Ο Χέντρικ Χόλτσιους (Hendrick Goltzius, 1558 – 1 Ιανουαρίου 1617) ήταν Ολλανδός, γερμανικής καταγωγής, χαράκτης, ζωγράφος και σχεδιαστής της εποχής του πρώιμου μπαρόκ (αν και η σταδιοδρομία του εκτείνεται ως τις απαρχές της Χρυσής Ολλανδικής Εποχής στη ζωγραφική). Διακρίθηκε ιδιαίτερα για την περίπλοκη τεχνική του και την “αφθονία” των συνθέσεών του. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ιστορικό τέχνης Άλφεους Χάιατ Μάγιορ (Alpheus Hyatt Mayor, 1901–1980) “ήταν ο τελευταίος επαγγελματίας χαράκτης που σχεδίαζε με την αυθεντία του καλού ζωγράφου και ο τελευταίος που επινόησε πολλές εικόνες ώστε να τις αντιγράψουν οι άλλοι”.
Ο Χόλτσιους γεννήθηκε στο Μύλμπραχτ (Mülbracht) (σήμερα Bracht-am-Niederrhein) της Γερμανίας το 1588. Προερχόταν από σημαντική οικογένεια καλλιτεχνών: Ο προπάππος του και ο παππούς του ήταν και οι δύο ζωγράφοι στο Φένλο, ενώ ο πατέρας του, Γιαν Γκολτζ ΙΙ (1534 – μετά το 1609) ήταν υαλογράφος. Η οικογένειά του μετακινήθηκε στο Ντούισμπουργκ όταν ο ίδιος ήταν τριών ετών. Σπούδασε την τέχνη της υαλογραφίας με τον πατέρα του και στη συνέχεια την εκπαίδευσή του ανέλαβε ο Ντιρκ Κούρνερτ (Dirck Volckertszoon Coornhert), ο οποίος του δίδαξε την τέχνη της χαρακτικής. Ο Κάρελ φαν Μάντερ αναφέρει ότι το “θαυμάσιο χέρι αυτού του δημιουργού” είχε υποστεί μόνιμη βλάβη από τραυματισμό (έγκαυμα) που είχε υποστεί όταν ήταν παιδί. Όπως αναφέρει ο Μάγιορ, “καθώς ήταν αναγκασμένος να σχεδιάζει κυρίως χρησιμοποιώντας τους μύες του βραχίονα και του ώμου του, κατάφερε να κυριαρχήσει στη σχεδίαση των γραμμών”.
Το 1577 ο δάσκαλός του μετοίκησε στο Χάαρλεμ και ο νεαρός Χέντρικ τον ακολούθησε. Από τότε παρέμεινε στην πόλη αυτή ως τον θάνατό του. Στο Χάαρλεμ τον προσέλαβε ο εκδότης από την Αμβέρσα Φίλιπ Χάλλε για την εγχάραξη πλακών με θέμα την ιστορία της Λουκρητίας. Έκτοτε εκτέλεσε πολλές εργασίες για λογαριασμό του Χάλλε, ως το 1582, οπότε και δημιούργησε δικό του εργαστήριο, στο οποίο δημιουργούσε δικά του έργα και το οποίο γνώρισε μεγάλη άνθηση.
Το 1579 ο Χέντρικ νυμφεύτηκε την πλούσια χήρα Μαργκαρέτα Γιανσντρ (Margaretha Jansdr), αρκετά μεγαλύτερή του σε ηλικία, η οποία είχε ήδη έναν οκτάχρονιο γιο, τον Γιάκομπ Μάταμ (Jacob Matham, 1571–1631), ο οποίος σπούδασε με τον Χόλτσιους και έγινε αυτεξούσιος χαράκτης.
Κατά τη δεκαετία του 1580 ο Χόλτσιους μαζί με τους φίλους του Κάρελ φαν Μάντερ και Κορνέλις φαν Χάαρλεμ ίδρυσαν ακαδημία τεχνών στο Χάαρλεμ, κατά τα πρότυπα των αντίστοιχων στη Γαλλία και στη Μπολόνια, όπου η ανθρώπινη μορφή θα μπορούσε να μελετηθεί ζωντανά , ενώ παράλληλα αποτελούσε τόπο συνάντησης για τους καλλιτέχνες, όπου συζητούνταν τόσο η πρακτική όσο και η αισθητική. Ο φαν Μάντερ ήταν αυτός που, όταν έφθασε στο Χάαρλεμ το 1583, τον έφερε σε επαφή με το έργο του Φλαμανδού καλλιτέχνη Μπαρτολομέους Σπράνγκερ. Ο Χόλτσιους σύντομα συναρπάστηκε από το μανιεριστικό ύφος του Σπράνγκερ και όχι μόνον δημιούργησε πολλά χαρακτικά με βάση τα έργα του, αλλά άρχισε να ενσωματώνει τις λεπτές, ασθενικές και επίτηδες χωρίς βάθος μορφές του στα δικά του χαρακτικά.
Ο γάμος του με τη Μαργκαρέτα, αν και του επέτρεψε να δημιουργήσει το δικό του εργαστήριο στο Χάαρλεμ, δεν εξελισσόταν ομαλά καιη δυσάρεστη σχέση που είχε μαζί της έβλαψε την υγεία του. Ακολούθησε τις συμβουλές για την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού και, το 1590, πραγματοποίησε περιοδεία στη Γερμανία και στην Ιταλία, παραμένοντας στην τελευταία για περίπου έξι μήνες. Ευρισκόμενος στη Ρώμη μελέτησε την αρχαία γλυπτική και, ως αποτέλεσμα, τα έργα του έγιναν πιο κλασικά σε ύφος και άρχισαν πλέον να θεμελιώνονται στη μελέτη του ανθρώπινου σώματος. Επέστρεψε στο Χάαρλεμ τον Αύγουστο του 1591. με την υγεία του να έχει σημαντικά βελτιωθεί, και εργάστηκε στην πόλη ως τον θάνατό του.
Γύρω στα 1600 ο Χόλτσιους ξεκίνησε και να ζωγραφίζει. Έχει υποτεθεί ότι η φθίνουσα όρασή του ήταν μια από τις αιτίες που τον οδήγησαν στην απόφαση αυτή, καθώς η ζωγραφική δεν χρειαζόταν την ακρίβεια της χαρακτικής. Ωστόσο, είναι πιθανόν η απόφαση αυτή να υπαγορεύτηκε από τον φίλο του φαν Μάντερ, ο οποίος θεωρούσε τη ζωγραφική ως την ύψιστη των τεχνών.
Το 1612 ο Χόλτσιους δέχτηκε την επίσκεψη του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, ο οποίος αναζητούσε χαράκτη για τη μεταφορά σε εκτυπώσιμα χαρακτικά των έργων του. Ο Ρούμπενς τελικά μίσθωσε τον Φλαμανδό βοηθό του Χόλτσιους Λούκας Έμιλ Φόστερμαν (Lucas Emil Vorsterman) για τον σκοπό αυτόν. Η επίσκεψη του Ρούμπενς είχε σημαντική επίδραση στο ύφος του Χόλτσιους στη ζωγραφική, η οποία σταδιακά απέκτησε μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και περισσότερο κλασικό χαρακτήρα.
Έργο
Οι πίνακες ζωγραφικής του Χόλτσιους δεν είναι πολλοί. Γνωστοί είναι περίπου πενήντα υπογεγραμμένοι πίνακες, όλοι χρονολογούμενοι από το 1600 ως το 1617, έτος θανάτου του καλλιτέχνη. Τα πορτρέτα του, αν και τα περισσότερα είναι μικρά σε μέγεθος, θεωρούνται ως αριστουργήματα του είδους τους, λόγω του εξαιρετικού φινιρίσματός τους και της απόδοσης του χαρακτήρα του εικονιζομένου. Το πλέον αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η, σε φυσικό μέγεθος, αυτοπροσωπογραφία του.
Λόγω της τεχνικής του ικανότητας, ο Χόλτσιους εξελίχθηκε σε έναν από τους μεγαλύτερους Ολλανδούς χαράκτες, ενώ στην εποχή του απολάμβανε διεθνούς φήμης για την αρτιότητα της τεχνικής του στην εγχάραξη. Τα πρώιμα έργα του ήταν αντιγραφές εκτυπωμένων χαρακτικών των Άλμπρεχτ Ντύρερ, Λούκας φαν Λέιντεν και άλλων καλλιτεχνών, τα οποία διέθεταν τέτοια ακρίβεια, ώστε να συγχέονται με τα πρωτότυπα. Ο Χόλτσιους είναι αυτός που εξύψωσε σε νέα, άγνωστα ως τότε επίπεδα τη λεγόμενη “γραμμή μεταβλητού πάχους”: Η σμίλη γίνεται αντικείμενο χειρισμού με τέτοιο τρόπο, ώστε η γραμμή σε άλλα σημεία να είναι λεπτή και σε άλλα παχύτερη, ώστε να δημιουργείται τονική εντύπωση λόγω απόστασης. Ήταν, επίσης, πρωτοπόρος στην τεχνική “τελεία και ρόμβος”, στην οποία οι τελείες τοποθετούνται στο κέντρο διαστημάτων με ρομβοειδή διάταξη, ώστε να ενισχύεται ακόμη περισσότερο η τονική σκίαση. Ως προς τον χειρισμό της σμίλης, θεωρείται ισάξιος του Άλμπρεχτ Ντύρερ. Η απόδοση σε χαρακτικά των πινάκων του Μπαρτολομέους Σπράνγκερ επαύξησε τη φήμη και των δύο καλλιτεχνών. Κατασκεύασε, επίσης, μερικές ξυλογραφίες με την τεχνική του κιαροσκούρο. Ο Φρίντριχ Βίλχελμ Χόλλσταϊν (Friedrich Wilhelm Hollstein, 1888-1957) του αποδίδει 388 χαρακτικά, ενώ άλλα 574 εκτυπώθηκαν από άλλους καλλιτέχνες σύμφωνα με τα σχέδιά του.
-
-
Ο Ίκαρος (1588) -
Χαρακτικό του Έρκολε Φαρνέζε, περ. 1598 -
Sine Cerere et Baccho friget Venus (Χωρίς τη Δήμητρα και τον Βάκχο, η Αφροδίτη θα πάγωνε), 1600–03
-
-
Δίας και Αντιόπη (1612)
