Σμαράγδα Μιχαλιτσιάνου
«Ευτυχώς, κάνω κινηματογράφο για την ψυχή μου. Ας, ας είναι καλά η Σαντορίνη και δεν περιμένω τίποτα…»
«Οι αναμνήσεις, οι μαρτυρίες συνδυάζονται με τα επίσημα αρχεία που μέχρι σήμερα δεν έχουν δει το φως, αλλά κυρίως τα προσωπικά αρχεία των γυναικών που από μόνα τους αποτελούν ιστορικό αρχείο ανεκτίμητου πλούτου για την ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης.»
Από τις 22 Φεβρουαρίου το ντοκιμαντέρ της «Η Μητέρα του σταθμού» της Κωστούλας Τωμαδάκη, που απέσπασε θετικά σχόλια σε όποιο κινηματογραφικό φεστιβάλ προβλήθηκε και συγκινεί Φεστιβάλ και θεατές, εντός και εκτός Ευρώπης θα προβάλλεται στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλεξάνδρου 134-136, Γκάζι) και στα κανάλια της δημόσιας τηλεόρασης που είναι χορηγός.
Μετεμφυλιακή Ελλάδα, φτώχεια, ανεργία, η μετανάστευση μονόδρομος για τις χιλιάδες γυναίκες, κυρίως, από τα χωριά της Βορείου Ελλάδας που ερήμωσαν μέσα σε μια δεκαετία. Με τρένα, καράβια και εισιτήριο χωρίς επιστροφή, νέες γυναίκες, χωρίς να γνωρίζουν τη γλώσσα, κάποιες αγράμματες, έφτασαν στις φάμπρικες της Γερμανίας. Οι περισσότερες έχοντας αφήσει πίσω τους την οικογένεια: Τα παιδιά – βαλίτσα που μεγάλωσαν μέσα σε μια συνεχή μετακίνηση, κάποια έμεναν στο χωριό με την γιαγιά, ανάμεσα σε δύο γλώσσες, δύο εκπαιδευτικά συστήματα, δύο πατρίδες. Φτάνοντας στην τρίτη γενιά μεταναστριών, σε εκείνες τις νέες γυναίκες με επαγγελματικά εφόδια που έχουν εξισωθεί πλήρως με την δυναμική των υπόλοιπων Ευρωπαίων γυναικών και επιλέγουν οι ίδιες πού και πώς θα ζήσουν. Και αποτείνουν το δικό τους φόρο τιμής στις γκασταρμπάιτερ μανάδες που πάλεψαν για να τους προσφέρουν αυτήν την ευκαιρία.
Η κάμερα της Κωστούλας Τωμαδάκη ακολουθεί σε απόσταση αναπνοής τις «αόρατες» γυναίκες που κουβάλησαν τις πίκρες και τις χαρές, την ιστορία τους, φωτίζοντας τα κίνητρα της μετανάστευσης, την ανάγκη και το όνειρο για ένα καλύτερο κόσμο.
«Οι αναμνήσεις, οι μαρτυρίες,» σχολιάζει η ίδια η σπουδαία δημιουργός, «συνδυάζονται με τα επίσημα αρχεία που μέχρι σήμερα δεν έχουν δει το φως, αλλά κυρίως τα προσωπικά αρχεία των γυναικών που από μόνα τους αποτελούν ιστορικό αρχείο ανεκτίμητου πλούτου για την ιστορία της ελληνικής μετανάστευσης. Προσπάθησα να πλησιάσω τα σύνθετα στοιχεία της Ιστορίας μεταθέτοντας την οπτική γωνία στην πλευρά του καθαρού βλέμματος αυτών των γυναικών. Η μνήμη λειτούργησε ως κάθαρση και το ασπρόμαυρο super 8 μπορεί να διαβαστεί και ως χρονικό της δεκαετίας του `60 και του `70 με μουσική υπόκρουση το “Συννεφιασμένη Κυριακή“.»
Οι γυναίκες γκασταρμπάιτερ στα φεστιβάλ όλου του κόσμου
Η Μητέρα του Σταθμού έκανε πρεμιέρα τον Αύγουστο του 2022, ως υποψήφια για βραβείο, στο Mumbai International Film Festival στη Βομβάη, ενώ προβλήθηκε με μεγάλη επιτυχία στους Ανοιχτούς Ορίζοντες του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Έως σήμερα τo ντοκιμαντέρ έχει πάρει μέρος και έχει αποσπάσει βραβεία σε κινηματογραφικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ανάμεσα τους στις πόλεις: Μουμπάι, Μπουένος Άιρες, Μόντρεαλ, Τορόντο, Νέα Υόρκη, Λονδίνο, Χόλυγουντ, Αττάλεια, Χιούστον, Σικάγο, Σίδνεϊ, Τζαϊπούρ, Ντουμπάι, Μελβούρνη, Βαρσοβία, Μπογκοτά, Βοστώνη, Χιούστον, Σαν Φρανσίσκο.
«Για τις γυναίκες που συμμετείχαν στο ντοκιμαντέρ ήταν, νομίζω, μια δικαίωση. Δεν ήταν πια “αόρατες”, είχαν φωνή και υπόσταση και δεν είχε πια καμιά σημασία αν δεν τις κατέγραψε η επίσημη Ιστορία. Νιώθω χαρά και βαθιά ευγνωμοσύνη κάθε φορά που συμμετέχει η ταινία μας σε κάποιο Διεθνές Φεστιβάλ και ανυπομονώ για τις αντιδράσεις του κοινού. Ευτυχώς, κάνω κινηματογράφο για την ψυχή μου, ας είναι καλά η Σαντορίνη και δεν περιμένω τίποτα» υπογραμμίζει η Κωστούλα Τωμαδάκη.
Η μηχανική σας συσκευή λήψης και εγγραφής κινούμενων εικόνων κινηματογράφου ακολούθησε δια ζώσης τις «αόρατες» γυναίκες, όπως τις αποκαλείτε, που κουβάλησαν τις πίκρες και τις χαρές, την ιστορία τους, φωτίζοντας τα κίνητρα της μετανάστευσης, την ανάγκη και το όνειρο για ένα καλύτερο κόσμο. Υπήρξαν στιγμές που «δάκρυσε»;
«Πάντα προσπαθώ να έρθω σε επαφή με αυτό που αποκαλούμε “ζωντανή” μνήμη, δηλαδή με ανθρώπους που έζησαν από κοντά τα γεγονότα και όταν αυτό είναι αδύνατο, τότε πλησιάζω τους πιο κοντινούς τους ανθρώπους. Συγκλονιστική η ιστορία της κυρίας, Αγγελικής, Κυβέλης, μητέρας της Ευτυχίας-Αλεξάνδρας Λουκίδου που εκδιώχτηκε από την Κωνσταντινούπολη με την διάλυση της Ελληνικής κοινότητας το 1964. Συγκινήθηκα με την “Συννεφιασμένη Κυριακή” που τραγούδησε η σχεδόν 90χρονη Αγάπη Αρτζανίδου, στο Μαυρονέρι, του Κιλκίς. Βουβάθηκα με το γράμμα που έγραψε η Ελεονόρα Ορφανίδου στην μητέρα της.»
Ποια εντέλει ήταν η αφορμή για την δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ με αυτήν την θεματική;
«Η αφορμή για το “Μητέρα του Σταθμού”, ήταν μια αγγελία που είδα μετά την κρίση του 2012. Μεγάλο νοσοκομείο στο Μόναχο ζητούσε Έλληνες γιατρούς. Άρχισα να ψάχνω ανάμεσα στα νέα παιδιά που γνώριζα και πολλά μου είπαν ότι μπορεί να κάνουν μεταπτυχιακά στην Ελλάδα αλλά θα αναγκαστούν να αναζητήσουν δουλειά στο εξωτερικό. Έτσι, έπιασα το νήμα από την αρχή, από τις νέες γυναίκες γύρισα πίσω στην πρώτη γεννιά μεταναστριών που πήραν το δρόμο για τις φάμπρικες της Γερμανίας την δεκαετία του `60 και του `70.»
Έχετε κάποια κινηματογραφικά σχέδια στο μυαλό σας που θέλετε να υλοποιήσετε;
«Αυτή η υπέρτατη δύναμη της φαντασίας, που φέρνει εντός της τον ίδιο τον σπόρο της καταστροφής, αυτόν που επιτρέπει να γκρεμίσεις τον κόσμο και να τον φτιάξεις από την αρχή, αυτή με οδηγεί, να θέλω να κινηματογραφήσω μέσα στην απλότητα τους, τις ιστορίες καθημερινών ανθρώπων. “Εκείνοι που ταξιδεύουν κοιτάζουν το πανί και τ’ αστέρια / ακούνε τον αγέρα ακούνε πέρα απ’ τον αγέρα την άλλη / θάλασσα/ σαν ένα κοχύλι κλειστό κοντά τους…” Σεφέρης Σχέδια για ένα καλοκαίρι-Raven.
Δεν μπορώ να φανταστώ και να ζήσω σε ένα κόσμο χωρίς ‘ψυχή’. Ο κινηματογράφος είναι το χώμα, το στήριγμά μας στον κόσμο…»
Συντελεστές
- Σενάριο – Σκηνοθεσία: Κωστούλα Τωμαδάκη
- Παραγωγή: Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, ΕΡΤ, Τζίνα Πετροπούλου
- Διεύθυνση φωτογραφίας: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
- Μουσική: Δημήτρης Μαραμής
- Μοντάζ: Στέλιος Τατάκης
- Ηχοληψία: Μάνος Ηρακλής- Σωτήρης Λάντας
- Διεύθυνση παραγωγής: Θοδωρής Σταμπούλος
- Post Production: AUTHORWAVE
