Μία από τις καλύτερες στιγμές που έζησα στη σύγχρονη εποχή ήταν αυτή με τον Τάκη Χρυσικάκο που μιλάει για την στάση του απέναντι στα πράγματα σε μια εποχή που όλοι, καλώς ή κακώς, είναι στα κάγκελα. Προσπαθεί να περιγράψει το κλίμα της εποχής και δεν μένει ανεπηρέαστος. Δεν έχει κάποιο πλάνο και μερικές φορές την ατμόσφαιρά του την υπαγορεύουν τα μεγάλα έργα που επιλέγει να ανεβάσει. Έχει πάντα στο μυαλό του τι θέλει να κάνει και η τέχνη του τον στηρίζει σε όλα τα λεγόμενα σκοτεινά διαλείμματα φθάνοντας να επιτύχει κάτι ονειρικό…
- Συνέντευξη στη Σμαράγδα Μιχαλιτσιάνου
Ο Τάκης Χρυσικάκος είναι γεννημένος να σκορπάει μια ευεργετική επιρροή στο περιβάλλον με γενναιοδωρία, απαλλαγμένος από κάθε τι περιττό κρατώντας ένα υπέροχο μέτρο στην κίνηση, στη σιωπή, στην ευγένεια της χειρονομίας. Μια ερωτική υποκριτική φύση.
Μια φωτοβόλα λάμψη, που περιβάλλει το ψηλόλιγνο σώμα του, και μέσα στο πρόσωπο προβάλλουν δυο διεισδυτικά μάτια και μια φωνή που έδωσε υλική και ποιητική υπόσταση σε έργα μεγάλων συγγραφέων και την ακούμπησε στα αυτιά των ανθρώπων.
Σαν δημιουργός που πήρε το κλειδί του σκηνοθετικού κώδικα από τον δάσκαλό του τον Κάρολο Κουν θυσιάζει ώρες για να προβληθούν τα σημαντικά νοήματα των κειμένων που επιλέγει, όπως του Καζαντζάκη και στον «Οιδίποδα επί Κολωνώ» παρότι εδώ δεν έχει την ευθύνη του ανεβάσματος. Κείμενα μέσα στο οποία βρίσκει την εικόνα της ψυχής του για να οικοδομήσει παραστάσεις που συγκλονίζουν.
Και όλοι οι ρόλοι που ενσαρκώνει τα τελευταία χρόνια αποτυπώνουν τη μοναχική πορεία του καλλιτέχνη που αναζητά τη γνώση κι αυτή επιθυμεί να μεταφέρει για να βρει ένα τόπο καλύτερο η ζωή μας.
Τι δεν έπαιξε ο Τάκης Χρυσικάκος από το ξεκίνημά του ως σήμερα! Η τέχνη του λοιπόν, που τόσο αγάπησε και φιλοσόφησε πάνω στην ματαιότητά της έφθασε να γίνει προϊόν μιας ώριμης ολοκληρωμένης προσωπικότητας του θεάτρου, που ωρίμασε με το πάθος του και το πείσμα του χωρίς να ευτελίσει το ταλέντο του, που ποτέ δεν στηρίχτηκε στο φευγαλέο των λέξεων…
- “Αναφορά στο Γκρέκο” στη Σκιά των Βράχων 2 Ιουλίου με ελεύθερη για το κοινό είσοδο όπου έγινε το αδιαχώρητο. Μια παράσταση πραγματικά εκπληκτική με την υπογραφή σας και τη μεγαλειώδη ερμηνεία σας, που ταξίδεψε και εκτός των τειχών, στις Βρυξέλλες και αποθεώθηκε που σίγουρα δεν τελειώνει εδώ. Ένα διαχρονικό έργο μέσα από το οποίο ο Καζαντζάκης μας προτρέπει να ξανασκύψουμε στις αξίες που χάσαμε με δική μας υπαιτιότητα, να δουλέψουμε σωστά, να κερδίσουμε όσα χάσαμε και όχι μόνο. Πόσο επώδυνη είναι αυτή η διαδρομή;
Όσο είναι και από το δρόμο της τραγωδίας, διότι όσο επώδυνο κι αν είναι το μεγάλο κείμενο έχει το στοιχείο της κάθαρσης. Δηλαδή, όλοι στη ζωή μας και ιδιαίτερα οι άνθρωποι στο χώρο της τέχνης, ψάχνουμε τη λύτρωση και νομίζω, ότι αυτή η λύτρωση έρχεται ακριβώς, όταν βρίσκεσαι μαζί με αυτά τα μεγάλα κείμενα. Όταν μεταφέρεις τα μεγάλα νοήματα. Επομένως όσο επώδυνο κι αν είναι, είναι συγχρόνως και λυτρωτικό. Εγώ έτσι το νιώθω.
- Γιατί σταθήκατε τόσο στην φράση του Καζαντζάκη «Φτάσε όπου δεν μπορείς»;
Γιατί νομίζω, ότι βάζει τα όρια του ανθρώπου. Ο άνθρωπος λέει: «Μπορώ μέχρις εκεί. Δεν μπορώ περισσότερο» και ψάχνει τα όριά του. Πέρα από τη δική του φιλοσοφική άποψη που εμπεριέχεται σε όλο το έργο του είναι και ο επηρεασμός από το ψάξιμό του σε όλες τις θρησκείες και που υπάρχει και στη χριστιανική θρησκεία. Ότι μπορούμε να υπερβούμε τα όρια του ανθρώπου. Θα το εξηγήσω μέσα από τη δική μας παράδοση. Οι μύθοι στην ελληνική παράδοση ιδιαίτερα στην αρχαιότητα με τον Ηρακλή, τους ημίθεους, το Θησέα κ.α. είχανε τις δοκιμασίες, τους άθλους. Οι Θεοί τους περνάγανε από πολλές δοκιμασίες για να ξεπεράσουν τα ανθρώπινα όρια. Αυτό ακριβώς είναι που βάζει ο Καζαντζάκης, όταν λέει «φτάσε όπου δεν μπορείς». Ξεπέρασε αυτά τα όρια του ανθρώπου και μπορείς να το κάνεις. Ο καθένας μπορεί να το κάνει. Λίγο νομίζω επαναπαυόμαστε, έχουμε μια τάση: μέχρι εδώ μπορώ. Μπορούμε πολύ περισσότερα και αυτό έχει αποδειχθεί στην ανθρωπότητα. Ότι ο άνθρωπος μπορεί να ξεπεράσει τα όριά του.
- «Ν’ αγαπάς την ευθύνη και να λες εγώ, εγώ μονάχος μου θα σώσω τον κόσμο. Αν χαθεί, εγώ θα φταίω. Πώς αντιλαμβάνεστε το παραπάνω επίγραμμα του μεγάλου διανοητή;
Είναι καθαρό και για μένα στο μέτρο του δυνατού και το έχω πάντα στο μυαλό μου: η ευθύνη για το τι συμβαίνει γύρω μας είναι συλλογική, αλλά πιο πολύ είναι ατομική.
Ζούμε μια εποχή αδιαφορίας. Διαβάζουμε κάθε μέρα κάποιος χτύπησε στο δρόμο, κάποιος λιποθύμησε και κανείς δεν ενδιαφέρεται. Μια γριά γυναίκα εδώ στο Πόρτο Ράφτη πνίγηκε και δεν πήγαινε κανένας να την πλησιάσει. Συμβαίνουνε πράγματα μέσα από μια εγωκεντρική αδιαφορία, που δεν κάνουν καλό στην κοινωνία. Αυτό σε ανθρώπινο επίπεδο. Σε κοινωνικό επίπεδο πάντα υπάρχει η δικαιολογία, να αλλάξει ο κόσμος και μετά θα αλλάξω εγώ. Δεν είναι έτσι. Εμείς θα αλλάξουμε τον κόσμο. Ο καθένας από το μικρό μετερίζι που έχει. Αν κάνουμε καλά τη δουλειά μας, αν η συμπεριφορά είναι σωστή, έτσι αλλάζει ο κόσμος. Είδαμε μεγάλες κοινωνικές επαναστάσεις, ιδιαίτερα στα ανατολικά κράτη, που δεν καταφέρανε τίποτα, γιατί οι άνθρωποι δεν άλλαξαν.
Είναι αναγκαίο να αλλάξει ο άνθρωπος. Ο ίδιος πρέπει να βρει το δρόμο του. Η Σοβιετική Ένωση θα είχε σωθεί, αν είχε πολλούς Μαγιακόφσκι, αν είχε πολλούς ανθρώπους με τη συνείδηση του αγώνα που είχανε ορισμένοι σαν τον ποιητή.
- Σύντομα θα σας δούμε και στο ρόλο του Οιδίποδα και του Τειρεσία στην παράσταση του «Οιδίπους», μια σύνθεση των επτά τραγωδιών που αναφέρονται στον μύθο του οίκου των Λαβδακιδών με το Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Πάτρας σε σκηνοθεσία Σταύρου Τσακίρη. Η γενιά των Λαβδακιδών, που βασίλεψε στη Θήβα, έδωσε πλούσιο υλικό και στους τρεις μεγάλους τραγικούς ποιητές (Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη) για τη σύνθεση των τραγωδιών τους. Από την αρχαιότητα ως σήμερα είναι οι ίδιες οι μορφές βίας που μεταχειρίζονται κάθε φορά οι κατέχοντες την εξουσία, για να καταστείλουν την ελευθερία του κοινωνικού συνόλου;
Νομίζω ναι, δεν έχουν αλλάξει πολύ. Δεν έχουν αλλάξει πολύ, αν και νομίζω εδώ δεν είναι η βία τόσο το ζητούμενο στο Θηβαϊκό κύκλο. Αν υπάρχει στους «Επτά επί Θήβας» είναι για να καταδείξει μια φιλοδοξία, γιατί περί αυτού πρόκειται, ανάμεσα στα αδέλφια και το τι προκύπτει μέσα από αυτή τη σύγκρουση.
Στο Θηβαϊκό κύκλο αυτό που αξίζει περισσότερο να δούμε, είναι η διαδρομή του Οιδίποδα, όχι μόνο μέσα από τις δύο τραγωδίες τον «Οιδίποδα Τύραννο» και τον «Οιδίποδα επί Κολωνώ», αλλά και μέσα από τις «Φοίνισσες» και μέσα από την «Αντιγόνη». Στον Οιδίποδα επί Κολωνώ που αυτόν ερμηνεύω εγώ, τον ακολουθεί. Είναι μαζί του, Άρα είναι κλώνος του Οιδίποδα η Αντιγόνη. Και βεβαίως το σημαντικότερο από όλα που το λέει κι ο Σταύρος Τσακίρης στον τίτλο που έχει δώσει, που είναι η ιστορία της ανθρωπότητας με τον τρόπο που την κατέγραψαν οι αρχαίοι Έλληνες. Δηλαδή, πώς βλέπουν την ιστορία οι Έλληνες. Πώς ήρθε ο Κάδμος, πως έφτιαξε την πόλη της Θήβας, πώς ο Λάιος παντρεύτηκε την Ιοκάστη, έκανε ένα παιδί και του είπε ο Απόλλωνας, ότι θα συμβούν αυτά κ.τ.λ. Δηλαδή πώς κτίζεται ο μύθος της ιστορίας της ανθρωπότητας στη φιλοσοφία των αρχαίων Ελλήνων. Αυτό έχει το ενδιαφέρον. Πώς εμείς γράφουμε την ιστορία μας.
- Χάρη στον Φρόιντ, ο Οιδίπους έγινε μια από τις πιο γνωστές μορφές της ελληνικής μυθολογίας. Ποιος δεν έχει ακούσει για το περίφημο οιδιπόδειο σύμπλεγμα; Το όνομα Οιδίπους σημαίνει “με πρησμένα πόδια”, αλλά μπορεί να ακούσει κανείς και το ρήμα οίδα: “γνωρίζω” και τη λέξη “δίπους” που παραπέμπει στη λύση του αινίγματος της Σφίγγας. Για εσάς κ. Χρυσικάκο που έχετε εγκύψει πάνω στον τραγικό ήρωα τι;
Σημαίνει και τα τρία. Σημαίνει όλα αυτά. Δηλαδή ο Οιδίποδας καταρχήν είναι τόσο προικισμένος σαν άνθρωπος, που ξεπερνάει τα όρια με τη λύση των αινιγμάτων της Σφίγγας. Αυτό το μυθικό πρόσωπο πάντως έχει το στοιχείο του μυστηρίου, που μπορεί κανείς, να το αναλύσει μέχρις ενός σημείου και αυτό το βλέπουμε καθαρά στον Κολωνό. Ο τρόπος που εξαφανίζεται στο τέλος. Κατέβηκαν κάποιοι άγγελοι και τον πήραν; Όχι. Άνοιξε η γη και τον κατάπιε; Τίποτα από όλα αυτά. Πώς χάθηκε; Κι όμως χάθηκε. Έχει πολύ ενδιαφέρον, πως στον Τύραννο υπάρχει η φράση που μου αρέσει μέσα από τη μετάφραση του Βολανάκη -ο Σταύρος Τσακίρης έκανε δική του δουλειά- που λέει «θράσος γεννά τους τυράννους». Νέος ο Οιδίποδας έχει πολύ θράσος και κάνει πράγματα, ενώ στον Κολωνό βλέπουμε εντελώς άλλη διαδρομή. Βέβαια πάντα είναι Οιδίποδας. Πάντα είναι έτοιμος να εκδικηθεί, είναι έτοιμος να καταραστεί τα παιδιά του. Φοβερή η φράση που λέει: «…αφήνω διαθήκη στα παιδιά μου μόνο μια χούφτα χώμα στα παιδιά μου για τον τάφο τους.» Είναι έτοιμος να κάνει τα μεγαλύτερα και τα χειρότερα. Όμως κουβαλάει μια σοφία. Έχουμε εδώ ένα ερώτημα. Πού πήγε ο Οιδίποδας όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να τον συναντήσουμε στον Κολωνό στην Αθήνα; Είναι κάτι που το βλέπουμε μέσα σε πολλούς μύθους και σε πολλές θρησκείες. Βλέπουμε τους ήρωες ή τους θεούς ένα μεγάλο διάστημα μέχρι να έρθει η σοφία να εξαφανίζονται. Να μην ξέρουμε τι συμβαίνει εκεί. Νομίζω ότι αυτό συμβαίνει και στον Οιδίποδα και πολλές φορές το μυστήριο πρέπει να το παίρνουμε πολύ σοβαρά. Να αναλύεται μέχρι ένα σημείο και μετά δεν υπάρχει ανάλυση. Θα αναφέρω εδώ δύο πράγματα, που έτυχε με το ένα να ασχοληθώ στο Σαίξπηρ. Τελειώνει με την ίδια φράση ο Ιάγος και ο Άμλετ, που θεωρούνται οι δύο πιο δύσκολοι ρόλοι στο Σαίξπηρ: «Και τώρα σιωπή». Το «και τώρα σιωπή» όπως στον Οιδίποδα που τους χαιρετάει και λέει: «όταν πεθάνω θα είμαι μαζί σας, αν με θυμάστε, όταν είσαστε ευτυχισμένοι» και εξαφανίζεται, αυτό είναι το μυστήριο. Και το μυστήριο αναλύεται μέχρις ενός ορισμένου σημείου, μετά πρέπει να ψάξουμε άλλα μονοπάτια για να το βρούμε, γιατί η τέχνη, πιστεύω και η φιλοσοφία, αλλά η τέχνη ιδιαίτερα, όπως έλεγε ο δάσκαλός μου ο Κουν πάνω από όλα είναι μαγεία και ποτέ δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό.
- Ο Οιδίποδας αρνούνταν πεισματικά και σχεδόν αυτοκαταστροφικά να δει την αλήθεια για τον υπεύθυνο του λοιμού που ήταν ο ίδιος. Μήπως σήμερα είμαστε θεατές της ίδιας τραγωδίας, που έχουμε ένα πολιτικό σύστημα που προσπαθεί να μας βγάλει από μια καταστροφική δίνη, την οποία δημιούργησε το ίδιο. Βρίσκετε ομοιότητες και διαφορές;
Θεωρητικά μόνο. Ο Οιδίποδας είναι πραγματικά ένας ηγέτης μεγάλος, ο οποίος σώζει μία χώρα, τη Θήβα. Κι αν συμβαίνουν όλα αυτά είναι γιατί αυτός δεν ήξερε, δεν γνώριζε την ευθύνη που είχε. «Πήγα εκεί χωρίς να ξέρω», «υπήρξα αθώος» ομολογεί, όταν δικάζεται στον Κολωνό.
Κι έχει δίκιο. Εδώ καμώνονται, ότι δεν ξέρουν οι πολιτικοί. Το σύστημα μάλλον. Δεν είναι η ευθύνη των πολιτικών στην Ελλάδα. Η ευθύνη είναι με το λίγο που ασχολήθηκα με την πολιτική, μπορώ τελικά να το πω: δεν είναι τα πρόσωπα, το σύστημα είναι κι όσο δεν αλλάζει το σύστημα δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Θα καμώνονται συνέχεια, ότι δεν γνώριζαν, δεν ήξεραν. Εάν δεν αλλάξει το σύστημα θα συνεχίσουμε να ζούμε την ίδια ιστορία και θα παρακαλάμε, να βρεθεί κάποιος ηγέτης. Μα ο ηγέτης για να βρεθεί πρέπει να αλλάξει το σύστημα, αλλιώς τον πετάει έξω. Είναι φτιαγμένο το σύστημα έτσι, που αν βρεθεί ένας άξιος άνθρωπος θα τον απορρίψει, θα του πει: «Φύγε, δεν χρειάζεσαι. Μας κάνεις κακό.
Εμείς έχουμε μάθει αλλιώς. Είναι άλλες οι συνθήκες εδώ.»
- Εντέλει κ. Χρυσικάκο χωρίς τον πολιτισμό θα καταφέρουμε να αντιπαλέψουμε τις συμφορές που μας βρήκαν;
Όχι. Νομίζω η μόνη απάντηση στη βαρβαρότητα είναι ο πολιτισμός. Κι όταν λέμε πολιτισμός δεν εννοούμε να πηγαίνουμε στο θέατρο, στην όπερα ή σε εκθέσεις γλυπτικής και ζωγραφικής, εννοούμε στην καθημερινή μας συμπεριφορά. Αυτό που πρέπει να σκεφτούμε περισσότερο και να δούμε, τι συμβαίνει γύρω μας, πέρα από την αδιαφορία που αναφέραμε είναι ο τρόπος που φερόμαστε καθημερινά. Πώς οδηγούμε με το αυτοκίνητο, πώς αντιμετωπίζουμε το συνοδοιπόρο μας στο δρόμο, πώς μιλάμε στους υφισταμένους μας. Αυτό είναι πολιτισμός. Κυκλοφόρησε μια φωτογραφία, δεν ξέρω ποια παράσταση ήτανε και ούτε με ενδιαφέρει, στο αρχαίο θέατρο Άργους το οποίο ήτανε ένα σκουπίδι. Είχανε πετάξει κι εγώ δεν ξέρω τι… Πολιτισμός είναι αυτό που κάνανε οι Ιάπωνες στο μουντιάλ, που ενώ χάσανε, οι θεατές που πήγαν στη Ρωσία μαζέψανε όλα τα σκουπίδια από τις κερκίδες. Εγώ αυτό θεωρώ πολιτισμό. Ο παρονομαστής σε όλα αυτά, γιατί δεν γίνονται θαύματα, είναι η παιδεία. Έχουμε παιδεία στην Ελλάδα; Κατηγορηματικά μπορούμε να πούμε όχι. Δεν έχουμε. Και δεν είναι πόσα βιβλία διαβάζουμε. Υπάρχει ένας αγώνας στο δυτικό κόσμο της ειδίκευσης. Είναι πολύ καλός ένας γιατρός σε αυτόν, είναι πολύ καλός ένας μηχανολόγος σε εκείνον, είναι πολύ καλός ο άλλος σε εξειδίκευση. Τι λείπει από όλα αυτά; Η γνώση. Παιδεία ίσον γνώση. Γιατί κάνω όλα αυτά τα πράγματα; Γιατί εγώ ως γιατρός που είμαι ειδικευμένος σε αυτό, ποια είναι η αποστολή μου; Τί λέει ο Ιπποκράτης που είναι η αρχή; Τι λέει ο άλλος; Η γνώση που έχω πάρει και για την ίδια μου τη ζωή. Το πέρασμά μου από αυτή τη ζωή γνωρίζω ότι είναι σύντομο; Αναρωτιέμαι μία φορά στο τόσο, εάν η παρουσία μου σε αυτό το σύντομο πέρασμα θα είναι χρήσιμη; Αυτό είναι παιδεία. Εκεί είναι που χρειάζεται η γνώση.
- Σε παλιότερη συνέντευξή σας έχετε πει: «Στη χώρα μας πρώτα ήρθε η κρίση των αξιών και έπειτα η οικονομική κρίση» κι έτσι είναι. Ο Μπ. Μπρεχτ όμως λέει «Χόρτασε πρώτα, μετά ηθικοί κανόνες». Εσείς πώς το καταλαβαίνετε αυτό;
Για να έχουμε πάντα μια σωστή αντίληψη για τα κείμενα και ιδιαίτερα για τους μεγάλους συγγραφείς πρέπει να τους τοποθετούμε στην εποχή τους. Όταν, ας πούμε, λέει ο Μπρεχτ για τον Άμλετ, ότι για μένα είναι ένα παλιόπαιδό που πήγε έξω και σπούδασε κι έρχεται στη Δανία και με τα καμώματά του το μόνο που καταφέρνει είναι να ανοίξει τις πύλες στη χώρα του και να ΄ρθει ο Φόρτινμπρας από μια άλλη χώρα να την καταλάβει κι ότι δεν μπορώ να διαβάσω εγώ διαφορετικά μέσα από την εποχή μου το έργο του Σαίξπηρ, ο Μπρεχτ μιλάει για το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Μιλάει για την άνοδο και τον πόλεμο που διεξάγει ο φασισμός για να καταλάβει την ανθρωπότητα και δεν μπορεί να έχει άλλη αντίληψη για τα πράγματα. Εμείς πρέπει να δούμε και να διαβάσουμε τον Μπρεχτ μέσα από την εποχή μας. Μέσα από τη δική μας αντίληψη. Δηλαδή, οπωσδήποτε είναι απαραίτητο, αν δεν έχω να φάω, πώς θα δημιουργήσω, τι θα κάνω; Όμως από την άλλη έχουμε δει ότι και μεγάλα πράγματα κτίζονται μέσα από την ανέχεια και επίσης είδαμε, ότι όταν υπάρχει μεγάλη άνεση δεν δημιουργούνται μεγάλες στιγμές. Επίσης είδαμε στην εποχή μας περίεργα παιχνίδια στο χώρο της τέχνης από οργανισμούς που έχουνε δημιουργηθεί με αισθητικές οι οποίες προσπαθούν να επιβάλουν, με πλασαρίσματα προσώπων και νοοτροπίας διαγράφοντας εντελώς τη μεγάλη ιστορία του τόπου. Εγώ δεν ξέρω τι είναι σωστό ή τι δεν είναι, αλλά το λέω με ένα τρόπο, ότι πρέπει να μας προβληματίσει και η μόδα η οποία κυριαρχεί σήμερα. Πρέπει να πούμε, ότι σε όλη την ανθρωπότητα η επιστήμη, η τέχνη, η τεχνολογία είναι μια αλυσίδα και άμα κόψεις ένα κομμάτι κόπηκε αυτή η αλυσίδα. Αυτό συνέβη στην Ελλάδα ιδιαίτερα στη χώρα της τέχνης. Κάποιοι άνθρωποι ήρθανε εδώ απέξω και κόψανε αυτή την αλυσίδα και κάνανε πολύ κακό.
- Σε αυτό το ερώτημα έχετε απαντήσει εν μέρει, αλλά θα τολμήσω να το εκφωνήσω μήπως έχετε κάτι να συμπληρώσετε. «Όλοι σκέφτονται πώς να αλλάξουν τον κόσμο, αλλά κανείς πώς να αλλάξει τον εαυτό του», υποστηρίζει ο Τολστόι. Εσείς ένας σημαντικός καλλιτέχνης, στο μεταίχμιο της παλιότερης και της νέας γενιάς, που δημιουργεί σημαντικές παραστάσεις, πιστεύετε ότι πριν αλλάξουμε τον κόσμο, μήπως θα ήταν καλό να αναρωτηθούμε, τι θα μπορούσαμε να αλλάξουμε στον εαυτό μας; Την προσέγγισή μας στα πράγματα; Τον τρόπο που μπορούμε να βελτιωθούμε για να βελτιώσουμε τη ζωή μας και τη ζωή των γύρω μας;
Ναι, μερικώς έχει απαντηθεί, αλλά πραγματικά είναι πολύ ενδιαφέρον. Νομίζω ότι είναι ένας καθημερινός αγώνας η βελτίωση. Αυτό που λέει το υπουργείο δια βίου μάθηση, αυτό πρέπει να είναι ο γνώμονας του ανθρώπου και δεν εννοώ μόνο μέσα από βιβλία, αλλά μέσα από τη γνώση της ζωής, Μέσα από αυτό που μας δίδει η καθημερινότητα, να ανατρέξουμε σε αυτούς τους τεχνίτες της επαρχίας που υπήρξαν κάποτε, στα σπίτια τους, στις πόρτες τους, τα κάγκελα, το τι κάνανε πριν έρθει η φορμάικα και το πλαστικό και αλλάξουν τα πάντα. Ας ανατρέξουμε σε κάποιους βοσκούς στον Ψηλορείτη, οι οποίοι ας πούμε φιλοσοφούνε και μιλάνε για το φεγγάρι. Ας ανατρέξουμε σε τέτοια πράγματα, εκεί που το απλό συναντάει το μεγάλο. Στη ζωή μου είχα την τύχη να γνωρίσω σπουδαίους ανθρώπους, όχι μόνο στο χώρο της τέχνης, που σχεδόν τους γνώρισα όλους τους μεγάλους που περάσανε από την Ελλάδα, και όλοι είχανε ένα γνώρισμα. Όσο κι αν ήταν σύνθετη η σκέψη τους και η τέχνη τους ήταν πολύ απλοί άνθρωποι. Πολύ απλά εξηγούσαν αυτά τα σύνθετα πράγματα. Πολύ κατανοητός ήταν ο τρόπος να εξηγούνε, ακόμα και τα πιο σύνθετα. Άρα το μεγάλο είναι συγχρόνως και απλό. Εδώ μη γίνει παρεξήγηση, όχι απλοϊκό, απλό. Έχει μεγάλη διαφορά το ένα από το άλλο, γιατί η εποχή μας κατακλύζεται από τον λαϊκισμό. Ούτε το ένα, ούτε το άλλο. Αυτό που έχει πει ο Χατζιδάκις: «ούτε ελιτισμός, ούτε λαϊκισμός». Αυτά τα δύο είναι η κατάρα της τέχνης. Κι αυτά τα δύο πρέπει να προσέξουμε.
- Έχετε πει, ότι το θέατρο είναι ιερή υπόθεση για σας. Και αυτό το βλέπουμε στην πράξη, αφού ενώ θα μπορούσατε να είσθε πρώτο όνομα σε όλα τα εμπορικά σχήματα επιλέξατε να τραβήξετε την ανηφόρα. Πόσο σας στοιχίζει αυτή η επιλογή σας;
Θα απαντήσω ως εξής: εγώ δεν μπορώ να κάνω αλλιώς. Δηλαδή μετά από μια πολύ μεγάλη διαδρομή και περνώντας από πολλά είδη θεάτρου, σχεδόν όλα, νομίζω επιθεώρηση δεν έχω παίξει, αλλά όταν κάναμε με τον Τριβιζά το «Ρωμέϊκο Πανόραμα» είχε και στοιχεία επιθεώρησης, είδα, ότι αυτός είναι ο δρόμος που μου ταιριάζει περισσότερο. Βέβαια δεν θα έκανα ένα έργο που δεν θα έχει ενδιαφέρον Ακόμα κι ένα ανάλαφρο έργο, αν μου προτείνουν αύριο θα το έκανα με έναν άλλο τρόπο, με ένα δικό μου τρόπο. Δεν θα ήτανε δηλαδή, για τέρψη των θεατών και να φύγουν χωρίς να έχουν πάρει τίποτα. Γιατί ο Κουν μας έδειξε, ότι και έργα τα οποία δεν έχουν και τόσο μεγάλο περιεχόμενο, μπορούμε να τους δώσουμε εμείς το περιεχόμενο με τον τρόπο που τα ανεβάζουμε. Είναι συνειδητή η επιλογή και δεν θα έλεγα, ότι έχει κόστος. Γιατί κόστος θα είχε να κάνω πράγματα που δεν αγαπάω. Τότε θα το πλήρωνα πολύ ακριβά αυτό με νευρώσεις, ψυχιάτρους, φάρμακα. Εκείνο θα είχε κόστος, ενώ αυτό που κάνω, αν υπονοούμε με λίγα, εγώ τώρα πια σε αυτή την ηλικία δεν χρειάζομαι πολλά χρήματα. Χρειάζομαι ίσα-ίσα για να συντηρηθώ. Δηλαδή βρίσκομαι σε μια στιγμή που θέλω να μπορώ να καλύπτω τις υποχρεώσεις μου μέχρις εκεί. Κι ένα σουβλάκι να φάω είμαι ευχαριστημένος, αν κάνω αυτό που αγαπάω. Δεν χρειάζομαι τίποτα περισσότερο. Έζησα και πλούσια ζωή και πάρα πολλά πράγματα. Στόχος μου από δω και πέρα είναι να μπορώ να είμαι υγιής όσο μπορώ και να κάνω αυτά που αγαπάω. Αυτός είναι ο πλούτος μου.
