- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Πριν από λίγο καιρό, έγινε γνωστό, πως για την θέση της επικεφαλής οικονομολόγου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είχε επιλεγεί η οικονομολόγος και ακαδημαϊκός Φιόνα Σκοτ Μόρτον, με καταγωγή από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Μετά όμως από παραινέσεις και πιέσεις χωρών-μελών και κυρίως της Γαλλίας, η Αμερικανίδα οικονομολόγος, δήλωσε πως δεν προτίθεται να αναλάβει τα καθήκοντα της, εξαναγκαζόμενη ουσιαστικά, σε εκούσια παραίτηση από την συγκεκριμένη θέση.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως σε μία εποχή όπου ο εν ευρεία εννοία Δυτικός κόσμος πρέπει να επιδείξει την μεγαλύτερη δυνατή ενότητα για να αντιμετωπίσει τις πολλαπλές προκλήσεις που ενσκήπτουν διαρκώς (από την Ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία έως την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της), οι αντιδράσεις που προκλήθηκαν εναντίον του διορισμού μίας καθ’ όλα καταρτισμένης οικονομολόγου, καθηγήτριας στο πανεπιστήμιο του Γέιλ,1 φαντάζουν και είναι παρωχημένες, κοντόθωρες, αναντίστοιχες με τις προκλήσεις της συγκυρίας και το επίπεδο της γνώσης και δη της επιστημονικής γνώσης που απαιτείται για την αποτελεσματική αντιμετώπισης τους.
Υπό αυτό το πρίσμα, δεν θα διστάζουμε να επισημάνουμε, θεωρητικώ τω τρόπω, πως η Γαλλική αντίδραση έχει τις ρίζες της σε έναν αντι-αμερικανισμό που θαρρείς πως μετά τις τελευταίες εξελίξεις και την διαδικασία εμβάθυνσης των σχέσεων των δύο χωρών, που επισφραγίσθηκε με την επίσημη επίσκεψη του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν τον Δεκέμβριο του 2022, στις Ηνωμένες Πολιτείες, τελούσε εν υπνώσει και είχε καταλαγιάσει, μπαίνοντας σε διαδικασία ανεπίστρεπτης φθοράς και εξαφάνισης.
Και ως εκ του θαύματος σχεδόν, αυτός ο Γαλλικός αντι-αμερικανισμός, επιστρέφει στο προσκήνιο, σχηματοποιείται, και προσλαμβάνει τα ‘μετωπικά’ χαρακτηριστικά μίας ‘έως το τέλος μάχης’ εναντίον της εκπροσώπου του «τεχνικού και μηχανοκρατικού αμερικανικού πολιτισμού, που προάγει τη μαζικότητα και τον κομφορμισμό», σύμφωνα με τους Kuisel & Λιαλιούτη,2 εναντίον της ‘ψυχρής Αμερικανίδας’ που ξέρει ‘μόνο να μετρά dollars’, όντας καταστατικά ενάντια στην ευρωπαϊκή ιδέα και στις ευρωπαϊκές αξίες και αρχές, σε ένα λεπτό σημείο όπου σε αυτόν τον Γαλλικού τύπου αντι-αμερικανισμό, η έννοια της ‘Γαλλικότητας’ υποκαθίσταται από την αντίστοιχη της ‘Ευρωπαϊκότητας’.
‘Όχι Αμερικανοί μέσα στο σπίτι μας και κυρίως σε θέσεις ευθύνης,’ διακήρυξαν, εμμέσως πλην σαφώς, τα μέλη αυτής της «ανοιχτής ελίτ», εκτιμώντας, τελείως απλοϊκά και εσφαλμένα, πως η επιλογή της Σκοτ Μόρτον θα επιφέρει πλήγματα στο προφίλ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ως προς αυτό, η ίδια εξελήφθη ως η ‘ορθολογίστρια που δεν γνωρίζει τι σημαίνει Ευρώπη.’
Σε αυτό τον επιδεικνυόμενο αντι-αμερικανισμό, είναι η ‘Αμερικανίδα αυτή που θα καταστήσει τελείως αγνώριστη την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους θεσμούς της στους ευρωπαίους πολίτες.’
Και όμως, θεωρούμε πως η «στρατηγική ελίτ»,3 κατά τους Keller & Eulau, που σχηματίσθηκε με κυρίαρχο τον ρόλο της Μαργκρέτε Βεστάγκερ και της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν (αυτό είναι το είδος της ελίτ4 που είναι απαραίτητο αυτή την περίοδο), κινήθηκε γρήγορα και αποφασιστικά, παρακάμπτοντας εσωτερικές φωνές διαμαρτυρίες και τις αντιδράσεις ηγετών χωρών-μελών, επιλέγοντας την πλέον κατάλληλη για μία τέτοια θέση.
Η οποία βέβαια δεν μπορούσε να έχει κατά νου το κατά πόσο κάποιες παρωχημένες νοοτροπίες και μία Γαλλική εσωστρέφεια5 μπορούν να υπονομεύσουν το ευρωπαϊκό εγχείρημα και την ιδέα μίας πλήρως ανταγωνιστικής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την ικανότητα να αυτο-μεταρρυθμίζεται και να εξελίσσεται.
Την δυνατότητα της να προσελκύει τα ‘καλύτερα μυαλά’ (βολικά ξεχνιέται πως οι Ηνωμένες Πολιτείες έφθασαν στο σημείο που έφθασαν), από όλο τον κόσμο και κυρίως από χώρες όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.
Είναι για αυτούς ακριβώς τους λόγους που τόσο η Μαργκρέτε Βεστάγκερ όσο και η Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, έπρεπε να επιμείνουν σε αυτή την επιλογή, αφήνοντας τους Γάλλους και λοιπούς, να διαγκωνίζονται μεταξύ τους.
Ένας πεπεισμένος φιλευρωπαίος πολιτικός και θιασώτης του Δυτικού μοντέλου ζωής και κοινωνικής οργάνωσης, σπεύδει να λειτουργήσει ως ευρωσκεπτικιστής ευρωβουλευτής που κάθεται στη ‘γαλαρία’ και αντιδρά σε όλα για να ‘δοξαστεί’ (το μεταρρυθμιστικό προφίλ Μακρόν εδώ ‘δεν υπάρχει’), στερώντας από την Φιόνα Σκοτ Μόρτον την ευκαιρία να δείξει ποιες είναι οι ικανότητες της. Συν τοις άλλοις, μεταρρυθμιστής πολιτικός σημαίνει να αναγνωρίζεις τις αξίες και να συμβαδίζεις μαζί τους, κοιτώντας πως θα ωφελήσεις τους πολίτες. Ποικιλοτρόπως.
1 Ουσιαστικά, θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για την συγκρότηση και δράση μίας «ανοιχτής ελίτ» (open elite), για να παραπέμψουμε στους Lasswell, Lerner & Rothwell, η οποία αφενός μεν αποτελούνταν από ευρωπαίους αξιωματούχους, ευρωβουλευτές και συγκεκριμένα κράτη-μέλη, με σημαντικό τον ρόλο της Γαλλίας, και αφετέρου δε, εκκίνησε μία διαδικασία με απώτερο και μόνο στόχο την αποπομπή της Φιόνα Σκοτ Μόρτον, προτού καν η οικονομολόγος κληθεί και επίσημα να αναλάβει τα καθήκοντα της. Την κρίσιμη στιγμή, σε αυτή την «ανοιχτή ελίτ» προστέθηκαν και Γάλλοι πολιτικοί, κάτοχοι σημαντικών θέσεων και αξιωμάτων (υπουργοί) στη χώρα τους. Γιατί όμως χαρακτηρίσαμε αυτή την άτυπη συμμαχία ως «ανοιχτή ελίτ»; Για τον ίδιο λόγο που το κάνουν και οι Lasswell, Lerner & Rothwell: Δηλαδή, λόγω του ότι κατέστη αρκούντως επιδραστική, συμμετέχοντας ‘ανοιχτά’ στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Με ποιον τρόπο; Δια της αλλαγής (ο όρος νοηματοδοτείται με αρνητικό τρόπο εδώ), μίας ειλημμένης απόφασης. Δια του εξαναγκασμού σε μία φυγή μίας εγνωσμένης αξίας οικονομολόγου που θα μπορούσε να συμβάλλει και στην ενίσχυση του εσωτερικού ανταγωνισμού, και στην διατύπωση σαφών και εύληπτων κανόνων περί ανταγωνισμού, βοηθώντας την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό με χώρες όπως η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Ευρύτερες συμμαχίες από χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν συγκροτήθηκαν. Και αυτή όμως που διαμορφώθηκε, αρκούσε για να πετύχει τον στόχο της, θυμίζοντας ως έναν βαθμό, τηρουμένων των αναλογιών, τα εμπόδια και τις αγκυλώσεις με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι πολλοί υπουργοί στα καθ’ ημάς, όταν αναλαμβάνουν τα καθήκοντα τους, μόνο και μόνο επειδή προσέρχονται στο υπουργείο με τον αέρα του ‘καινοτόμου’ και του ‘ανανεωτή’, που θα μπορούσε εάν αφεθεί, να μεταβάλλει παρωχημένες νοοτροπίες και να μειώσει κατά πολύ την ισχύ κλειστών συντεχνιακών ομάδων. Βλέπε σχετικά, Lasswell, H., Lerner, & Rothwell, ‘The Comparative Study of Elites: An Introduction and Bibliography,’ Stanford University Press, 2010.
2 Βλέπε και, Kuisel, Richard., ‘The Fernandel Factor: The rivalry between the French and American Cinema in the 1950s,’ Yale French Studies, No. 98, The French Fifties, 2000, σελ. 119-134. Βλέπε επίσης, για μία σύνοψη του μεταπολεμικού Γαλλικού αντι-αμερικανισμού, Λιαλιούτη, Ζηνοβία., ‘Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός (1947-1989),’ Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών, 2010, σελ. 110, Διαθέσιμη στο: Διατριβή: Ο ελληνικός αντιαμερικανισμός (1947-1989) – Κωδικός: 24614 (ekt.gr) Η Επίτροπος Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μαργκρέτε Βεστάγκερ, προχώρησε σε μία πολύ καλή επιλογή για την θέση του επικεφαλής οικονομολόγου, λαμβάνοντας υπόψιν κριτήρια όπως είναι το πολύ ενισχυμένο γνωστικό-μορφωτικό κεφάλαιο που διαθέτει η Φιόνα Σκοτ Μόρτον (μιλώντας για ενισχυμένο γνωστικό κεφάλαιο, έχουμε κατά νου την παράμετρο των πολύ καλών σπουδών που διαμόρφωσαν τις προϋποθέσεις ώστε να κερδίσει μία θέση καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Γέιλ), το εν γένει εκπαιδευτικό-τεχνοκρατικό της υπόβαθρο ή αλλιώς προφίλ, που διαμορφώθηκε σταδιακά, και μέσω της θητείας της σε μεγάλες και σημαντικές εταιρείες τεχνολογίας όπως η ‘Amazon,’ η ‘Apple’ και η ‘Microsoft’ (η Φιόνα Σκοτ Μόρτον κατέστη διαρκώς ‘εκπαιδευόμενη’ και μέσα σε εξόχως ανταγωνιστικά και πολύ υψηλού επιπέδου περιβάλλοντα), τις διοικητικές της δεξιότητες και την ικανότητα της στο Management, ακριβώς ως απόρροια της κατοχής σημαντικών θέσεων στον ιδιωτικό τομέα, της ικανότητας προσαρμογής σε ένα σύνθετο περιβάλλον όπως είναι αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από την στιγμή μάλιστα όπου γλωσσικά εμπόδια εκλείπουν, των επιτευγμάτων της (εδώ συμπεριλαμβάνουμε και τις διάφορες δημοσιεύσεις της σε επιστημονικά περιοδικά και τις ανακοινώσεις της σε επιστημονικά συνέδρια). Διαφαίνεται πως η Φιόνα Σκοτ Μόρτον διαθέτει και με το παραπάνω τα προσόντα για να αναλάβει αυτή την κρίσιμη θέση, με το ερώτημα να παραμένει: Πως λοιπόν ο Γάλλος πρόεδρος και οι συν αυτών προσπέρασαν με χαρακτηριστική ευκολία αυτά τα προσόντα;
3 Αναφέρεται στο: Κάρουλας, Γεράσιμος., ‘Πολιτικές ελίτ και εξουσία. Από την κλασική Ιταλική σχολή στις σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις,’ Εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα, 2022.
4 Ας μην ξεχνάμε πως η ύπαρξη «στρατηγικών ελίτ» εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθίσταται ένας εκ των πλέον αποφασιστικών παραγόντων για την αναβάθμιση του επιπέδου συνεργασίας και σύμπραξης χωρών-μελών της Ένωσης, μετά από φυσικές καταστροφές όπως είναι οι πυρκαγιές που καίνε αυτές τις ημέρες στην Ελλάδα. Η ενισχυμένη συνεργασία διαρθρώνεται σε τρία αλληλοσυνδεόμενα επίπεδα: Πρώτον, στην ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ χωρών-μελών και των αρμόδιων υπηρεσιών. Δεύτερον, στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και τρίτον, στην άμεση μετακίνηση καταρτισμένων εργαζόμενων (πυροσβέστες), στην χώρα που πλήττεται από κάποια φυσική καταστροφή και αντιμετωπίζει προβλήματα, και αιτήθηκε βοήθεια.
5 Ο πρόεδρος Μακρόν επικαλέσθηκε το εξής επιχείρημα: Η επιλογή της Φιόνα Σκοτ Μόρτον για την θέση της επικεφαλής οικονομολόγου, σημαίνει πως τα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια έχουν αποτύχει και δεν παράγουν δυναμικό άριστης ποιότητας. Σε αυτή την περίπτωση, το ίδιο επιφανειακά και ρηχά, ωσάν να έχουμε να κάνουμε με έναν ευρωσκεπτικιστή ευρωβουλευτή που παρεμβαίνει σε όλα από την ‘γαλαρία,’ παραβλέπει πως ουδέποτε τέθηκε τέτοιο ζήτημα από την Επίτροπο Ανταγωνισμού, η οποία έθεσε επί τάπητος διαφορετικά κριτήρια για την πρόσληψη της Φιόνα Σκοτ Μόρτον. Δεύτερον, παραβλέπει το ό,τι εκατοντάδες Ευρωπαίοι κάθε χρόνο, επιθυμούν να εγγραφούν σε Αμερικανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα, για την πραγματοποίηση προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών. Τρίτον, παραγνωρίζει πως μία τέτοια απόφαση επ’ ουδενί δεν θίγει την φήμη και το κύρος των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, αρκετά εκ των οποίων αλληλεπιδρούν και συνεργάζονται με Αμερικανικά. Το επιχείρημα περί του ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα δεν θα επέλεγαν ποτέ έναν Ευρωπαίο για μία παρόμοια θέση, είναι αδύναμο και επίσης δεν ευσταθεί: Από πότε είναι κακό και αρνητικός να αντλήσεις γνώση συνεργαζόμενος με τους καλύτερους σε κάθε τομέα; Ο Γάλλος πρόεδρος, με άξονα την περιώνυμη έννοια της ‘στρατηγικής αυτονομίας’ που δεν έχει προχωρήσει παρά ελάχιστα, αντιμετωπίζει ανταγωνιστικά τις Ηνωμένες Πολιτείες, την πιο σημαντική χώρα του Δυτικού κόσμου, σε μία εποχή όπου και η ίδια η Δυτική κουλτούρα, όπως ορθώς επιχειρηματολογεί και ο πρώην υπουργός Ανδρέας Ανδριανόπουλος, χρήζει διαρκώς υπεράσπισης από διάφορους ‘αρνητές.’ Άλλως πως, παίζει το ‘παιχνίδι της τραμπάλας’: ‘Εγώ θα σε κουνήσω τόσο που θα σε ρίξω.’ Το αυτό έκανε με την Φιόνα Σκοτ Μόρτον.
