Η ανθρώπινη ψυχή αποτελεί ένα διαχρονικό μυστήριο. Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζωντανό είδος που έχει επίγνωση του θανάτου, μια γνώση που, όπως λέει ο Αισχύλος στον Προμηθέα Δεσμώτη, του έδωσε μαζί με τη φωτιά ο Προμηθέας και τιμωρήθηκε από τον Δία.
Αργότερα η φιλοσοφία και οι θρησκείες θα δώσουν τις απαντήσεις τους. Θα αναφέρω μόνο τον Ηράκλειτο από τον οποίο σώζεται ένα σχετικό απόσπασμα. «Ψυχῆς πείρατα ἰὼν οὐκ ἂν ἐξεύροιο πᾶσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν·», τα άκρα της ψυχής δεν θα τα βρεις, έστω και αν ακολουθήσεις όλους τους δρόμους.
Αυτό φυσικά σημαίνει ότι είναι άπειρη, απέραντη, καλύπτει όλο το σύμπαν, επομένως ματαιοπονούμε αγωνιζόμενοι να τη γνωρίσουμε. Πρώτος ο Ιπποκράτης διατυπώνει μια επιστημονική θεωρία στην πραγματεία του Περί ἱερῆς νούσου, την ψυχική πάθηση που θεωρούσαν θεόσταλτη ασθένεια.
Έκτοτε ακολούθησαν πολλοί. Σταθμό φυσικά αποτελεί ο Φρόυντ, που θα διακρίνει το υπερεγώ, το εγώ, το υποσυνείδητο αλλά και το ασυνείδητο, όπου μεταφέρονται οι απαγορευμένες επιθυμίες, εκείνες που το υπερεγώ, δηλαδή οι κοινωνικοί κανόνες, μας αναγκάζουν να απωθήσουμε. Γι’ αυτό και ένα έργο του σε παλιά μετάφραση έχει τον τίτλο «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας». Οι μαθητές του προχώρησαν πολύ την έρευνά του.
Πρόσφατα από τις εκδόσεις UNINERSITY STUDIO PRESS κυκλοφόρησε μια εξαιρετική μελέτη της ψυχαναλύτριας Jessica Benjamin «ΤΑ ΔΕΣΜΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ, ψυχανάλυση, φεμινισμός και το πρόβλημα της κυριαρχικότητας». Μετάφραση Λία Ζωγράφου, επιμέλεια Γρηγόρης Λαυρεντιάδης.
Έχει έξι κεφάλαια, πλούσια βιβλιογραφία και σημειώσεις. Εξετάζει το θέμα της αναλυτικά, από τη γέννηση του παιδιού μέχρι τη διαμόρφωση της ώριμης ψυχικής ζωής. Βασικό ρόλο παίζει η σχέση πατέρα-μητέρας και παιδιού.
Αν η σχέση αυτή είναι αφέντη και δούλου, αν ο πατέρας είναι υποκείμενο και η μητέρα αντικείμενο, αν στο παιδί δεν διαμορφωθεί μια ισότιμη σχέση και των δύο, ώστε το αγόρι και το κορίτσι να ταυτιστούν με το φύλο τους, τότε δημιουργούνται προβλήματα.
Και στις ερωτικές σχέσεις όμως, που για χρόνια στην ανδροκρατούμενη κοινωνία η γυναίκα ήταν αντικείμενο του πόθου, η κατάσταση δεν ήταν αρμονική. Εξετάζοντας και παρουσιάζοντας αναλυτικά τα συμπεράσματα των σημαντικότερων ψυχαναλυτών, κοινωνιολόγων και νευροεπιστημόνων παρουσιάζει τη θεωρία του καθενός και τη συμβολή του στην επίλυση του μυστηρίου που ονομάζουμε ψυχή και τεκμηριώνει αρκετά τα συμπεράσματά της.
Παραθέτω ένα απόσπασμα: «To όραμα της επιβεβαίωσης ανάμεσα σε ισότιμα υποκείμενα φέρνει στο φως μια νέα λογική, τη λογική του παράδοξου, της διατήρησης της έντασης ανάμεσα σε αντιφατικές δυνάμεις.
Ίσως το πιο μοιραίο παράδοξο είναι εκείνο που τίθεται από την ταυτόχρονη ανάγκη μας για επιβεβαίωση και ανεξαρτησία, καθώς το άλλο υποκείμενο είναι εκτός του δικού μας ελέγχου και όμως το χρειαζόμαστε.
Το να αγκαλιάσουμε αυτό το παράδοξο αποτελεί το πρώτο βήμα προς την επίλυση των δεσμών του έρωτα. Αυτό δεν σημαίνει να ακυρώσουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους, αλλά να τις ξεμπερδέψουμε. Να τις κάνουμε όχι χειροπέδες, αλλά καλούς αγωγούς επιβεβαίωσης». Η ίδια με πλούσια επιχειρήματα υποστηρίζει ότι είναι δυνατή μια ισότιμη διυποκειμενική σχέση.
Φυσικά είναι μια λαμπρή επιστημονική μελέτη, αλλά η συστηματική ανάπτυξη και η οργανωμένη παρουσίαση είναι χρήσιμη για όλους μας, ιδιαίτερα στα νέα ζευγάρια που αναπτύσσουν μια δύσκολη ερωτική σχέση και ονειρεύονται να δημιουργήσουν οικογένεια με παιδιά.
Ίσως η ανάγνωσή του να τους βοηθήσει να αναβαθμίσουν τη σχέση τους, να μεγαλώσουν τα παιδιά τους και πιθανόν να αποφύγουν τους ψυχαναλυτές που δυστυχώς είναι μια ειδικότητα αναγκαία σε έναν κόσμο, όπου η ένταση της ζωής, τα κατάλοιπα του παρελθόντος, τα στερεότυπα και οι νοοτροπίες επηρεάζουν και κάποτε καταστρέφουν τις σχέσεις μας.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος