- ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΚΑΡΑΤΑΡΑΚΗΣ*
Είναι γνωστός από την Παλαιά Διαθήκη ο μύθος της Βαβέλ. Παρακινημένοι από την επιθυμία να κατακτήσουν τον ουρανό και να γίνουν Θεοί, οι άνθρωποι κατασκευάζουν έναν πύργο για να ανέβουν στον ουρανό. Ο Θεός οργίζεται και συγχέει τις γλώσσες τους, ώστε ο ένας δεν κατανοεί τί λέει ο άλλος και το οικοδόμημα καταρρέει παρασύροντας τους άφρονες. Είχε προηγηθεί ο κατακλυσμός για να τιμωρήσει ο Θεός μια παρόμοια εξέγερση, όπου ο ευσεβής Νώε και οι γιοί του σώζονται με την Κιβωτό που τον είχε συμβουλεύσει ο Θεός να κατασκευάσει.
Η πολυγλωσσία φυσικά ήταν μια κατάρα. Ο μεγάλος όμως διανοητής και φιλόλογος Τζωρτζ Στάινερ την θεωρεί ευλογία, γιατί, αν δεχτούμε ότι κάθε γλώσσα είναι μια νέα θεώρηση του κόσμου, με τις πολλές γλώσσες διαθέτουμε μια πολυπρισματική ερμηνεία και κατανόηση του αγνώστου.
Σε όλους τους λαούς υπάρχουν αντίστοιχοι μύθοι. Στους Κινέζους, στους Χαλδαίους αλλά και στους Αραβικούς, τους Σλαβικούς και στους Ίνκας του Περού, φυσικά με διαφορετικές παραλλαγές.
Ο Άγγλος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Μάικλ ´Οουξοτ έγραψε δυο εκδοχές του μύθου σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του. Από τις εκδόσεις ΤΟΠΟΣ κυκλοφορούν σε μετάφραση οι διαλέξεις του για την «Ιστορία της πολιτικής σκέψης» και ο «Πύργος της Βαβέλ» σε μετάφραση του Παντελή Λέκκα, που διδάσκει στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Και τα δυο βιβλία δείχνουν την επάρκεια του συγγραφέα που ανατρέχει και παρουσιάζει τον πολιτικό στοχασμό από την Αρχαία Ελλάδα μέχρι τα νεότερα χρόνια με σαφήνεια και καθαρότητα, πράγμα που δεν είναι πάντοτε αυτονόητο, αφού συχνά οι ερμηνευτές των φιλοσόφων αντί να διευκολύνουν, συσκοτίζουν τη σκέψη μας.
Τον «Πύργο της Βαβέλ» ονομάζει ο μεταφραστής φιλοσοφικό διήγημα και είναι εύστοχος ο χαρακτηρισμός του. Έχει τη χαρά και την ομορφιά ενός διηγήματος, αλλά και την καθαρότητα και το βάθος μιας φιλοσοφικής θεώρησης με ευρύτερες στοχεύσεις.
Πέρα από την άριστη μετάφραση ο Παντελής Λέκκας σε 25 ερμηνευτικά σχόλια βοηθά τον αναγνώστη να κατανοήσει το φιλοσοφικό περιεχόμενο και την ευρύτερη σημασία που διακρίνει τον συγγραφέα για να αντιληφθεί τη σύγχρονη εποχή της νεωτερικότητας.
Φυσικά, ο θεματικός πυρήνας του μύθου είναι η σχέση του ανθρώπου με το Θεό. Ανικανοποίητος ο άνθρωπος και θέλοντας να απολαύσει και να πραγματώσει όλες του τις επιθυμίες που είναι ακόρεστες, αισθάνεται ως εμπόδιο το Θεό και θέλει να τον ανατρέψει. Αν δεχτούμε ότι ο άνθρωπος είναι ένα βέλος που κινείται ανάμεσα στο ζώο και το Θεό, μοίρα του είναι η δυστυχία. Το ζώο έχει μια μορφή ευτυχίας ικανοποιώντας τις βιολογικές του ανάγκες.
Ο Θεός επίσης είναι ευτυχής γιατί διαθέτει την απόλυτη εξουσία κι ο λόγος του είναι πράξη. Ο άνθρωπος αιώνια ανικανοποίητος είναι ον τραγικό. Το παρόν και όσα απολαμβάνει δεν γεμίζουν την ψυχή του. Αυξάνει τις γνώσεις του, βελτιώνει τους όρους της ύπαρξής του, πολλαπλασιάζει τη δύναμη και την ελευθερία του, ταξιδεύει στα άστρα, κυριαρχεί στη γη, στον αέρα και στη θάλασσα, αλλά ο φόβος και το άγνωστο συσκοτίζουν την ψυχή του.
Ας θυμηθούμε τον στίχο του Σοφοκλή «πολλά τα δεινά κ’ ουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει» μτφρ “Πολλά είναι τα αξιοθαύμαστα και φοβερά, αλλά τίποτε δεν είναι τρομερότερο από τον άνθρωπο”. Αυτή ακριβώς την ανθρώπινη φύση εκμεταλλεύθηκαν κατά καιρούς ορισμένοι για να οδηγήσουν στην καταστροφή. Ο Χίτλερ, ο Στάλιν και άλλοι πολλοί λατρεύτηκαν από το λαό τους, γιατί τους υποσχέθηκαν ότι θα πραγματώσουν την ουτοπία και θα τους οδηγήσουν σ’ ένα παραδείσιο τόπο. Κάποιοι άλλοι είχαν αυταπάτες και ψευδαισθήσεις.
Όμως, πρέπει να αναζητήσουμε την εσωτερική γαλήνη και ηρεμία. Φυσικά κάθε άτομο μπορεί να ανοίγει τα φτερά του και να απολαμβάνει το γαλάζιο ουρανό. Όταν όμως παρασύρεται από αιθεροβάμονες ηγέτες και τους ακολουθεί τυφλά χάνει και την ελευθερία του και αντί να αντικρύσει τον ουρανό γκρεμίζεται στο βάραθρο.
Λυπούμαι, γιατί στην παρουσία μου αδυνατώ να δείξω τον πλούτο των ιδεών και των σκέψεων που περιέχονται στην εμπεριστατωμένη ερμηνεία του Παντελή Λέκκα. Το βιβλίο υπάρχει και είμαι βέβαιος ότι θα αποζημιώσει εκείνους που θα το διαβάσουν.
*Ο Ζαχαρίας Καραταράκης είναι φιλόλογος
