ΑΝ Ο ΚΑΦΚΑ ΖΟΥΣΕ, μπορεί να έκανε αεροβική και να ανυπομονούσε για τα αποτλέσματα της διάσκεψης κορυφής του Ρίο (σ.σ. διάσκεψη κορυφής για το περιβάλλον στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 1992). Δυο φορές την ημέρα ασκείτο, γυμνός, μπροστά σε ανοικτό παράθυρο. Πρόσεχε να μασά καλά την τροφή του, η δίαιτά του βασιζόταν στα ωμά λαχανικά, του άρεσε ο γυμνισμός και η ηλιοθεραπεία.
Ένας από τους γκουρού του, ο Δανός αθλητής Μίλερ, θρηνούσε επειδή τόσοι πολλοί καλλιτέχνες είχαν πεθάνει νέοι γιατί “οι μεγαλοφυίες τους δεν σκέφτονταν την υγεία του σώματός τους”.
Ο Μίλερ και το περίφημο “σύστημά” του δεν έσωσαν το σώμα του Κάφκα, το οποίο άρχισε να καταρρέει από τη φυματίωση το 1917. Ίσως η προσήλωση του Κάφκα στο “σύστημα” του Μίλερ να ήταν μια απλή πρόσκαιρη ιδιορρυθμία και θα πρέπει να τη διακρίνουμε από τα μεγάλα έργα του, που κράτησαν τη μνήμη του ζωντανή.
Το δαιμόνιο, νεωτεριστικό και προκλητικό βιβλίο του Μαρκ Άντερσον με τίτλο “Τα ρούχα του Κάφκα” και υπότιτλο “Καλλωπισμός και Αισθητισμός στη δυναστεία των Αψβούργων στα τέλη του αιώνα” (“Kafka’s Clothes, Ornament and Aestheticism in the Habsburg Fin de Siecle” του Mark M. Anderson, εκδ. OUP) μας λέει γιατί δεν θα πρέπει να κάνουμε αυτή τη διάκριση, γιατί δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον ιδιόρρυθμο τύπο από την ιδιοφυία. Είναι ένα βιβλίο για τον Κάφκα που αξίζει να διαβάσει κανείς. Ο Άντερσον στηρίζεται στα γεγονότα, πράγμα σπάνιο στον κόσμο των σχολιαστών του Κάφκα, στον οποίο υπάρχουν συνήθως μόνον εικασίες ανάλογα μ τη φιλοσοφία που τυχαίνει να έχει ο χολιαστής.
Ο Κάφκα ήταν ένας έντιμος συγγραφέας κι αυτό εννοούν λογοτέχνες και κριτικοί όταν τον αποκαλούν “ρεαλιστή”. Για οποιονδήποτε εραστή των κειμένων του, οι λεπτομέρειες στα βιβλία του για τα τραμ της Πράγας ή για την αρχή του σιωνισμού έχουν ένα ενδιαφέρον διαφορετικό από εκείνο των περί θανάτου του Θεού ή της μοίρας του σύγχρονου ανθρώπου. Τέτοιες μεγάλες ιδέες μπορεί να ήταν το χόμπι του Κάφκα, αλλά τα τραμ και οι Εβραίοι ήταν η ζωή του.
Τα “Ρούχα του Κάφκα” τεκμηριώνουν πολλές από τις ιδιορρυθμίες αυτής της ζωής, πρόσκαιρες ιδιορρυθμίες που μιλούν για μια μόνιμη αδυναμία σε ανθρώπινους πόθους. Πόσο καλό κάνει να ξέρεις πως, αν δεν λάβει κανείς υπόψη τα περίφημα επιτεύγματά του, ο Κάφκα δεν ήταν τίποτε σπουδαίο.
Ντυνόταν κομψά, φοβόταν τις γυναίκες και σύχναζε σε πόρνες, οίκτιρε τον εαυτό του και ήταν αβέβαιος όσον αφορά στη θρησκεία, ένας από τους πολλούς που λένε: “Ας μην μου έπαιρνε η δουλειά τόση πολλή από την ενέργειά μου, κι εγώ θα ήμουν πιο αδύνατος / πιο ευτυχισμένος / ένας μεγάλος καλλιτέχνης / θα είχα σωθεί”. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι άνθρωποι. Ένας απ’ αυτούς είμαι κι εγώ.
Η διαφορά είναι πως ο Κάφκα δεν κλαιγόταν απλώς, ούτε ονειροπολούσε για το τι θα μπορούσε να δημιουργήσει. Ο Κάφκα δημιούργησε έργα αθάνατα.
Αυτό που τον έκανε να διαφέρει, μοιάζει απλό και εύκολο, αλλά δεν είναι: ο Κάφκα πρόσεχε, παρατηρούσε, ήταν όλος μάτια και αυτιά. Ο Άντερσον σημειώνει πόσο γοητευμένος ήταν από το κατάστημα του πατέρα του, με τα μεταξωτά μαντίλια, τα κουμπιά και τις ομπρέλες. Ο ίδιος ο Κάφκα περιγράφει αυτόν τον παιδικό του παράδεισο, γράφοντας: “Τόσα πολλά να δεις και ν’ ακούσεις”.
Μια δεύτερη συμβουλή για όποιον προσπαθεί να γίνει Κάφκα μάλλον παρά Τζέιν Φόντα θα ήταν: μην έχεις εμπιστοσύνη στον εαυτό σου. Η αεροβική και η υψηλή μόδα δημιουργούν ένα στεγνό άτομο, παντοδύναμο και ασφαλές.
Αλλά τα γερμανικά του Κάφκα είναι αδύναμα και αξιαγάπητα, έχουν ανάκη από αναγνώστες ενώ ταυτόχρονα είναι από μόνα τους τόσο τέλεια.
- Πρώτη δημοσίευση: The Times | Τα Νέα, 31 Ιουλίου 1992
