Το Μπλόκο της Κοκκινιάς έχει μείνει στην ιστορία ως τραγωδία για τη Νίκαια, κατά την οποία διεξήχθησαν ομαδικές εκτελέσεις στην περιοχή από τα Γερμανικά Κατοχικά Στρατεύματα, ως αντίποινα της Μάχης της Κοκκινιάς που είχε προηγηθεί.
Τα γεγονότα του Μπλόκου της Κοκκινιάς αναπαριστώνται στην ταινία «Το Μπλόκο» του 1965 του Άδωνι Κύρου.
Γύρω στις 3 τα ξημερώματα της Πέμπτης 17 Αυγούστου 1944, δεκάδες μηχανοκίνητα και πεζοπόρα τμήματα του Γερμανικού Στρατού μαζί με Γερμανούς και Έλληνες ταγματασφαλίτες εισέβαλαν στη Νίκαια από την περιοχή της Πέτρου Ράλλη, στο ύψος του Γ’ Νεκροταφείου και από το Περιβολάκι (Πλατεία Δαβάκη) και την περικύκλωσαν.
Τις πρώτες πρωινές ώρες, οι ταγματασφαλίτες απαίτησαν από τους άνδρες ηλικίας 14 εως 60 ετών να συγκεντρωθούν στην κεντρική πλατεία (Πλατεία Οσίας Ξένης) προκειμένου να ελεγχθούν. Τότε οι Γερμανοί εισέβαλαν στα σπίτια και όσους εντόπιζαν στα σπίτια τους ή στις γύρω γειτονιές, τους εκτελούσαν επί τόπου.
Έπειτα από μερικές ώρες, περίπου 20.000 Κοκκινιώτες βρίσκονταν στην πλατεία και εκεί ντόπιοι δωσίλογοι, φορώντας κουκούλες για να μην αναγνωρίζονται, ξεκίνησαν να υποδεικνύουν στους Ναζί τους Έλληνες πατριώτες πρόσφυγες που κατοικούσαν στην Κοκκινιά. Αυτοί οδηγούνταν στη Μάντρα της Κοκκινιάς, μερικά στενά μακριά από την πλατεία και με την κατηγορία ότι ήταν κομμουνιστές εκτελούνταν ομαδικά. Ταυτόχρονα με τις ομαδικές εκτελέσεις, οι Γερμανοί λεηλάτησαν και έκαψαν δεκάδες σπίτια.
Στο τέλος της ημέρας εκατοντάδες (350) πτώματα μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν στο Γ’ Νεκροταφείο, ενώ περίπου 8.000 Κοκκινιώτες οδηγήθηκαν ως όμηροι στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου.
Η Μάντρα της Κοκκινιάς
Η Μάντρα της Κοκκινιάς ως μνημειακός χώρος (φωτογραφία 2016).
Ο τόπος αυτός αφορά την κτιριακή εγκατάσταση ενός προπολεμικού ταπητουργείου, το οποίο ανήκε στην αγγλική εταιρεία “Οριένταλ Κάρπετ” και λειτουργούσε από το 1929 μέχρι τα πρώτα χρόνια της περίοδου της Κατοχής όπου αδρανοποιήθηκε. Στο ανενεργό πλέον ταπητουργείο επί της Κατοχής, Γερμανοί κατακτητές και ντόπιοι συνεργάτες τους, εκτέλεσαν 75 συνολικά Έλληνες πατριώτες νεαρής κυρίως ηλικίας, μεταξύ των οποίων 72 άνδρες και 3 γυναίκες.
Μετά την διαδραμάτιση των γεγονότων το ταπητουργείο δεν ξανά λειτούργησε, παραμένοντας για δεκαετίες εγκαταλελειμμένο και επιβαρυμένο από των όσων υπέστη κατά τη διάρκεια του πολέμου και με την πάροδο των χρόνων. Έμεινε γνωστό ως Μάντρα Μπλόκου της Κοκκινιάς ή απλά ως Μάντρα της Κοκκινιάς και σήμερα αποτελεί σημαντικό μνημειακό χώρο.
Δίκη
Μετά την απελευθέρωση η ηγεσία των Ταγμάτων Ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένου του διοκητή του ευζωνικού τάγματος, Ιωάννη Πλυτζανόπουλου, και των σημαντικότερων συνεργατών του, δικάστηκε για τη συμμετοχή σε περίπου 30 μπλόκα. Από τις πρώτες μέρες της διαδικασίας οι δημοκρατικές εφημερίδες της εποχής επισήμαναν την παρουσία «οπαδών της δεξιάς» στο ακροατήριο και το φόβο που είχαν μάρτυρες κατηγορίας, όπως στρατιώτες που κατέθεταν συνοδευόμενοι από τη στρατονομία. Η δικαστική διαδικασία για το μπλόκο της Κοκκινιάς επικεντρώθηκε στο αν ο Πλυτζανόπουλος είχε πυροβολήσει έναν συλληφθέντα που αντιδρούσε στον απαγχονισμό του και δεν ασχολήθηκε καθόλου με την κατηγορία για «πράξεις βίας εν συμπράξει μετά των οργάνων των αρχών κατοχής εις βάρος Ελλήνων ένεκα της δράσεώς των κατά του εχθρού». Ο εισαγγελέας πρότεινε την ενοχή ενός κατηγορούμενου, που δρούσε στο μπλόκο ως καταδότης χωρίς να φοράει κουκούλα. Τελικά, όλοι οι κατηγορούμενοι κηρύχθηκαν αθώοι το Μάρτιο του 1947 και ο αθηναϊκός τύπος της εποχής έκανε μόνο μερικές ασήμαντες αναφορές στην απόφαση.
Δημόσια μνήμη
Τη δεκαετία του 1950 τοποθετήθηκε στη μάντρα μια πλάκα που ανέφερε ότι «εδώ οι γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν έλληνες πατριώτες». Στην επέτειο του μπλόκου τελούνταν ανεπίσημα μνημόσυνα από αριστερούς, έως ότου η δημοτική αρχή οργάνωσε ένα μνημόσυνο στην εικοστή επέτειο του μπλόκου, το 1964. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου και την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας τη διοργάνωση της τελετής, που προσέλαβε πλέον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα, ανέλαβε η Στρατιωτική Διοίκηση Πειραιώς. Στην επίσημη ομιλία τον Αύγουστο του 1967 αποσιωπήθηκε η συμμετοχή των ταγματασφαλιτών και προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι «κύριος αποκλειστικός στόχος» του μπλόκου ήταν μέλη της ΟΠΛΑ καθώς και ότι οι κουκουλοφόροι καταδότες ήταν εντεταλμένα μέλη του ΚΚΕ. Στις 17 Αυγούστου 1968 έγιναν τα αποκαλυπτήρια μιας νέας αναμνηστικής πλάκας στην μάντρα, που έφερε την επιγραφή «Προδόται και μασκοφόροι κομμουνισταί εαμίται, ελασίται παρέδωσαν εις τους βάρβαρους κατακτητάς την 17ην Αυγούστου 1944 αγνούς πατριώτας αγωνιστάς της Εθνικής Αντιστάσεως, τέκνα ηρωικά της Νικαίας, οι οποίοι και εξετελέσθησαν εις τον χώρον τούτον». Στην ομιλία του τον ίδιο μήνα ο ταγματάρχης ε.α. Νικόλαος Πλυτζανόπουλος, ανιψιός του διοικητή των ταγματασφαλιτών που συμμετείχαν στο μπλόκο που είχε εν τω μεταξύ διοριστεί δήμαρχος Νίκαιας, επανέλαβε το ίδιο μοτίβο, αναφερόμενος στους δράστες ως «μασκοφόρους προδότας κομμουνιστάς» και στα θύματα ως «αθώους εθνικόφρονας πολίτας της Νικαίας» και υπερασπιζόμενος την ανάγκη δράσης το καλοκαίρι του 1944 κατά της «κόκκινης τρομοκρατίας». Η επιγραφή αφαιρέθηκε μετά την πτώση της δικτατορίας.
Μνημεία
Το Ηρώο των Πεσόντων του Μπλόκου της Κοκκινιάς βρίσκεται στην Πλατεία 17ης Αυγούστου (Πλατεία Οσίας Ξένης). Είναι ένα ορειχάλκινο άγαλμα του Γιώργου Ζογγολόπουλου, του 1956.
Στη Μάντρα της Κοκκινιάς, τόπος όπου Έλληνες πατριώτες εκτελέστηκαν μαζικά από τους Γερμανούς κατακτητές, υπάρχει το μουσείο για το Μπλόκο της Κοκκινιάς.
Το Μνημείο των Πεσόντων του Μπλόκου της Κοκκινιάς βρίσκεται στον περιβάλλοντα χώρο του Γ’ Νεκροταφείου Αθηνών.
Περαιτέρω ανάγνωση
- Δημήτρης Π. Λιάτσος «Το μπλόκο της Κοκκινιάς» (1983)
Βιβλιογραφία
- Κωστόπουλος, Τάσος (2005). Η αυτολογοκριμένη μνήμη: Τα Τάγματα Ασφαλείας και η μεταπολεμική εθνικοφροσύνη. Αθήνα: φιλίστωρ.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- «Το Μπλόκο της Κοκκινιάς». Ντοκυμαντέρ του Διονύση Γρηγοράτου (ΕΡΤ, 1983).
- Δίκτυο μαρτυρικών χωριών και πόλεων της Ελλάδας, το μπλόκο της Κοκκινιάς
