Οι χειροτεχνίες αποτελούν μέρος κάθε πολιτισμού σε όλο τον κόσμο και επηρεάζονται από τις πολιτιστικές αξίες της κοινότητάς τους. Η σχέση μεταξύ ανδρών και βιοτεχνών ήταν ιστορικά διαφορετική από τη σχέση μεταξύ γυναικών και χειροτεχνίας, με τις προσδοκίες, τους κανόνες συμπεριφοράς, ακόμη και τους νόμους και τους κανονισμούς να ποικίλλουν ανάλογα με το φύλο. Για παράδειγμα, σε ορισμένα μέρη και χρονικές περιόδους, οι παντρεμένες γυναίκες δεν είχαν το δικαίωμα να ανοίξουν εργαστήρια χειροτεχνίας με το όνομά τους, αλλά μπορούσαν να εργαστούν στην οικογενειακή επιχείρηση. Τον 18ο και 19ο αιώνα στην Ευρώπη, δεν ήταν ασυνήθιστο οι γυναίκες να επιβλέπουν και να διοικούν την οικογενειακή επιχείρηση κατά τη διάρκεια παρατεταμένης απουσίας των ανδρών.
Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η έννοια των «ξεχωριστών σφαιρών» μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ζωής έγινε πιο άκαμπτη στις αστικές τάξεις. Οι γυναίκες έβλεπαν τους εαυτούς τους πιο υποβιβασμένους σε παραγωγικές δραστηριότητες που συνδέονται με την οικιακή ζωή. Η Βιομηχανική Επανάσταση ώθησε την ανάπτυξη ενός μεγάλου εργατικού δυναμικού γυναικών και παιδιών από την εργατική τάξη. Αυτό μείωσε τον αριθμό των παραδοσιακών εργαστηρίων χειροτεχνίας και είχε αντίκτυπο στην απασχόληση των γυναικών.
Ωστόσο, μεταξύ του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, η Ευρώπη και οι ΗΠΑ γνώρισαν μια άνθηση φιλανθρωπικών πρωτοβουλιών που συνδέονται με την λύτρωση των μειονεκτούντων γυναικών που υποβιβάστηκαν στην οικιακή δουλεία. Άνοιξαν σχολεία και εργαστήρια, ειδικά για χειροτεχνίες δαντέλας, δαντέλας και κεντήματος. Η δουλειά αυτών των γυναικών μπορεί να θεωρηθεί ως χειροτεχνική (χειροκίνητη και δημιουργική), αλλά η δομή που την υποστηρίζει πηγάζει από την αμερικανική φιλανθρωπική επιχειρηματικότητα και δεν έχει καμία σχέση με τα εργαστήρια χειροτεχνίας μεσαιωνικής προέλευσης.
Η γυναικεία χειροτεχνία γίνονταν συχνά στο σπίτι και μεταβιβάζονταν από μητέρα σε κόρη, χωρίς όρια ηλικίας εκτός από αυτά που σχετίζονται με την υγεία. Οι τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η εφεύρεση των γυαλιών και των ραπτομηχανών με πεντάλ, παρουσίασαν πραγματικές επαναστάσεις στην επαγγελματική ζωή των γυναικών.
Ήταν σύνηθες, όταν η κουλτούρα και το κλίμα το επέτρεπαν, οι γυναίκες να συγκεντρώνονται σε μικρές ομάδες για να εργαστούν μαζί. Με αυτόν τον τρόπο πέρασαν τη γνώση από τη μια γενιά στην άλλη και εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία να σχηματίσουν συνεργατικές κοινωνικές ομάδες.
Με την ανάπτυξη τεχνικών εργαλείων για την υποστήριξη της χειροτεχνίας (όπως η ραπτομηχανή), εμπλουτίστηκε η παραδοσιακή σχέση μεταξύ «κύρη» και μαθητευομένου -ή μητέρας και κόρης- σε μικρά εργαστήρια επισκευής και ραπτικής σπιτιών. Δημιουργήθηκαν επαγγελματικές σχολές, συνήθως αυστηρά χωρισμένες ανά φύλο.
Ορισμένες χειροτεχνίες στις οποίες οι άνδρες φαίνεται να κυριαρχούν στην πραγματικότητα προέρχονται από εγχώριες παραγωγές που διαχειρίζονται γυναίκες. Αυτό συμβαίνει με την μπύρα – στο Μεσαίωνα, οι γυναίκες μπορούσαν να την πουλήσουν μόνο όταν είχαν παραγάγει περισσότερα από όσα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από την οικογένεια. Οι παντρεμένες γυναίκες μπορούσαν να το εμπορεύονται μόνο μαζί με τους συζύγους τους, ενώ οι χήρες και οι ανύπαντρες γυναίκες είχαν τη δυνατότητα να το παράγουν και να το εμπορεύονται.
Κοιτάζοντας την ιστορία της γυναικείας χειροτεχνίας μεταξύ της δεκαετίας του εξήντα και σήμερα βλέπουμε πολύ διαφορετικά φαινόμενα. Στον Παγκόσμιο Νότο, η τριτοβάθμια γυναικεία εκπαίδευση οδήγησε σε μια σταδιακή εγκατάλειψη της παραδοσιακής χειροτεχνίας, η οποία συχνά παρέμενε ζωντανή, ειδικά σε αγροτικές περιοχές ή σε οικογένειες στενά συνδεδεμένες με τις παραδοσιακές αξίες. Στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, αντίθετα, υπήρξαν στιγμές έντονης «εξιδανίκευσης» της βιοτεχνικής εργασίας ως κίνημα διαμαρτυρίας ενάντια στην καταναλωτική κοινωνία και το καπιταλιστικό σύστημα. Από χίπις έως οικολογικούς πολεμιστές έως λάτρεις της αισθητικής των cottagecore, η χειροτεχνία έχει εξασκηθεί με ανάμεικτα αποτελέσματα και πολύ ποικίλη διάρκεια. Οι γυναίκες, ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, μπόρεσαν συχνά να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν μικρές βιοτεχνικές εταιρείες με συνημμένα εργαστήρια που είχαν επιτυχία.
Οι σύγχρονοι τεχνίτες βρίσκουν όλο και περισσότερο κοινό στο διαδίκτυο, όπου πύλες όπως το Etsy επιτρέπουν σε οποιονδήποτε να διαφημίσει και να μοιραστεί τη χειροποίητη δουλειά του. Οι εξειδικευμένες χειροτεχνίες και τα στυλ τέχνης μπορούν ακόμα να βρουν κοινό με αυτόν τον τρόπο, οδηγώντας σε μια εκ νέου άνθηση της βιοτεχνικής παραγωγής και μάρκετινγκ.
-
Αυτό το άρθρο γράφτηκε στο πλαίσιο του έργου Crafted, ενός Generic Service έργου το οποίο στοχεύει στον εμπλουτισμό και την προώθηση των παραδοσιακών και εφαρμοσμένων τεχνών. Διαβάστε περισσότερα στο Europeana Pro και βρείτε όλο το υλικό σχετικά με το Crafted στη σελίδα Making Culture.
