• Συνέντευξη στη Μαρία  Άνθη
• athensupdate.gr

• Κύριε Λυμπέρη, τι είναι ποίηση για εσάς;

Η ποίηση είναι ανοιχτό πεδίο που χωράει πολλά, όπως η έρημος ἡ ὁποία χωράει τα πάντα. Ἂν καὶ δὲν μοῦ εἶναι εὔκολο νὰ ὁρίσω τὴν ποίηση, μπορῶ ὅμως νὰ πῶ πὼς μπορῶ ν᾽ ἀναγνωρίσω τί εἶναι ποίηση καὶ τί δὲν εἶναι ὅπως καὶ ποιό εἶναι ἔργο τέχνης, ἰδιαίτερα τέχνη ὑψηλῆς ποιότητας. Ἡ ποίηση απευθύνεται στὸν ἄλλο στὸν ὁποῖο θα προκαλέσει ὑψηλὴ συγκίνηση. Καὶ σίγουρα δὲν εἶναι ἕνα προσωπικό ημερολόγιο ἢ ἀναζήτηση μιᾶς ἀναγνώρισης. Νὰ σημειώσω ἐδῶ ὅτι μιλάω εντελώς υποκειμενικά. Τὰ γραφτά μου, ὅπως καὶ κάθε αὐθεντικὸ ἔργο, βγαίνουν ἀπὸ μιὰ «κατάσταση»,  ἕναν τρόπο ζωῆς, ἕναν τρόπο νὰ εἶσαι, ἀσταμάτητα, μέρα καὶ νύχτα. Πρόκειται γιὰ μιὰ ἀσκητική, τὴν δική μου. Δὲν εἶναι μιὰ ἀσχολία καὶ δὲν ἀπορρέει ἀπὸ αὐτὸ ποὺ σκέφτεσαι ἀλλὰ ἀπὸ αὐτὸ ποὺ βιώνεις.

• Συνήθως από που εμπνέεσθε, στην ποίησή σας, υπάρχει κάτι συγκεκριμένο;

Μ᾽ ἐμπνέει ἡ ἀπεραντοσύνη, ἡ ἔρημος, πυρωμένη ἢ παγωμένη, καὶ τὸ πέλαγος. Εἶμαι ἄνθρωπος τῆς ἐρήμου, ἐκεῖ ποὺ εἶσαι καὶ δὲν εἶσαι. Ἐκεῖ ὅπου οἱ σκέψεις χάνονται. Οἱ λέξεις βγαίνουν ἀπὸ τὴν σιωπή, ὄχι τὴ βουβαμάρα, ἀπὸ τὸ πουθενά, μὲ μέτρο τὸ τίποτα. Βαδίζοντας μέρες καὶ μέρες στὴν ἔρημο συναντᾶς ἄγνωστες  ὄψεις τοῦ ἑαυτοῦ σου, αὐτὸ ποὺ εἶσαι, καὶ ὄχι αὐτὸ ποὺ σκέφτεσαι ἢ αὐτὸ ποὺ νομίζεις πὼς εἶσαι, κάτι σὰν ἀποκάλυψη.

Μ᾽ ἐμπνέει ἡ σύγχρονη τέχνη διότι έχει αφαίρεση. Ἡ αυτοσχεδιαστική μουσική, ὁ σύγχρονος χορός καὶ ἰδιαίτερα ὁ χορὸς butoh, καθὼς καὶ οἱ μεγάλοι μαστόροι τῆς γλυπτικῆς καὶ τῆς ζωγραφικῆς. Συζητώντας μὲ φίλους μου ὅπως μὲ τὸν ζωγράφο Gilles du Bouchet ἢ μὲ τὸν σαξοφωνίστα Michel Doneda, καὶ παλαιότερα μὲ τὴν Pina Bausch, διαπιστώνω ὅτι ἔχουμε μιὰν ἀνάλογη ἂν ὄχι τὴν ἴδια προσέγγιση ὅσον ἀφορᾶ τὸ ἔργο, τὸ βίωμα τοῦ ἔργου. Ὁ δάσκαλος τοῦ Michel Doneda τοῦ ἔλεγε ὅτι γιὰ νὰ παίξει πρέπει πρῶτα τὸ σαξόφωνο νὰ ἔχει φυτρώσει μέσα του (καὶ ἂς ἦταν Ἰταλὸς κι ὄχι Κινέζος).

• Μέσα από τη σύγχρονη τέχνη τί βιώνεται εσείς;

Μιὰ λεπτή, ὑψηλὴ συγκίνηση. Τὰ μεγάλα ἔργα τῆς σύγχρονης τέχνης, αὐτὰ ποὺ ἔχουν δύναμη, σοῦ ἀνοίγουν ἕναν καινούργιο χῶρο στο πουθενά, εκεί ὅπου μπορείς να είσαι εσύ, δίχως φτηνές κι εὔκολες συγκινήσεις, δίχως σκέψεις , ἐκεῖ ὅπου μπορεῖς ν᾽ ἀκολουθήσεις μιὰ δική σου περιπέτεια, ἀνυποψίαστη μέχρι τότε, ὥστε νὰ δεῖς καινούργιες ὄψεις τοῦ ἑαυτοῦ σου. Κάτι σὰν méditation. Ἡ σύγχρονη τέχνη δὲν ἔχει ἀφήγηση, δὲν ἔχει παραστατικότητα η οποία νὰ σε παρασύρει σε μια ἱστορία ποὺ δὲν εἶναι δική σου.

• Η ποιητική συλλογή για εσάς αποτελεί ένα έργο; Πώς τις βλέπετε τις ποιητικές σας συλλογές, τι σημαίνουν;

Τις έχω ξεχάσει, βλέπω αυτά που βλέπω τώρα, είμαι εδώ που είμαι τώρα, σὲ μια πορεία, σ᾽ έναν δρόμο. Τὰ γραφτά μου είναι ίχνη σ᾽ αὐτὴν τὴν πορεία. Σημάδια σε έναν δρόμο, τὸν δικό μου. Κάτι σὰν τὶς δικές μου Ἑρμὲς στῆλες. Έχουν εκδοθεί έξι ποιητικές συλλογές, σχεδὸν ὅλες ἀπὸ τὶς χειροποίητες ἐκδόσεις Διάττων. Η πρώτη, τὸ 2002, είναι «Το Πετρωμένο Ποτάμι» που είναι γραμμένο, στὶς ἐρήμους της Κεντρικής Ασίας, Καρακούμ καὶ Κιζυλκούμ, ἀνάμεσα στο Τουρκμενιστάν, στὸ Ουζμπεκιστάν καὶ στὸ Καζακστάν. Έχω κάνει δεκάδες ἀποστολὲς σ᾽ αὐτὰ τὰ μέρη. Καὶ στις ερήμους της Αιγύπτου ἐπίσης έχω κάνει δεκάδες ἀποστολές. Ἔχω κάνει δέκα δίμηνες πολικὲς ἀποστολὲς, στὴν παγωμένη ἀπεραντοσύνη της Σπιτσβέργης και τῆς Βορείου Γροιλανδίας, στὴ βορειότερη ἄκρη τῆς Γῆς. Καὶ δεκάδες ἀποστολὲς μὲ ὠκεανογραφικὰ σκάφη ἀλλὰ καὶ καταδύσεις μὲ βαθυσκάφος στὰ 3 000 μέτρα βάθους. Στὴν ἄκρη τοῦ κόσμου πάντα, στὴν ἄκρη τῆς ζωῆς. Το 1995, αναζήτησα τα ίχνη του ποταμού Όξου του Ηροδότου, στὶς ὄχθες τοῦ ὁποίου ἡ Τομυρίς, ποὺ ἦταν βασίλισσα στοὺς Μασσαγέτες, σκότωσε τὸν Μεγάλο Κῦρο. Τότε ὁ Ὄξος, ὁ ὁποῖος πηγάζει ἀπὸ τὰ Ἰμαλάια, εἶχε τὶς ἐκβολές του στὴν Κασπία Θάλασσα.  Καὶ βρῆκα ἕνα πετρωμένο ποτάμι μισοπνιγμένο στην έρημο, γιατὶ ὁ Όξος έχει αλλάξει πορεία και σήμερα, μὲ τὸ ὄνομα Ἀμοὺ Ντάρια, ἐκβάλλει στην Θάλασσα της Αράλης. «Το Πετρωμένο Ποτάμι» ποὺ ἐκδόθηκε τὸ 2002 ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Διάττων μὲ προμετωπίδα ἕνα χαρακτικό του φίλου μου Gilles du Bouchet, εἶναι γραμμένο στὴν ἔρημο καὶ εἶναι κάτι ἀπὸ δική μου πορεία στην έρημο.

Περπατώντας πάνω στον Αρκτικό ωκεαν

• Να μιλήσουμε και για τους «Απόηχους», μιας και συζητάμε για τις εκδόσεις οι οποίες έχουν ενδιαφέρον όχι μόνο τους στίχους τους αλλά και από αισθητικής άποψης…

Τὸ 2012, ἐκδόθηκε ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Διάττων ἡ συλλογὴ « Στὶς ὄχθες τοῦ χρόνου » ἡ ὁποία ἔχει γιὰ τίτλους τοὺς χαρακτῆρες τῆς Κυπρο-Μινωϊκῆς, ἀκόμη μὴ ἀποκρυπτογραφημένης, γραφῆς. Οἱ « Απόηχοι » είναι μια συλλογή η οποία εκδόθηκε το 2014, μὲ μία φωτογραφία μιᾶς άγριας ορχιδέας ἀπὸ τὸν Ὄλυμπο στὸ εξώφυλλο του φωτογράφου φίλου μου Philippe Trenschell ὁ ὁποῖος γνώριζε τὸν Ὅμηρο, σχεδὸν ὁλόκληρο, ἀπ᾽ ἔξω. Μια μετάφραση, σὲ συνεργασία με την Γαλλο – Ελβετίδα ποιήτρια Brigitte Gyr, με τρία εικαστικά του Gilles du Bouchet. Πρόκειται γιὰ μιὰ  χειροποίητη έκδοση τέχνης από τον Jacques Brémond στην Γαλλία ποὺ ἔχει κάποια ἀπήχηση στοὺς γάλλους ποιητές.

• Για το «Ιχώρ», έχουμε να διαλέξουμε επίσης πολλά ποιήματα, όπως θα έλεγε κανείς, δουλεμένου στίχου.

Ιχώρ, που είναι αρχαία Ελληνική λέξη, είναι ο πλησιέστερος όρος, κατά τη γνώμη μου, στον Κινέζικο όρο Τσι ή στον Γιαπωνέζικο όρο Κι. Έτσι όπως εγώ βιώνω το Κι. Είναι δουλεμένος ο στίχος, γιατί εγώ με τα κολυβογράμματα μου, ψάχνω να βρω τις λέξεις τις ελληνικές, όχι μόνο για την ακριβή σημασία τους αλλά κυρίως για την ηχητική τους, γιὰ να έχουν μουσικότητα. Γι αὐτὸ ἄλλωστε καὶ γράφω στὰ ἑλληνικά, διότι οἱ λέξεις ἠχοῦν μέσα στὸ σῶμα μου. Ἔστω κι ἂν γράφοντας στὰ γαλλικὰ ἢ στὰ ἀγγλικά, γλῶσσες στὶς ὁποῖες ἔχω δημοσιεύσει ἑκατοντάδες σελίδες ἐπιστημονικῶν ἄρθρων καὶ διδαδακτορικῶν, θὰ εἶχα περισσότερους ἀναγνῶστες καθὼς καὶ τὴν Λεγεώνα τῆς Τιμῆς, γιὰ μένα ὅμως αὐτὲς οἱ γλῶσσες δὲν ἠχοῦν στὰ βάθη τοῦ κορμιοῦ.

• Κε Λυμπέρη, η «Στάσεις Ι» και «Στάσεις ΙΙ», είναι γραφτά όπως τα λέτε της δεκαετίας, του 1970 και 1980. Πώς προέκυψε αυτή η ποιητική συλλογή.

Είναι γραμμένα στὶς κορυφὲς τῶν Ἀγράφων, ἄλλα καὶ στὰ βουνὰ τῆς ἀνατολικῆς Τουρκίας, στις άκρες της ερήμου της Συρίας, στὴν Ἀνατολικὴ Ἔρημο της Αιγύπτου, στο ξερονήσι της Ερυθράς Θάλασσας Zabargad, στην Σπιτσβέργη, ἀλλὰ και στο Παρίσι. Τα εξώφυλλα και οἱ προμετωπίδες είναι του ζωγράφου Γιώργου Ξένου. Αὐτὲς οἱ ποιητικὲς συλλογες ενώ γράφτηκαν μεταξὺ 1975 καὶ 1994, ἐκδόθηκαν τὸ 2002 ἡ πρώτη (ἐκδόσεις Στιγμὴ) καὶ τὸ 2006 ἡ δεύτερη (ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Διάττων) μετά ἀπὸ «Το Πετρωμένο Ποτάμι», τὸ ὁποῖο γράφτηκε το 1995. Ἡ τελευταία ἀπὸ τὶς « Στάσεις II» μεταφράστηκε σὲ συνεργασία μὲ τὴν Brigitte Gyr καὶ ἐκδόθηκε τὸ 2016 ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Signum, σὲ μιὰ ἔκδοση τέχνης μὲ 8 πρωτότυπα μελάνια (σχέδια) τῆς Danielle Loisel.

• Εκείνο που θα ήθελα να σας ρωτήσω είναι για το βιβλίο «Η νίκη των ηττημένων, Το μυστικό του Καβάφη» στὶς ἐκδόσεις Αρμός. Είναι του Dominique Grandmont. Εσείς το μεταφράσατε από τα Γαλλικά στα Ελληνικά, διότι σας είχε συνεπάρει το έργο αυτό. Πρόκειται για ανάλυση στο έργο του Καβάφη;

Το έργο αυτὸ εἶναι ποιητικό, δεν πρόκειται γιὰ μιὰ φιλολογική ανάλυση ή γιὰ μιὰ κριτική του ἔργου τοῦ Καβάφη. Πρόκειται γιὰ μιὰ προσέγγιση ενός μείζονος γάλλου, ἑλληνομαθῆ, ποιητή ὁ ὁποῖος μιλάει για έναν άλλο ποιητή, τὰ ἴχνη τοῦ ὁποίου ἀκολούθησε γιὰ δέκα χρόνια γι’ αυτό καὶ έχει μια ιδιαίτερη σημασία. Ἂς σημειώσουμε ὅτι ὁ Dominique Grandmont ἔχει κάνει τὴν ἔγγυρη μετάφραση στὰ Γαλλικὰ τοῦ Καβάφη. Ο Καβάφης είναι ο μόνος Έλληνας ποιητής που έχει το δικό του ανεπανάληπτο ύφος και στυλ. Τὸ νὰ ἔχεις στὺλ εἶναι πολὺ σπάνιο.  Έχει μια ιδιαίτερη σχέση με το λόγο και τη γλώσσα. Ένας άλλος είναι ο Σικελιανός, ο μεγάλος αυτός ποιητής, μόνο ποὺ τὸ στομφῶδες ὕφος του δὲν ἑλκύει πιά. Τὸ δὲ θεατρικό του ἔργο « Σιβύλλα » ἀποτελεῖ μιὰ σημαντικὴ συμβολὴ στὴν ποιητικὴ τέχνη.

• Ποιό είναι το μυστικό του Καβάφη; Από το έργο που μεταφράσατε τί έχετε να πείτε ότι είδατε ή καταλάβατε;

Το μυστικό του είναι ολόκληρο το βιβλίο, τὸ πῶς βιώνει ὁ Καβάφης τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα. Τα γραπτά του Καβάφη είναι μιὰ βιωμένη, διαχρονικὴ Ἑλληνικὴ γλώσσα. Το 1983, έψαχνα να βρω το δωμάτιο ὅπου ἔζησε ὁ Καβάφης. Στην Ελληνική παροικία της Αλεξανδρείας ἀγνοοῦσαν ἀκόμη καὶ τὸ ὄνομα τοῦ Καβάφη. Ψάχναμε ένα ολόκληρο πρωινό με τὸν Ἀμπντουλχάντι, τὸν ἔμπιστο οδηγό μου τῆς ἐρήμου, μέσα σὲ Αἰγύπτιους, σὲ Ἀρμένιους καὶ σὲ μιὰ ἀρχοντικὴ Ἑβραία, ἀλλοτινὴ καλλονὴ ὅμως ἀνήμπορη πιά. Θλιβερὴ ἡ παρακμὴ τῆς ἄλλοτε ἀκμάζουσας Ἀλεξάνδρειας. Τελικά το βρήκαμε στην  οδό Σαρμ ελ Σέιχ, ὅπου, ἀφοῦ πλήρωσα εἰσητήριο στὸν ὑπαλληλάκο ποὺ ζοῦσε ἐκεῖ,  είδα ένα ελεϊνό, άθλιο δωμάτιο με τά ἴδια σαραβαλιασμένα έπιπλα και την ίδια λάμπα που είχε ο Καβάφης. Ἀργότερα, εὐτυχῶς, ἀνέλαβε η Ελληνική πρεσβεία να το αξιοποιήσει καὶ νὰ τὸ κάνει μουσείο.

Το σπίτι του καβάφη στην Αλεξάνδρεια

Νῖκος Λυμπέρης – Σύντομο βιογραφικό

Ὁ Νῖκος Λυμπέρης, γεννήθηκε στὸν Πύργο Ἠλείας τὸ 1953, πόλη διατηρητέα ποὺ δὲν διατηρήθηκε, καὶ ζεῖ στὸ Παρίσι ἀπὸ τὸ 1975, βετεράνος Ἀν. Καθηγητὴς γεωλογίας στὴ Σορβόννη (1978-2021). Ἔχει ταξιδέψει στοὺς ὠκεανοὺς καὶ στὸ βυθὸ τῶν ὠκεανῶν μὲ βαθυσκάφος-3000m. Ταξίδεψε στὴν  Ἀρκτική (Σπιτσβέργη, Βόρειο Γροιλανδία), στὴν Μικρὰ Ἀσία καὶ στὶς ἐρήμους τῆς Αἰγύπτου καὶ τῆς Κεντρικῆς Ἀσίας. Ἔχει δημοσιεύσει πολλὲς ἐπιστημονικὲς μελέτες σὲ διεθνῆ περιοδικὰ. Ἀσκεῖται στὶς πολεμικὲς τέχνες, μαθητὴς τοῦ Noro Masamichi sensei. Ὑπογράφει ἕξι ποιητικὲς συλλογές : Τὸ πετρωμένο ποτάμι (Διάττων, προμετωπίδα Gilles du Bou-chet, μονοτυπία, καλλιτεχνικὴ ἔκδοση), Στάσεις I (ἐκδόσεις Στιγμή, προμετωπίδα Γιώργου Ξένου) καὶ Στάσεις II (Διάττων, προμετωπίδα Γιώργου Ξένου, μονοτυπία), Στὶς ὄχθες τοῦ χρόνου (Διάττων, μονοτυπία), Ἀπόηχοι (Διάττων, φωτογραφίες Philippe Treuschel, καλλιτεχνικὴ ἔκδοση, μονοτυπία), Ἰχώρ (Διάττων, καλλιτεχνικὴ ἔκδοση, προμετωπίδα Gilles du Bouchet, μονοτυπία).Δίγλωση ἔκδοση (γαλλικὰ-ἑλληνικά) : Stance -Στάσεις μὲ πρωτότυπα μελάνια τῆς Danielle Loisel, ἐκδόσεις Signum, Παρίσι 2016, 15 ἀντίτυπα (κάθε ἀντίτυπο ζωγραφισμένο χωριστά). Ἡ συλλογὴ Ἀπόηχοι ἐκδόθηκε σὲ δίγλωσση (γαλλικὰ-ἑλληνικὰ) μονοτυπία-καλλιτεχνικὴ ἔκδοση ἀπὸ τὶς Ἐκδόσεις Jaques Brémond (2020) μὲ τρία ἀποτυπώματα τοῦ Gilles du Bouchet. Ὑπὸ ἔκδοση (σὲ δίγλωσση καλλιτεχνικὴ ἔκδοση) βρίσκονται καὶ οἱ συλλογὲς Στὶς ὄχθες τοῦ χρόνου καὶ Ἰχώρ, ἀπὸ τὸν ἴδιο ἐκδότη. Ἀποσπάσματα ἀπὸ Στὶς ὄχθες τοῦ χρόνου δημοσιεύθηκαν στὸ περιοδικὸ Phoenix (N° 22, 2016), ἀπὸ τὸ Ἰχώρ στὸ περιοδικὸ La barque sur l’arbre (N° 2, 2018) καὶ ἀπὸ τοὺς Ἀπόηχους στὰ ἠλεκτρονικὰ περιοδικά Les Carnets d’Eucharis (N°43, 2014), Levure Littéraire (N° 11, 2015 & N° 12, 2016), La Traduc-tière (N° 37, 2019). Ἔχει μεταφράσει ἀπὸ τὰ γαλλικὰ τὴν Ἐπιστολὴ στὸ εἴδωλό μου στὸ βάθος τοῦ πηγαδιοῦ τῆς Brigitte Gyr (Ἐκδόσεις Διάττων, καλλιτεχνικὴ ἔκδοση, μονοτυπία), καὶ τὴν Νίκη τῶν ἡττημένων/Τὸ μυστικὸ τοῦ Καβάφη τοῦ γάλλου ποιητῆ Dominique Grandmont (ἐκδόσεις Ἁρμός). Ἱστορικὴ Τηλεοπτικὴ Σειρά : ΕΥΡΑΣΙΑ, 8 ἐπεισόδιαCabouat P., Moreau A. et Lyberis N., 2004 : EURASIA, une série de 8 films documentaires. Production NHK – France 5 – PdJ. Diffusée en France, En Belgique et au Canada. Cabouat P., Moreau A. et Lyberis N., 2005 : EURASIA, coffret DVD – 8 films; TF1 VIDEO. Παραστάσεις, στὸ Παρίσι μὲ αὐτοσχεδιασμοὺς στὴν ἅρπα μὲ τὴν Hélène Breschand (2015). Μὲ τὴν τραγουδίστρια Judith Kan, ἔχει παρουσιάσει πολλὲς performances (2016, 2017, 2018) στὸ Παρίσι (Espace Christiane Peugeot, Printemps des Poètes) μὲ τὸν τίτλο Παρτιτούρα γιὰ δυὸ φωνές. Στὴν Ἀθήνα : Παρτιτούρα γιὰ κείμενο καὶ κοντραμπάσσο, Νῖκος Λυμπέρης (κείμενο) & Γιῶργος Κοκκινάρης (κοντραμπάσσο), Μάιος 2019. Νῖκος Λυμπέρης (κείμενο) & Γιῶργος Κοκκινάρης (κοντραμπάσσο) Emma-nuel Cremer (cello), Festival Voulez-vous, Institut Français d’Athènes, 20.X.2020. Συνέντευξη μὲ τὸν Γιάννη Παπουτσάκη στὸ 3ο Πρόγραμμα & Voice of Greece τῆς ΕΡΤ, 29.VIII. 2016, 15h – 16 h. Συνέντευξη μὲ τὴν Joëlle Montech στὸ Beton7 Art Radio, 12.IV.2021 & 19.IV.2021. Εἶναι μέλος τοῦ συμβουλίου τῆς Ἑταιρείας ὅπως καὶ τοῦ ὁμωνύμου περιοδικοῦ La Traductière (Paris).