόγονούς του να είχε γεννηθεί όντως σε κάποιο ομώνυμο χωριό.

Απέκτησε την τεχνική του κατάρτιση στην Αμβέρσα, όπου έγινε δάσκαλος στη Συντεχνία του Αγίου Λουκά το 1551-52· δώδεκα περίπου χρόνια ζωγραφικής παραγωγής και είκοσι μόλις χρόνια καλλιτεχνικής δραστηριότητας. Μετά τα πρώτα μαθήματά του στην Αμβέρσα, πιθανότατα με δάσκαλο τον Πίτερ Κούκε φαν Ελστ, του οποίου τη θυγατέρα Μαρία νυμφεύτηκε ο Μπρίγκελ το 1563.^[14]Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι, διασχίζοντας ολόκληρη σχεδόν τη Γαλλία για να καταλήξει στην Ιταλία. Επιστρέφοντας από εκεί έφερε μαζί του ορισμένα θαυμάσια σχεδιασμένα τοπία, τα οποία είναι πιστά στην πανοραμική θεώρηση του Γιοάχιμ Πατινίρ (1480- 1524), γνωστά ενυπόγραφα έργα του οποίου βρίσκονται στην Αμβέρσα (Η φυγή στην Αίγυπτο) και στη Βιέννη (Η Βάπτιση του Χριστού). Οι γιοί του Μπρίγκελ, Γιαν και Πίτερ ο νεότερος ήταν επίσης ζωγράφοι.

Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου 1558		Χειμωνιάτικο τοπίο, (Συλλογή Ντελιπόρτ, Βρυξέλλες 1565

Υπάρχουν σήμερα περίπου 40 έργα ζωγραφικής του, 12 από τα οποία βρίσκονται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης (Kunsthistorisches Museum) στη Βιέννη και τα υπόλοιπα σε ιδιωτικές συλλογές και σε παγκοσμίου φήμης μουσεία, κυρίως της Ευρώπης, αλλά και της Αμερικής, όπως: Ο θερισμός στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, ο Γαμήλιος χορός στο Institute of Arts του Ντιτρόιτ, η Σφαγή των νηπίων στο Λονδίνο (Royal collection), η Λατρεία του Χριστού στην Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου, η Παραβολή του τυφλού και ο Θρίαμβος του θανάτου στο Μουσείο Πράδο της Μαδρίτης, το Πορτρέτο μιας ηλικιωμένης γυναίκας στην Alte Pinakothek στο Μόναχο, η Φυγή στην Αίγυπτο στο Ινστιτούτο Τέχνης Κουρτώ του Λονδίνου, ο Μισάνθρωπος στη Νάπολη κ.ά.

Θεματογραφία

Στην θεματογραφία του Μπρίγκελ τα ελάχιστα θρησκευτικά θέματα έχουν μάλλον δευτερεύουσα σημασία στο έργο του, ενώ στις λαϊκές σκηνές το τοπίο καταλαμβάνει συχνά το πρώτο επίπεδο. Αναρωτιέται κανείς αν θα πρέπει να αρκεστεί στην κυριολεκτική ερμηνεία των έργων αυτών ή να αναζητήσει κάποια αλληγορική πρόθεση. Για ορισμένα από αυτά, όπως είναι η Παραβολή των τυφλών (Νάπολη, Εθνικό Μουσείο) και η Γη της επαγγελίας (Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη) οι ηθικοί στόχοι είναι προφανείς.

Ο Μπρίγκελ φιλοτέχνησε έξι πίνακες για τους μήνες, αλλά ίσως σκόπευε να εκτελέσει δώδεκα.

• Οι Κυνηγοί στο χιόνι αναφέρονται μάλλον στον Δεκέμβριο. Σε ανάλογη μινιατούρα του Γκριμάνι συμβολίζεται ο Δεκέμβρης με το ίδιο μοτίβο του σφαγμένου αγριογούρουνου, που διακρίνεται στο αριστερό άκρο του πίνακα του Μπρίγκελ.

«Στο χωριάτικο γάμο» οι καλεσμένοι κάθονται σ΄ένα μακρύ τραπέζι που ο ζωγράφος το βλέπει από τα πλάγια· ο ίδιος ο Μπρέγκελ προφανώς απεικονίζεται στην άκρη του τραπεζιού στα δεξιά με το σπαθί.Όλη η σκηνή περιστρέφεται γύρω από τη νύφη που κάθεται κάτω από ένα χάρτινο στέμμα σε μια κωμικά σοβαρή πόζα. Λίγο πιο μακρυά στην καρέκλα με την ψηλή πλάτη βρίσκεται ο συμβολαιογράφος που φοράει μπερέ και ζακέτα με γούνινο φινίρισμα, η παρουσία του οποίου είναι απαραίτητη για τη σύνταξη του γαμήλιου συμβολαίου.

Όλοι συμμετέχουν στη γιορτή: οι δυο μουσικοί που παίζουν άσκαυλο, ο άνδρας που γεμίζει μπίρα τις κανάτες, οι περίεργοι που συνωστίζονται στην είσοδο της σιταποθήκης.

• Ο τεράστιος όγκος του κτιρίου φαίνεται να συνθλίβει την πόλη αλλά ταυτόχρονα μεταδίδει ένα αίσθημα ανασφάλειας με την εντύπωση του αβέβαιου και του απραγματοποίητου. Στο προσχέδιο του πύργου εμπνευσμένου από τα ερείπια του ρωμαϊκού Κολοσσαίου φαίνεται καθαρά τον ενδιαφέρον του ζωγράφου για την τεχνική των κτιρίων.

Στον τάφο του ανήγειρε αργότερα ο γιος του Γιαν ένα επιτάφιο μνημείο διακοσμημένο με το συμβολικό πίνακα του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς« Ο Κύριος δίνει τα κλειδιά στον Άγιο Πέτρο»

Κατάλογος έργων

• Τοπίο με την πτώση του Ικάρου, Βρυξέλλες, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου
• Η προσκύνηση των Μάγων, 1564, Βρυξέλλες, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου
• Η πτώση των επαναστατημένων αγγέλων, 1562, Βρυξέλλες, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου
• Απογραφή στην Βηθλεέμ, Βρυξέλλες, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου
• Το κρασί της μέρας του Αγίου Μαρτίνου, Βρυξέλλες, Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών του Βελγίου
• Dulle Griet (Η μανιασμένη Ρίτα), 1562, Αμβέρσα, Museum Mayer van den Bergh
• Η μεταστροφή του Αγίου Παύλου, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Ο θάνατος του Σαούλ, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Πορεία προς τον Γολγοθά, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Οι κυνηγοί στο χιόνι (από τον Κύκλο των εποχών) , Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Η σκοτεινή μέρα (από τον Κύκλο των εποχών), Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Ο γυρισμός του κοπαδιού (από τον Κύκλο των εποχών) , Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Η μάχη μεταξύ Καρναβαλιού και Σαρακοστής, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Παιδικά Παιχνίδια, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Ο πύργος της Βαβέλ, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Χωριάτικος γάμος, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Χωριάτικος χορός, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Ο κλέφτης των φωλιών, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης
• Χειμωνιάτικο τοπίο με παγίδα για πουλιά, Βιέννη, Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης (αντίγραφα σε πολλά μουσεία)
• Η χώρα της ανεμελιάς, 1566, Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη
• Γριά γυναίκα, 1563, Μόναχο, Παλαιά Πινακοθήκη
• Παροιμίες των Κάτω Χωρών, Πινακοθήκη του Βερολίνου
• Δυο πίθηκοι, Πινακοθήκη του Βερολίνου
• Χωριάτικος γάμος, Φλωρεντία, Ουφίτσι
• Ο μισάνθρωπος, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε
• Τυφλός που οδηγεί τυφλούς, Νάπολη, Εθνικό Μουσείο Καποντιμόντε
• Ο θρίαμβος του θανάτου, περ.1562, Μαδρίτη, Μουσείο ντελ Πράδο
• Οι ζητιάνοι, 1568, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
• Η προσκύνηση των Μάγων, Εθνική Πινακοθήκη Λονδίνου
• Οι θεριστές (Ιούλιος), (από τον Κύκλο των εποχών), Πράγα, Μέγαρο Λόμπκοβιτς
• Συγκομιδή (Αύγουστος), (από τον Κύκλο των εποχών), Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (Νέα Υόρκη)

Πηγές

• Encyclopædia Britannica (ενδέκατη ed.). Πανεπιστημιακός Τύπος του Καίμπριτζ.
• Arnoldo Mondadori Editore- CEAM – Milano 1969- Kunsthistorisches Museum p. 107-121
• Ιστορία της Τέχνης- Larousse – Τόμος 3, σελ. 102-103 1990