- ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΛΑΧΟΥΡΗΣ
Ο Κωστής Τσικλητήρας είναι από τις πιο ευγενικές και τις πιο σημαντικές μορφές των Ολυμπιακών αγώνων. Αφιερώθηκε στον αθλητισμό. Υπηρέτησε την αθλητική ιδέα με πάθος και ανιδιοτέλεια. Παρ’ ότι είχε αποκτήσει εξαιρετική, σπάνια για την εποχή του παιδεία, (ήταν πτυχιούχος Οικονομικών Σπουδών – Εμπορική Ακαδημία Ρουσσοπούλου – και μιλούσε Αγγλικά και Γαλλικά) και είχε, λόγω της εύπορης οικογενείας του, ευκαιρίες για μια διαφορετική καριέρα, ο Τσικλητήρας παρέμεινε αθλητής, γνωρίζοντας την παγκόσμια καταξίωση. Ένας άνθρωπος, που ξεχώρισε για το ήθος, την ευγένεια, την επιμονή, τη θέλησή του, λάμπρυνε, με την παρουσία του, τον ολυμπισμό και πρόβαλε τη χώρα μας, σε στιγμές που αυτή τις είχε ανάγκη.
Γεννήθηκε στην Πύλο το 1888. Η οικογένειά του είχε σπουδαία εθνική και κοινωνική δράση. Ο προ-πάππους του Νίκος Τσικλητήρας ή Τζικλητήρας, το 1812, ως υποπλοίαρχος εμπορικού πλοίου, έσπασε τον αποκλεισμό της Αμερικής από τους Άγγλους, εγκαταστάθηκε στη Βοστώνη, όπου παντρεύτηκε κι απόκτησε μεγάλη περιουσία. Όμως λίγο πριν την Επανάσταση του 1821, επιστρέφει με την οικογένειά του, να βοηθήσει στον απελευθερωτικό αγώνα. Στη διάρκεια του ταξιδιού, από τις κακουχίες, πεθαίνουν η γυναίκα και η κόρη του και, μόνο με το γιο του, επίσης Νίκο, Τσικλητήρα, αποβιβάζονται στην Ελλάδα. Αναπτύσσει δράση και διατελεί, γενικός Γραμματέας επαρχίας, αστυνόμος και λιμενάρχης Μεθώνης, ενώ μετά την πτώση της Μεθώνης από τον Ιμπραήμ, διορίζεται ως αρχιγραμματέας του αντι-ναυάρχου Γ. Σαχτούρη. Ο νεώτερος Νίκος εξελέγη δήμαρχος Πύλου και βουλευτής (για πέντε περιόδους από το 1861-1875), ενώ ο πατέρας τού Κωστή, Ηρακλής Τσικλητήρας, ήταν γιατρός, επί σειρά ετών δήμαρχος Πύλου και πρόξενος της Γαλλίας.
Ο Κωστής προικίστηκε από τη φύση μ’ εξαιρετικά αθλητικά χαρίσματα. Ψηλός, με τέλεια σωματική διάπλαση, δυνατή μέση και μεγάλη αλτηκότητα. Αν και δεν υπήρχε, τότε, αθλητική υποδομή στην περιφέρεια, εκείνος ξεπέρασε τα προβλήματα κι έβρισκε τρόπους ν’ ασχολείται με τον αθλητισμό. Ο μικρός Τσικλητήρας συναγωνίζεται τα άλλα παιδιά σε αυτοσχέδιους αγώνες επιδεικνύει τα πλούσια προσόντα του, πηδώντας στα πανηγύρια δυο και τρία άλογα δεμένα μαζί, ενώ κάθε μέρα μπαίνει στο σπίτι του, όχι από την αυλόπορτα, αλλά από τον υψηλό μανδρότοιχο. Αυτά τα καθημερινά περιστατικά, είναι βήματα που θα τον οδηγήσουν στην αθανασία. Γιατί με αυτά πλάθει, αφού δεν μπορεί αλλιώς, τις τεχνικές του άλματος εις μήκος (με τ’ άλογα) και του εις ύψος (με τη μάνδρα). Ο θαυμασμός των άλλων και η επιδοκιμασία τους γίνεται φλόγα στην καρδιά του. Έτσι, όταν η οικογένειά του τον στέλνει για σπουδές στην Αθήνα, μαζί με την φοίτησή του στην Εμπορική Ακαδημία, γράφεται και μέλος του Πανελληνίου Γυμναστικού Συλλόγου.
Τα προσόντα και ο χαρακτήρας του εντυπωσιάζουν από την πρώτη στιγμή. Οι προπονητές Αθ. Λευκαδίτης (ιδρυτής του Προσκοπισμού στην Ελλάδα) και Φ. Καρβελλάς, διαβλέπουν την εξέλιξή του και τον προσέχουν ιδιαίτερα. Τον παροτρύνουν ν‘ αφιερωθεί σε δυο αθλήματα (τ’ άλματα εις ύψος και εις μήκος άνευ φοράς), καθώς ο Κωστής, από ενθουσιασμό και ικανότητες, θα ασχοληθεί ακόμα με την πάλη, το ακόντιο, το πένταθλο το πόλο και το ποδόσφαιρο. Το 1906 ήταν, σύμφωνα με μαρτυρία του ανεψιού του Ηρακλή Τσικλητήρα, δικαστικού, συμβούλου της Επικρατείας, ο πρώτος τερματοφύλακας του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου (ΠΑΟ).
Την επόμενη χρονιά, με ελάχιστη προετοιμασία, παίρνει μέρος, εκτός σειράς, στην παρα-Ολυμπιάδα του 1906, στην Αθήνα, όπου νίκησε ο αμερικανός αθλητής Έβεϋ Γιούρι, που θα είναι και ο μεγάλος του αντίπαλος στα επόμενα χρόνια. Τον Τσικλητήρα ενθαρρύνει, ο ολυμπιονίκης στην δισκοβολία και λιθοβολία Ν. Γεωργαντάς, που παρακολουθεί την προσπάθειά του. Του λέει:
«Κωστή είσαι πολύ νεαρός ακόμα. Μα, να είσαι βέβαιος, ότι με την επίδοση που έχεις στο άλμα εις μήκος, γρήγορα θα γίνεις και ‘συ Ολυμπιονίκης» (περιοδικό «Μεσσηνιακά», 1968).
Η ΠΡΩΤΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
Μετά τους αγώνες, παράλληλα με τις σπουδές του, γυμνάζεται συστηματικά, όχι όμως με τη μεθοδικότητα, σχολαστικότητα κι επιστημονική επιμέλεια, που απολαμβάνουν οι ξένοι ανταγωνιστές του. Βελτιώνει την τεχνική του, παίρνοντας σημεία από την τεχνική των ξένων, και κυρίως του Γιούρι, που τους παρακολούθησε στην παρα-Ολυμπιάδα. Το σώμα του αναπτύσσεται αρμονικά και σύμμετρα. Έχει ψηλώσει ακόμα περισσότερο. Λεπτός καλογραμμένος, αποπνέει περηφάνια και αποφασιστικότητα. Είναι μελαχρινός και όμορφος. Οι γραμμές του προσώπου ευγενέστατες, ευρύστερνος, με μακριά δυνατά πόδια. Η ψυχή του ακτινοβολεί περιχύνει το σώμα και το φωτίζει με μια εσωτερική δύναμη. Η αγγλική εφημερίδα Sporting Life (1908), τον παρομοιάζει:
«το τέλειο μοντέλο αθλητή, που θα χρησιμεύσει για μοντέλο της αρχαιότητας».
Οι επιδόσεις του, με την προπόνηση ανεβαίνουν. Προκρίνεται άνετα στη 4η ολυμπιάδα του Λονδίνου. Ο Κωστής είναι μόλις 20 χρόνων, ασχολείται με τον αθλητισμό 2,5 χρόνια κι έχει ν’ αντιμετωπίσει αθλητές παγκόσμιας κλάσης, έμπειρους, πολύ μεγαλύτερους σε ηλικία, που γυμνάζονται χρόνια, συστηματικά, με φροντίδα. Εκπροσωπούν κράτη ισχυρά, που παρέχουν στους αθλητές τους απεριόριστη βοήθεια. Είναι μια δύσκολη στιγμή, μ΄ έντονο συναγωνισμό. Το παρουσιαστικό του Τσικλητήρα, η νεαρή του ηλικία και η άψογη τεχνική του ξεσηκώνουν τους Άγγλους θεατές. Η εφημερίδα «Χρόνος», 20/07/1912, σε ανταπόκριση της αυτή την τεχνική την περιγράφει παραστατικά::
«Η εμφάνισις του Τσικλητήρα ήταν χαριτωμένο θέαμα. Ανυψωμένος εις την βαλβίδα, ετέντωνεν, ελέπτυνεν το σώμα του προς τα επάνω, ύψωνεν ηνωμένα τα χέρια, μεθό εξετέλει το ελαφρόν κι άκοπον ως ακρίδος πήδημά του, την χάριν του οποίου δεν είχε το πήδημα του ωραίου Σέρινταν, ούτε βέβαια του Γιούρι. Κατόπιν φορών τον κούκον του και το σακάκι, ξαπλωμένος εις την χλόην παρηκολούθει απαθής τας προσπαθείας των δύο Αμερικανών».
Όλοι τον ενθαρρύνουν στην προσπάθειά του να ξεπεράσει τους Αμερικανούς Γιούρι και Σέρινταν. Εκείνος, όμως αγωνίζεται άρρωστος, από τροφική δηλητηρίαση. Πέρασε άσχημη νύχτα. Οι προκριματικοί τον έχουν ήδη κουράσει. Είναι γυμνασμένος ανεπαρκώς και ο τελικός, κρατά ώρες. Η ψυχή και το ταλέντο του, ξεπερνούνε την κούραση. Τον διατηρούνε κοντά στην κορυφή μέχρι τέλους. Ο Γιούρι στο μήκος επιτυγχάνει νέο ολυμπιακό και παγκόσμιο ρεκόρ. Ο Τσικλητήρας κρατά την δεύτερη θέση στο άλμα εις μήκος, παρά τις προσπάθειες του σωματικά υπέρτερού του Σέρινταν και έρχεται δεύτερος και στο άλμα εις ύψος άνευ φοράς μ’ ελάχιστη διαφορά από τους αμερικανό υπεραθλητή Γιούρι, που, μάλιστα χτύπησε στην τελευταία του προσπάθεια τον πήχυ με το πόδι, χωρίς, ατυχώς για τον έλληνα πρωταθλητή, να τον ρίξει.(ανταπόκριση του Ζαχ. Παπαντωνίου). Τ’ αποτελέσματα:
Άλμα εις μήκος άνευ φοράς: Γιούρι 3.32μ (ΗΠΑ) Τσικλητήρας 3.24 1/2μ (ΕΛΛΑΣ) Σέρινταν 3.22 1/2μ.(ΗΠΑ)
Άλμα εις ύψος άνευ φοράς: Γιούρι 1.57 (ΗΠΑ) Τσικλητήρας 1.55 (ΕΛΛΑΣ) Έκπεργκ (ΣΟΥΗΔΙΑ) 1.55.
Τα δυο ασημένια μετάλλια σκορπίζουν ενθουσιασμό στην Ελλάδα γιατί τη διατηρούν στην τρίτη θέση συγκομιδής μεταλλίων σε όλους τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μέχρι τότε. Η υποδοχή του στην Αθήνα και στην Πύλο είναι συγκλονιστική. Ο ίδιος, όμως, σκέπτεται πώς θα νικήσει, στην επόμενη Ολυμπιάδα της Στοκχόλμης.:
«Το φέρω πολύ βαρέως», λέει, «που έχασα. Μα ήταν η πρώτη φορά που αγωνιζόμουν σε ξένη χώρα κι είναι αλήθεια ότι σάστισα μόλις βρέθηκα στο στάδιο του Λονδίνου, ασφυκτικώς γεμάτου κι ανάμεσα στους πανύψηλους συναθλητάς μου Αμερικανούς και Σουηδούς. Τώρα επήρα θάρρος, θα επιδοθώ με μεγαλύτερο ζήλο και είμαι βέβαιος ότι θα γίνω πρώτος Ολυμπιονίκης».
Ο ΔΡΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΚΗ
Εντείνει την αγωνιστική του προσπάθεια. Η οικογένειά του συμπαρίσταται ηθικά και υλικά. Είναι δεμένη οικογένεια, με αρχές και αξίες. Οι προπονητές αξιοποιούν τα προσόντα του. Εκείνος διδάσκεται από τα λάθη του και μελετά τα πλεονεκτήματα των ανταγωνιστών του.
Η Ελλάδα, περνά δύσκολες ιστορικές στιγμές. Χρειάζεται την παγκόσμια προβολή, που δίνει μια τέτοια διάκριση. Ο νεαρός Κωστής αυτό το ξέρει. Αφιερώνεται στον αθλητισμό με πάθος ζηλωτή. Ωριμάζει, διαθέτει μεγαλύτερη εμπειρία, ξέρει ν’ αντιμετωπίσει ψύχραιμα την ένταση ενός μεγάλου τελικού αγώνα, βελτιώνει περισσότερο την μοναδική του τεχνική κι είναι γεμάτος αυτοπεποίθηση.
Θριαμβεύει, κατά σειρά, στους Πανελλήνιους Αγώνες, στους Πανιώνιους και Παναιγυπτιακούς, στους διεθνείς Αγώνες στο Παρίσι και τον Απρίλιο του 1912, δυο μήνες πριν από την 5η Ολυμπιάδα της Στοκχόλμης, στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο, που γεμίζει για να δουν τον Τσικλητήρα, επιτυγχάνει ένα νέο παγκόσμιο ρεκόρ στο άλμα εις μήκος άνευ φοράς με άλμα 3.47 (καταρρίπτοντας το ρεκόρ του Ρέι Γιούρι) κι ένα πανελλήνιο στο άλμα εις ύψος, με 1.67μ. Στον Πειραιά, πριν επιβιβαστεί στο καράβι ο λαϊκός ποιητής Σπύρος Ματσούκας (ιδρυτής του φιλανθρωπικού σωματείο «Λαϊκός Σταυρός») του παραδίδει την ελληνική σημαία και του ανακοινώνει ότι θα είναι σημαιοφόρος στην παρέλαση. Ο Τσικλητήρας υπόσχεται ότι θα επιστρέψει νικητής. Το μακρόχρονο ταξίδι είναι μια οδύσσεια, με τα μέσα της εποχής, σε βάρος της φυσικής κατάστασης των αθλητών μας. Στη Στοκχόλμη συγκεντρώνεται η αφρόκρεμα των αθλητών. Οι αμερικανοί έρχονται για να σαρώσουν. Έχουν προετοιμαστεί προσεκτικά, συνεχίζουν να γυμνάζονται στη διάρκεια του ταξιδιού τους σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους στο πλοίο που τους μεταφέρει. Εγκαθίστανται στη Στοκχόλμη έναν μήνα πριν τους αγώνες για να εγκλιματισθούν. Υπολογίζουν τον Κωστή και ξέρουν πώς θα τον αντιμετωπίσουν. Άλλωστε ο αντίπαλός του Γιούρι, που δεν συμμετέχει στην Ολυμπιάδα γιατί αποσύρθηκε λόγω ηλικίας, τους είχε προειδοποιήσει:
«Ο νεαρός Έλληνας θέλει μεγάλη προσοχή. Συνιστώ στους διαδόχους μου να εργαστούν δραστηρίως, διότι είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον αν τον αντιμετωπίσουν».
Η ΧΡΥΣΗ ΣΤΙΓΜΗ
Πραγματικά, οι Αμερικανοί αθλητές σαρώνουν στην πρώτη ημέρα της Ολυμπιάδας όλα τ’ αγωνίσματα, το ένα πίσω από το άλλο. Οι χιλιάδες θεατές περιμένουν μια νίκη από Ευρωπαίο αθλητή, μάταια. Την ευκαιρία περιμένουν από τον Τσικλητήρα, τη δεύτερη μέρα. Το στάδιο έχει γεμίζει ασφυκτικά. Είναι το μεγάλο φαβορί στο άλμα εις μήκος. Ο ίδιος σε μια επιστολή προς τον αδερφό του περιγράφει τα συναισθήματά του:
«…πρέπει να ομολογήσω ότι όταν ευρέθην εν τω Σταδίω, εις την ταραχήν της πάλης, ησθάνθην λιποψυχούσα την πεποίθησίν μου. Οι ανταγωνιστές μου ήταν αληθώς τρομεροί την θέαν και παμπληθείς. Συνηγωνίσθην προς πεντήκοντα άλτας εκ παντός έθνους. Ενόμιζον, πριν μεταβώ εις Στοκχόλμην ότι θα ήμην ο ψηλότερος όλων. Εν τούτοις οι τρεις αμερικανοί ήσαν υψηλότεροι εμού, εγώ δε από κανέναν άλλον υψηλότερος. Ο παλαιός και ο νέος κόσμος έστειλαν τα μεγαλύτερα αναστήματα…».
Οι αθλητές έχουν δικαίωμα να κάνουν τρεις συνολικά προσπάθειες. Το πρώτο άλμα του Τσικλητήρα είναι χαμηλό, μόνο 3.17. Οι αντίπαλοί του ενθαρρύνονται. Το δεύτερο 3.27 ξεσηκώνει το Στάδιο. Στην τρίτη προσπάθεια, συγκεντρώνεται, κοιτάζει την ελληνική σημαία.: «καθώς ηνεμίζετο ελαφρώς, υπό το λίκνισμα απαλής πνοής αύρας, μου εφαίνετο, ότι με παρώτρυνε στοργικώς προς την νίκη.» εξομολογείται σε μια επιστολή προς την οικογένειά του. Το τρίτο άλμα, τον φθάνει στα πέρατα της γης, Είναι 3.37. Καταρρίπτει το ολυμπιακό ρεκόρ του Γιούρι (από το Λονδίνο το 1908) κι αφήνει πίσω τους κυριότερους αντιπάλους του, τους αμερικάνους αδελφούς Άνταμς, Πήτερ και Οίλιαμς, δεύτερος και τρίτος νικητές, αντίστοιχα. Η νίκη του ξεσηκώνει θύελλα ενθουσιασμού. Πυρκαγιά χαράς απλώνεται στις εξέδρες. Οι φωνές των Ελλήνων συναθλητών του ενώνονται με τις ιαχές χιλιάδων ξένων, που αποθεώνουν τον Έλληνα που πέτυχε την πρώτη ευρωπαϊκή νίκη σε αυτή την ολυμπιάδα. Μακαρίζουν τη χώρα που τον γέννησε. Η ατμόσφαιρα είναι καταπληκτική, θεατές, κριτές, αθλητές επευφημούν. «ΡΑ! ΡΑ! Γκρήνλαντ» (Ζήτω, Ζήτω η Ελλάς). Καπέλα και ζητωκραυγές ηλεκτρίζουν τον αέρα, οι ψυχροί Σουηδοί εκστασιάζονται, μεθούν με την επιτυχία σαν να είναι δική τους, η ελληνική σημαία κυματίζει στο υψηλότερο σκαλί της νίκης. Ο βασιλιάς της Σουηδίας Γουσταύος απονέμει ο ίδιος το μετάλλιο στον νικητή.
Στο άλμα εις ύψος άνευ φοράς παίρνει ένα ακόμα μετάλλιο, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση. Μια σημαντική επιτυχία, που υποχωρεί στη λάμψη της πρώτης. Ο Κωστής Τσικλητήρας μαζί με τον αμερικανό Τζίμι Θορπ, ανακηρύσσονται, σαν οι μεγαλύτεροι αθλητές του κόσμου.
ΤΟ ΗΡΩΙΚΟ ΤΕΛΟΣ
Είναι μόλις 25 χρόνων. Σε μια ηλικία που πολλοί αθλητές εκείνη την περίοδο ξεκινούσαν την αθλητική τους σταδιοδρομία ο Κωστής βρίσκεται στην κορυφή. Είναι μοναδικός στο αγώνισμά του και όλοι το ξέρουν. Μετά τη Σουηδία, η ελληνική αποστολή προσκαλείται στη Γερμανία να συμμετάσχει σε αθλητικούς αγώνες. Όταν εμφανίζεται ο Τσικλητήρας οι συναθλητές του στ’ άλματα εις μήκος και εις ύψος, (Αμερικανοί, Σουηδοί, Γερμανοί) παραμερίζουν, τον αφήνουν μόνο του να πραγματοποιήσει τις προσπάθειές του και συνεχίζουν όταν αυτός τελειώνει, χωρίς να κατορθώσουν να τον φθάσουν.
Το μέλλον προδιαγράφεται λαμπρό. Διορίζεται στην Αθηναϊκή Τράπεζα. Έχει πάρει το πτυχίο της Εμπορικής Ακαδημίας- Ρουσσοπούλου και προετοιμάζεται για την προσεχή ολυμπιάδα. Κατορθώνει να φθάσει το ρεκόρ στο άλμα σε 3.55μ. Φαίνεται ο ακλόνητος νικητής. Όμως τα σύννεφα του πολέμου σκεπάζουν τα Βαλκάνια. Καλείται επιστράτευση. Ο Τσικλητήρας κατατάσσεται ως λοχίας του πεζικού. Οι μάχες αρχίζουν. Το στρατηγείο επιμένει να τον κρατά στα μετόπισθεν. Η παγκόσμια αναγνώρισή του, όπως πιστεύει η ελληνική κυβέρνηση, είναι αναντικατάστατη προσφορά και θέλει να τον προφυλάξει. Εκείνος αρνείται πεισματικά την προνομιακή μεταχείριση. Σ’ επιστολές που έστειλε στην οικογένειά του και διασώθηκαν, ξεδιπλώνονται όλα του τα χαρίσματα, ο σεβασμός και η ευγένεια της ψυχής, η αγάπη του στην πατρίδα και στον άνθρωπο. Πιέζει φορτικά και κατορθώνει να μετατεθεί στην Ήπειρο. Πηγαίνει στο μέτωπο και πολεμά στο Μπιζάνι., όπου θα μεταβεί αργότερα και ο μικρότερος αδελφός του Σταύρος, (Λούλης) που για να τον δεχθούν ως εθελοντή, πλαστογράφησε την ηλικία του. Ο Κωστής αρρωσταίνει. Με παρέμβαση του πρίγκιπα Νικόλαου, που αγαπούσε τον αθλητισμό, επιστρέφει στην Αθήνα. Εκεί, προσβάλλεται από μηνιγγίτιδα και, ύστερα από ισχυρή πάλη με το θάνατο, πεθαίνει στις 10 Φεβρουαρίου του 1913. Η κηδεία του γίνεται στο ναό του Αγίου Γεωργίου (Καρύτση), με πένθος εθνικό. Οι Αθηναίοι παρά το τσουχτερό κρύο βρίσκονται εκεί για να συνοδέψουν τον αγαπημένο τους ήρωα. Έχουν περάσει, μόνο, οκτώ μήνες από τη στιγμή, που ο ίδιος λαός, όταν ο Τσικλητήρας επέστρεφε θριαμβευτής από τη Στοκχόλμη, γκρέμιζε συμβολικά τα τείχη κι έστρωνε μυρτιές και λουλούδια για να τον υποδεχθεί. Λίγα χρόνια μετά θα τον ακολουθήσει στο ίδιο πρόωρο τέλος ο αδερφός του Λούλης, βουλευτής του Αγροτικού Κόμματος, που αυτοκτόνησε, το 1935 σε μια χειρονομία σπάνιας πολιτικής ευθιξίας.
