Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Αντόνιο Γκουτέρες, μιλώντας στη Γενική Συνέλευση την περασμένη εβδομάδα — ο Πορτογάλος σοσιαλδημοκράτης προειδοποίησε «Ο κόσμος μας βρίσκεται σε κίνδυνο και είναι παράλυτος» και ζήτησε «μετασχηματιστικές λύσεις στις αλληλένδετες προκλήσεις» (UN Photo / Cia Pak)
Σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, υπήρξαν καταστροφές. Στη σύγχρονη εποχή, υπήρξαν επίσης αναπαραστάσεις καταστροφών στα μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων επεξεργασμένων ή ακόμα και φανταστικών καταστροφών. Πριν από περισσότερα από 60 χρόνια, ο Γερμανός συγγραφέας Friedrich Sieburg έγραψε για τον «πόθο της καταστροφής», ο οποίος, παραδόξως, έχει τεράστια απήχηση ειδικά σε εποχές που θεωρούνται σταθερές: «Η καθημερινή ζωή της δημοκρατίας με τα θλιβερά προβλήματά της είναι βαρετή, αλλά οι επικείμενες καταστροφές είναι άκρως ενδιαφέρουσες».
Τώρα που δεν είχαμε καμία έλλειψη πραγματικών καταστροφών τα τελευταία 15 χρόνια, δεν χρειάζεται πλέον να τις επινοούμε. Πρώτα ήρθε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, η οποία απείλησε να ανατρέψει τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα -ακόμη και κράτη- σαν να ήταν κουφάρια. Αργότερα έφτασε η πανδημία και στη συνέχεια η στρατιωτική εισβολή στη δεύτερη μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης από τη μεγαλύτερη. Τα ωστικά της κύματα καταστρέφουν τον μισό κόσμο, με ενεργειακή κρίση, σπασμένες αλυσίδες εφοδιασμού, έκρηξη τιμών, ελλείψεις τροφίμων, εξαθλίωση και εξαθλίωση.
Και συνεχώς έρχεται η επερχόμενη κλιματική καταστροφή, οι συνέπειες της οποίας είναι ήδη εμφανείς και η οποία διασταυρώνεται με την τρέχουσα γεωπολιτική κρίση. Οι παγκόσμιες αγορές ηλεκτρικής ενέργειας τρελαίνονται επειδή υπάρχει έλλειψη φυσικού αερίου από τη Ρωσία, αλλά και επειδή τα ποτάμια στεγνώνουν, οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί είναι άδειοι και οι πυρηνικοί σταθμοί πρέπει να κλείσουν επειδή το νερό ψύξης στα ποτάμια γίνεται πολύ σπάνια—ακόμα και τα εργοστάσια με καύση άνθρακα αντιμετωπίζουν προβλήματα όπου ο άνθρακας δεν μπορεί πλέον να αποσταλεί.
Σε κάθε περίπτωση, η καταστροφή δεν είναι τώρα κάτι που φανταζόμαστε επιπόλαια επειδή βαριόμαστε. Είναι εκεί—πολύ αληθινό για πολλούς και τουλάχιστον το αισθάνονται οι περισσότεροι. Όχι μόνο χρωματίζει τις πολιτικές συζητήσεις, αλλά μια ατμόσφαιρα απαισιοδοξίας, ανασφάλειας και φόβου έχει επικρατήσει στις περισσότερες κοινωνίες.
Αυτό ισχύει ακόμη και, ίσως ιδιαίτερα, στις εύπορες κοινωνίες της Δύσης, που είχαν συνηθίσει στη σταθερότητα και τη σχετική ευημερία. Ένα συναίσθημα εξαπλώνεται: ολόκληρος ο μηχανισμός δεν λειτουργεί πλέον, έχει χαλάσει — και οι πολιτικές ελίτ δεν έχουν κανένα σχέδιο.
Επίθεση στο «σύστημα»
Σε αυτό το σκηνικό, ενώ η αριστερά προσπαθεί να αναπτύξει προγράμματα και μέσα για να ελέγξει τις κρίσεις, να ανακόψει την πτώση της ευημερίας και το κοινωνικό κόστος για τους απλούς ανθρώπους, εκείνοι της σκληρής δεξιάς στοιχηματίζουν ότι τα πράγματα γίνονται ακόμη χειρότερα, παίζοντας την καταστροφή. Ελπίζουν ότι αυτό θα τους ωφελήσει, ότι έτσι μπορούν να επιτύχουν εκλογική επιτυχία—όπως με τους δεξιούς ριζοσπάστες στη Σουηδία πρόσφατα ή το δεξιό μπλοκ στην Ιταλία το Σαββατοκύριακο.
Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, ότι οι ακροδεξιοί υποψήφιοι ζωγραφίζουν την «ελίτ» και τα δίκτυά της με σκούρα χρώματα. Ψάχνουν μέσα από υποτιθέμενες αποσιωπημένες ειδήσεις και κρυμμένα μυστικά. Εντοπίζουν, προς ικανοποίησή τους, πώς οι ισχυροί εξασφαλίζουν την κυριαρχία τους και λένε ότι όλα αυτά συνδέονται. Φαντάζονται τους εαυτούς τους σαν ντετέκτιβ να ενώνουν αυτάνομα κομμάτια του πολιτικού παζλ, με τον τρόπο του Ηρακλή Πουαρό των τελευταίων ημερών.
Δεν είναι εντελώς νέο φαινόμενο να προσφέρουμε μια τόσο θεμελιώδη κριτική στο «σύστημα». Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι ότι η ακροδεξιά έχει κατακτήσει ό,τι παλαιότερα ήταν προνόμιο των μαρξιστών διανοουμένων – και εκείνων των ακτιβιστών που φαντάζονταν μια καταστροφική καταστροφή κάποια μέρα σε μια σοσιαλιστική χιλιετία.
Η δεξιά προπαγάνδα έχει οικειοποιηθεί στοιχεία της αριστερής κριτικής σκέψης – την αμφισβήτηση του συμβατικού και οικείου, του πολύ προφανούς και της υγιούς καχυποψίας για την εξουσία. Παραδόξως, τα μοτίβα του διαφωτισμού έχουν ανατραπεί για να υπηρετήσουν τις θεωρίες συνωμοσίας και τον φανατισμό, στην υπόθεση του αυταρχισμού και του εθνικισμού.
Αντανακλαστικό ευθύνης
Η δημοκρατική αριστερά, σε έντονη αντίθεση, βλέπει το καθήκον της σήμερα, το grosso modo, να παρέχει σταθερότητα εν μέσω της καταιγίδας. Φυσικά, αυτό ισχύει όπου είναι στην κυβέρνηση. Αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχει και αυτό το αντανακλαστικό ευθύνης όπου βρίσκεται σε αντίθεση.
Αυτό έχει συνέπειες. Η αριστερά βρίσκεται μερικές φορές να υπερασπίζεται το status quo, ενάντια στη φθορά του. Γνωρίζει ότι δεν μπορεί να κερδίσει πόντους με απλές απαντήσεις, αλλά πρέπει να επεξεργαστεί πολύπλοκα σχέδια των οποίων η υλοποίηση είναι δύσκολη.
Αυτή η φιλελεύθερη αριστερά ανέκαθεν υπερασπιζόταν την ελευθερία, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου—για την κοινωνική ισότητα και ενάντια στην ιεραρχία και τους φασιστικούς πειρασμούς. Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, έχει, ωστόσο, σύρει τη χώρα του πίσω στον δεσποτισμό τις τελευταίες δεκαετίες, ευθυγραμμισμένος με μια ιδεολογία επεκτατισμού. Ενώ η ριζοσπαστική δεξιά (και ορισμένοι φιλορώσοι σκληροί αριστεροί) προτείνουν να γονατίσουν στον Πούτιν, η δημοκρατική αριστερά υποστηρίζει το δικαίωμα της Ουκρανίας στην αυτοάμυνα και μια ανεξάρτητη πορεία.
Ο ιμπεριαλισμός της Ρωσίας αντιμετωπίστηκε με κυρώσεις από τη φιλελεύθερη Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, οι οποίες αντικρούστηκαν με τη σειρά τους σε έναν οικονομικό οιονεί πόλεμο με τη βοήθεια του «όπλου» του φυσικού αερίου και του πετρελαίου. Ωστόσο, σε έναν πολυπολικό και χαοτικό κόσμο όπου δεν είναι όλοι με το μέρος τους, οι προοδευτικοί αναγκάζονται να εξισορροπήσουν την αποφασιστικότητα και τη σύνεση.
Τώρα πρέπει να σταθεροποιηθούν και να προστατευθούν οι δικές τους οικονομίες και οι κοινωνίες τους, διότι η παροχή ενέργειας και η λειτουργία των υποδομών ζωτικής σημασίας έχουν πολύ ευρύτερη κοινωνική κεντρική θέση. Αυτό περιλαμβάνει αλλαγές στον σχεδιασμό των αγορών ενέργειας, οι οποίες απλώς δεν λειτουργούν πλέον όταν ο πανικός στις αγορές οδηγεί σε εκρήξεις τιμών 600 ή και 1.000 τοις εκατό.
Ωστόσο, ο αποικισμός των κόσμων της ζωής από την ιδεολογία της αγοράς σήμαινε ότι ακόμη και τα βασικά αγαθά της καθημερινής υποδομής έχουν αφεθεί στο έλεος των αγορών. Οι προμηθευτές ενέργειας που αντιμετωπίζουν προβλήματα πρέπει επομένως να διασωθούν από τις κυβερνήσεις.
Όχι στα σχολικά βιβλία
Οι επιπτώσεις του πληθωρισμού είναι επίσης διαφορετικές από ό,τι γνωρίζουμε από τα σχολικά βιβλία της οικονομίας. Ο κλασικός πληθωρισμός εμφανίζεται όταν υπάρχει άνθηση, μια οικονομία αγγίζει τα όρια των δυνατοτήτων της και υπάρχει περισσότερο ή λιγότερο πλήρης απασχόληση. Τότε οι ιδιοκτήτες περιουσιακών στοιχείων χάνουν, ενώ οι δανειολήπτες κερδίζουν. Αλλά πάνω από όλα, οι εργαζόμενοι και οι εργαζόμενοι δεν χάνουν πραγματικά: οι τιμές αυξάνονται αλλά και οι μισθοί.
Ο κλασικός πληθωρισμός χαρακτηρίζεται από μια σπείρα μισθού-τιμής στην οποία οι πραγματικοί μισθοί αυξάνονται μαζί τους. Ιστορικά, οι μισθωτοί έχασαν κυρίως λόγω αντιπληθωριστικών πολιτικών, όχι λόγω πληθωρισμού.
Σήμερα, ωστόσο, ο πληθωρισμός δεν είναι αποτέλεσμα μιας έκρηξης, αλλά ενός οικονομικού σοκ: εισάγεται, κυρίως λόγω των υψηλότερων τιμών της ενέργειας και των προβλημάτων εφοδιασμού. Πολλές εταιρείες επίσης στενάζουν για τα γενικά τους έξοδα ενέργειας, καθώς δεν μπορούν να μετακυλίσουν πλήρως την αύξηση του κόστους στους καταναλωτές. Αυτό με τη σειρά του θα σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι δεν θα είναι σε θέση να αναπληρώσουν πλήρως τις αυξήσεις των τιμών μέσω των αυξήσεων των μισθών.
Τα συνδικάτα θα παλέψουν αλλά θα είναι πολύ δύσκολο να αποφευχθούν πραγματικές απώλειες μισθών. Οι χαμηλές αυξήσεις των μισθών οδηγούν σε φτωχοποίηση και μείωση της συνολικής ζήτησης, αλλά οι υψηλές αυξήσεις μισθών θα οδηγούσαν σε περισσότερες χρεοκοπίες και, επομένως, σε μεγαλύτερη ανεργία.
Το πιο πιθανό αποτέλεσμα θα είναι ένας συνδυασμός ατυχίας—μια αξιοσημείωτη ύφεση συν υψηλό πληθωρισμό. Η κυβέρνηση θα πρέπει να παρέμβει στους ελέγχους των τιμών, επιταχύνοντας δραματικά τη στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, παρέχοντας πληρωμές στα πιο ευάλωτα τμήματα του πληθυσμού, αποδεχόμενοι περαιτέρω δημοσιονομικά ελλείμματα.
Ανακατεύοντας
Καμία από αυτές τις λύσεις δεν θα είναι τέλεια. Πρέπει να προσέξουμε να μην εισέλθουμε σε μια νέα εποχή αποπολιτικοποιημένου πραγματισμού—μια «πολιτική χωρίς έργο», για να δανειστούμε μια παλιά διατύπωση από ένα διάσημο γερμανικό βιβλίο που επιμελήθηκε ο θρυλικός εκδότης Suhrkamp Siegfried Unseld πριν από 30 χρόνια. Αλλά θα τείνει να μην υπάρχει μεγάλος σχεδιασμός της πολιτικής, απλώς να μπλέκεται.
Οι δημόσιες συζητήσεις θα χαρακτηρίζονται από κάποια σύγχυση, όπως ήδη παρατηρούμε. Από τη μία, οι περισσότεροι πολίτες θέλουν ξεκάθαρα και εστιασμένα σχέδια, αλλά ταυτόχρονα γνωρίζουν ότι δεν υπάρχουν εύκολες, απλοϊκές απαντήσεις.
Επομένως, ένας εξευτελιστικός αριστερός λαϊκισμός δεν είναι μια ελκυστική εναλλακτική λύση. Δεν είναι μόνο ένα πολύ στενό κήρυγμα στους προσηλυτισμένους, αλλά επίσης υπάρχει μια ευρεία δέσμη πιθανής υποστήριξης μεταξύ των φιλελεύθερων και αριστερών πολιτών για μια πολιτική λογικής και ευθύνης.
Σε καιρούς τέτοιας αβεβαιότητας, δεν χρειαζόμαστε τρομπετίστους και μπούρδες. Χρειαζόμαστε ανθρώπους στους οποίους μπορούμε να εμπιστευτούμε ότι θα κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν για να λύσουν τα πράγματα.
Αυτή είναι μια κοινή δημοσίευση από την Social Europe και το IPS-Journal
___________________
*Ο Robert Misik είναι συγγραφέας και δοκιμιογράφος που ζει στη Βιέννη. Το τελευταίο του βιβλίο είναι το Das Große Beginnergefühl: Moderne, Zeitgeist, Revolution (Suhrkamp-Verlag). Δημοσιεύει σε πολλές εφημερίδες και περιοδικά, συμπεριλαμβανομένων των Die Zeit και Die Tageszeitung. Τα βραβεία περιλαμβάνουν το βραβείο οικονομικής δημοσιογραφίας της Εταιρείας John Maynard Keynes.
