26. [Ολιγαρχίας[1]] Ολιγαρχία – Ολιγαρχικός
Όταν –λοιπόν– κυριαρχούν τα κέρδη κι η εξουσία,
αυτό το πράγμα λέγεται –απλά– ολιγαρχία[2].
Είναι ο ολιγαρχικός κάποιος από εκείνους
που, όταν συσκέψεις γίνονται των πολιτών στους δήμους,
αναζητούν τρόπους να βρουν, ώστε να διορίσουν
ως βοηθούς του άρχοντα[3], κάποιους που θα φροντίσουν
για τις επίσημες γιορτές[4]· αυτός τότ’ επεμβαίνει
και απαιτεί τέτοια τιμή μόνο σ’ αυτόν να γένει,
ώστε μονάχος του ν’ ασκεί απέραντη εξουσία,
σε θέση που άλλοι δέκα θ’ ασκούνε στην ουσία.
Και λέει απερίφραστα: «Αρκεί ένας μονάχος»·
μα πρέπει να ’ναι άξιος, σε όλα του δε βράχος.
Απ’ του Ομήρου τ’ άσματα τον στίχο αυτόν γνωρίζει:
«Δεν είναι το καλύτερο πολλοί να κυβερνούνε,
αρκ’ έναν άρχοντα καλόν οι πολίτες για να βρούνε[5]»·
τους άλλους στίχους τ’ς αγνοεί – δεν τους αναγνωρίζει[6]!
Μιλάει με τρόπο πονηρό – είδος που διαπρέπει:
«Συλλόγους[7] και συνέδρια εμείς μόνοι θα πρέπει
πάντοτε να τα κάνουμε, ώστε ν’ απαλλαχτούμε
απ’ όχλο κι από αγορά[8]· μα και να μη δεχτούμε
δημόσια αξιώματα· έτσι δεν θα μπορούνε
ούτε να μας υβρίζουνε κι ούτε να μας τιμούνε.»
Ακόμα, ισχυρίζεται: «Ή τούτοι απ’ την πόλη
πρέπει να φύγουν ή, αλλιώς, να φύγουμ’ εμείς όλοι…[9]»
Μες στο καταμεσήμερο με τον μανδύα βγαίνει,
στον ώμο του να κρέμεται, κι η κούτρα κουρεμένη[10]
με την ψιλή κατάρριζα· και με κομμένα νύχια,
βγάζει με ύφος τραγικό τη σκέψη του τη μύχια:
«Οι συκοφάντες[11] έκαναν, κανένας τώρα –λέω–
να μη μπορεί να κατοικεί σ’ αυτήν την πόλη πλέον.»
Και συμπληρώνει ύστερα: «»Πάντα καταδικάζουν
στα δικαστήρια[12] οι δικαστές, αφού οι κακοί δικάζουν.»
Κι «Έχω μεγάλο θαυμασμό γι’ αυτούς που υπηρετούνε,
της πόλης τα δημόσια· μα τι ακριβώς ζητούνε;»
Κι ακόμα: «Είν’ αχάριστος ο όχλος, δεν το κρύβει,
ζητά μόνο συναλλαγές και πάει μ’ όποιον κερδίζει!»
Και λέει ότι ντρέπεται αν είναι καθισμένος
στις συνελεύσεις[13] δίπλα του κάποιος βρωμοντυμένος.
Και προσαυξάνει λέγοντας: «Πότε θ’ απαλλαγούμε
από τα αξιώματα κι απ’ τις τριηραρχίες,
που όλους μας κατέστρεψαν επί δεκαετίες!»
Λέει πως των δημαγωγών μισούν το έργο όλοι,
κι ότι ο Θησέας[14] έκανε πολλά κακά στην πόλη,
γιατί αυτός κατάργησε την τότε βασιλεία,
κι ότι τη δωδεκάπολη την ένωσε σε μία·
γι’ αυτό και ήταν δίκαιο αυτό που είχε πάθει,
-*[πλήρωσε μ’ εξοστρακισμό πρώτος, για όλα τα λάθη.]*-
Τέτοιες ο ολιγαρχικός ή όμοιες παρλάτες,
σε ξένους παπαρολογεί και σ’ ομοϊδεάτες.
Απόδοση, μετάφραση, ερμηνεία: ΓΙΩΡΓΗΣ ΕΞΑΡΧΟΣ
[1] «Ἡ λέξις ὀλιγαρχία ἐδῶ σημαίνει ὄχι τὸ ὀλιγαρχικὸν πολίτευμα ἀλλὰ τὴν τάσιν πρὸς αὐτό, δηλ. πνεῦμα ὀλιγαρχικόν.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[2] «Ολιγαρχία ενταύθα δεν σημαίνει την των ολίγων εξουσίαν, αλλά το ήθος του ολιγαρχικού, όστις μη ων αγαθός, ούτε εύνους της πόλεως, αλλά πλούσιος και φίλαρχος, θέλει να καταστήση την ολιγαρχίαν εις την πόλιν. Εντεύθεν είναι φανερόν, ότι το Κεφάλαιον τούτο, καθως και το επόμενον περί Φιλοπονηρίας, είναι πολιτικόν μάλλον, παρά ηθικόν.» (Σημ. Γ. Ζαχαριάδου, 1845).
[3] «Εννέα Άρχοντες ήσαν παρ’ Αθηναίοις, εκ των οποίων ο πρώτος ελέγετο κατ’ εξοχήν Άρχων, του οποίου το χρέος ήτον προς τοις άλλοις να φροντίζη διά τας δημοσίους εορτάς και πομπάς. Αυτός ωνομάζετο και Επώνυμος, επειδή με το όνομά του εσημειώνετο το έτος εις τα Πρα-κτικά και άλλα δημόσια γράμματα, και ήτον Πρόεδρος του συλλόγου των Αρχόντων. Ο δεύτερος εκαλείτο Βασιλεύς, έχων φροντίδα τινών Μυστηρίων. Ο τρίτος ελέγετο Πολέμαρχος, ως επιμελούμενος των πολεμικών πραγμάτων. Οι δε λοιποί έξ εκαλούντο Θεσμοθέται, ως φύλακες και έκδικοι των νόμων.» (Σημ. Γ. Ζαχαριάδου, 1845).
[4] «Ἡ πομπὴ ἦτο παράταξις κατὰ τὰς μεγάλας θρησκευτικὰς ἑορτὰς τῶν Παναθηναίων καὶ Μεγάλων Διονυσίων· χάριν μεγαλοπρεπείας ἡγοῦντο αὐτῆς στρατηγοὶ καὶ ταξιάρχαι· ἀλλ’ ἡ λαμπροτέρα κυρίως ἐπίδειξις ἦτο ἡ τῶν ἱππέων.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[5] Ομήρου Ιλιάς, Β:204. – «Καταχράται ο ολιγαρχικός τον στίχον τούτον· διότι, κατά την του Ποιητού έννοιαν, δεν αρμόζει ούτε εις τον ολιγαρχικόν, ούτε εις τον μοναρχικόν, αλλ’ εις τον στρατηγόν μόνον.» (Σημ. Γ. Ζαχαριάδου, 1845)
[6] «Ἡ Ἀθηναϊκὴ ἀγωγὴ τῶν νέων ἀπῄτει ἀπὸ αὐτοὺς τὴν ἐκμάθησιν στί-χων ποιητῶν, ἰδίως τοῦ Ὁμήρου καὶ Ἡσιόδου πρὸς σκοπὸν κυρίως ἠθικόν· ἐζήτουν δηλ. διὰ τῶν παραδειγμάτων νὰ ἐμπνεύσουν εἰς τοὺς νέους τὸν ἔρωτα πρὸς τὴν πατρίδα, τὴν ἀρετὴν καὶ τὴν δόξαν.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[7] «Πρόκειται περὶ τῶν μυστικῶν συλλόγων ἢ ἑταιρειῶν. Αἱ ἑταιρεῖαι αὐ-ταὶ εὑρίσκοντο ἰδίως εἰς ζωηρὰν κίνησιν εἰς Ἀθήνας περὶ τὰ τέλη τοῦ 4ου αἰωνος π.Χ. ὅτε τὸ πολίτευμα ὑπὸ τὴν ἐπί. δρασιν τῶν Μακεδόνων ἐτα-λαντεύετο διαρκῶς μεταξὺ δημοκρατίας καὶ ὀλιγαρχίας.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[8] «Διὰ νὰ καταλάβῃ τις ἀρχὴν κατὰ τὸ δημοκρατικὸν πολίτευμα εἰς τὰς Ἀθήνας ἔπρεπε· 1) νὰ δοκιμασθῇ ἂν κατάγεται ἀπὸ γονεῖς γνησίους δημο-κρατικούς, 2) νὰ χειροτονηθῇ, ἂν ἐκρίνετο ἄξιος, ἢ νὰ ἀπορριφθῇ, 3) νὰ δώσῃ λόγον καὶ εὐθὺνας εἰς τὴν Βουλὴν μετὰ τὸ τέλος τῆς ἀρχῆς του. Ὁ ὀλιγαρχικὸς λοιπὸν θεωρεῖ τὴν δοκιμασίαν, τὴν ἐπιχειροτονίαν καὶ τὴν λογοδοσίαν ὡς ταπεινωτικὰ καὶ ἐξευτελιστικά.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[9] «Αἱ μεταξὺ ὀλιγαρχικῶν καὶ δημοκρατικῶν ἔριδες ὄχι μόνον εἰς τὰς Ἀθήνας ἀλλὰ καὶ εἰς ἄλλας ἑλληνικὰς πόλεις ἦσαν συχνόταται. Ὁ Θεό-φραστος εἰς διάστημα 15 ἐτῶν (322-307) εἶδε τετράκις τὴν μεταβολὴν τοῦ πολιτεύματος. Ὅταν ὑπερίσχυε ἡ μία μερίς, εἶχεν ὡς κύριον μέλημα τὴν ἐξόντωσιν τῶν ἀντιπάλων διὰ παντὸς μέσου· ἢ ἡμεῖς ἢ σεῖς θὰ κατοικῆτε τὴν πόλιν, ὅπως λέγει ἐδῶ ὁ χαρακτηριζόμενος ὀλιγαρχικός.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[10] «Δύο τρόποι κουρᾶς ὑπῆρχον· κατὰ τὸν πρῶτον ἐκόπτετο ἡ κόμη πέριξ τῆς κεφαλῆς καὶ ἐλέγετο σκάφιον, κατὰ τὸν δεύτερον ἐλαμβάνετο φρο-ντὶς περιποιήσεως τῆς κόμης περὶ τὸ μέτωπον καὶ ὠνομάζετο κῆπος· φαί-νεται δὲ ὅτι ὑπῆρχε καὶ τρίτος τρόπος, ἡ μέση κουρά, δηλ. μέσου μήκους τῆς κόμης.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[11] «Εἰς τὰς Ἀθήνας ὑπῆρχε πλῆθος συκοφαντῶν, οἱ ὁποῖοι ἔζων εἰς βάρος τῶν πλουσίων τοὺς ὁποίους ἐτρομοκράτουν μὲ τὰς ἀπειλάς των. Τὸν τύπον τοῦ συκοφάντου περιγράφει ὁ Ἀριστοφάνης εἰς τὸν Πλοῦτον (850 κ.ἑ.).» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[12] «Οἱ δικασταί, ἡλιασταὶ λεγόμενοι, ὰνήρχοντο εἰς 6000, ἤτοι 600 ἐξ ἑκάστης φυλῆς· ἐκ τούτων αἱ 5000 ἐχωρίζοντο εἰς 10 δικαστήρια ἐκ 500 ἕκα-στον, οἱ δὲ 1000 ἐχρησίμευον ὡς ἀναπληρωταί· ἕκαστος δικαστὴς ἐκτελῶν τὸ ἔργον του ἐλάμβανε μισθὸν τρεῖς ὀβολοὺς (δικαστικὸν τριώβολον)· οἱ πλεῖστοι προήρχοντο ἀπὸ τὰς λαϊκὰς τάξεις, διὰ τοῦτο διέκειντο δυσμε-νῶς πρὸς τοὺς πλουσίους καὶ ὀλιγαρχικούς.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[13] «Εἰς τὴν ἐκκλησίαν τοῦ δήμου εἶχον δικαίωμα ψήφου ὅλοι οἱ πολῖται ἄνω τῶν 30 ἐτῶν. Συνήρχετο δὲ τετράκις εἰς ἑκάστην Πρυτανείαν, κατ’ ἀρχὰς εἰς τὴν Πνύκα, ἔπειτα εἰς τὸ θέατρον τοῦ Διονύσου.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940).
[14] «Ο Θησεύς συνήγαγε τας Αθήνας πρότερον σποράδην και κατά κώμας κατοικουμένας εις μίαν πόλιν, όθεν δεύτερος οικιστής των Αθηνών ωνομάσθη. Έγεινε δε βασιλεύς των Αθηνών, όστις καταλύσας την βασιλείαν, εχάρισε την δημοκρατίαν εις τους Αθηναίους. Όθεν υπό του ολιγαρχικού καλείται πρώτος των κακών αίτιος. Ήσαν δε κατ’ εκείνους τους χρόνους εις τας Αθήνας δύω φατρίαι, η μεν μία δημοτική, η δε ετέρα ολιγαρχική, αι οποίαι και την πόλιν κατέλυσαν.» (Σημ. Γ. Ζαχαριάδου, 1845). – «Κατὰ τὸν Πλούταρχον καὶ Θουκυδίδην οἱ κάτοικοι τῆς Ἀττικῆς ἦσαν διεσκορπισμένοι εἰς 12 κωμοπόλεις, ἑκάστη τῶν ὁποίων εἶχεν ἰδίας ἀρχὰς καὶ Πρυτανεῖον. Ὁ Θησεὺς τοὺς συνήθροισε ὅλους εἰς Ἀθήνας καὶ συνέστησε ἓν μόνον βουλευτήριον καὶ Πρυτανεῖον. Τοῦτο ὠνο-μάθη συνοικισμὸς καὶ εἰς ἀνάμνησιν ἐτέλουν κατ’ ἔτος ἑορτήν, τὰ Ξυνοίκια. Ἡ μεταρρύθμισις ὅμως αὐτὴ τοῦ Θησέως ἤγειρεν ἀντίδρασιν ἐναντίον του καὶ κατά τινα ἀπουσίαν του ὁ Μενεσθεύς, καταγόμενος ἐκ τοῦ Ἐρεχθέως, συνήγαγε τοὺς εὐπατρίδας καὶ τὸν λαὸν καὶ ἠνάγκασεν αὐτὸν νὰ φύγῃ εἰς τὴν νῆσον Σκῦρον, ὅπου ἐδολοφονήθη ὑπὸ τοῦ βασιλέως αὐτῆς Λυκομήδους.» (Σημ. Ε. Δαυΐδ, 1940). – «Ο Θησέας αλλάζοντας τη μοναρχική κυβέρνηση σε δημοκρατίαν, είχε καταργήσει τις αρχές των χωριών και εδιάταξε να είναι η Αθήνα κοινό κέντρο. Την αναμνηστική επέτειο, την ονόμαζαν Συνοίκια, και τη γιόρταζαν τον πρώτο μήνα κάθε χρόνου.» (Σημ. Μ. Σιγούρου, 1939).
