Σχεδόν οι μισοί από τους ιδιώτες ενοικιαστές στην Ευρώπη φοβούνται ότι μπορεί να χρειαστεί να εγκαταλείψουν το κατάλυμα τους εντός τριών μηνών (fizkes/shutterstock.com)
- HANS DUBOIS
Το αυξανόμενο κόστος στέγασης προκαλεί απόγνωση σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλοί είναι ανήσυχοι ότι θα επιβαρυνθούν οικονομικά. Άλλοι έχουν μείνει άστεγοι ή ζουν σε υποβαθμισμένα καταλύματα. Πολλοί νέοι δεν μπορούν να φύγουν από το σπίτι.
Όπως θα δείξει μια επικείμενη έκθεση του Eurofound σχετικά με το κόστος και την πρόσβαση σε στέγαση στην Ευρώπη, οι ενοικιαστές στην ιδιωτική αγορά είναι ιδιαίτερα ανασφαλείς: σχεδόν οι μισοί (46 τοις εκατό) δηλώνουν ότι ίσως χρειαστεί να εγκαταλείψουν το κατάλυμά τους τους επόμενους τρεις μήνες επειδή δεν μπορούν πλέον να το αντέξουν οικονομικά. Οι ιδιώτες ενοικιαστές αναφέρουν επίσης προβλήματα με την ποιότητα των καταλυμάτων τους—όπως η κακή ενεργειακή απόδοση και η έλλειψη χώρου—σε μεγαλύτερο βαθμό από τους ιδιοκτήτες κατοικιών, ιδιαίτερα, αλλά και τους ενοικιαστές κοινωνικής κατοικίας.
Ωστόσο, τα προβλήματα στέγασης δεν περιορίζονται στους ιδιώτες ενοικιαστές. Οι ιδιοκτήτες κατοικιών με στεγαστικά δάνεια κυμαινόμενου επιτοκίου πρέπει να αντιμετωπίσουν τα ραγδαία αυξανόμενα επιτόκια και, γενικότερα, το αυξανόμενο κόστος ζωής. Υπάρχουν αποδεικτικά στοιχεία για αυτό στην Πολωνία, για παράδειγμα, όπου το Ταμείο Υποστήριξης Δανειοληπτών για τους κατόχους στεγαστικών δανείων με προβλήματα πληρωμής έχει δει μια έκρηξη στη ζήτηση. Μια οικονομική ύφεση θα έθετε σε ακόμη μεγαλύτερο κίνδυνο.
Ακόμη και μεταξύ εκείνων που έχουν το σπίτι τους χωρίς στεγαστικό δάνειο, πολλοί δυσκολεύονται να καλύψουν άλλα, σχετικά έξοδα, όπως τους λογαριασμούς κοινής ωφελείας. Το σχήμα δείχνει τα 16 κράτη μέλη της ΕΕ με τα υψηλότερα ποσοστά οριστικής ιδιοκτησίας κατοικίας (που κυμαίνεται από 38 τοις εκατό στην Πορτογαλία έως 95 τοις εκατό στη Ρουμανία). Πολλοί από αυτούς τους οριστικούς ιδιοκτήτες κινδυνεύουν από φτώχεια—από 8 τοις εκατό στην Τσεχία έως 24 τοις εκατό στην Εσθονία. Επιπλέον, πολλοί δεν μπορούν να διατηρήσουν τα σπίτια τους σε κατάλληλη θερμοκρασία, λόγω κακής ενεργειακής απόδοσης και οικονομικής καταπόνησης: αυτό ισχύει για τουλάχιστον 15 τοις εκατό στη Βουλγαρία, την Κύπρο, την Ελλάδα, τη Λιθουανία και την Πορτογαλία.
Πηγή: EU-SILC microdata. *2019 figure
Σε σύγκριση με τους ιδιοκτήτες σπιτιού, οι ενοικιαστές κοινωνικών κατοικιών βαθμολογούν κατά μέσο όρο την ποιότητα των καταλυμάτων τους χαμηλότερη και ανησυχούν περισσότερο ότι μπορεί να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Και είναι πιο πιθανό από τους ιδιώτες ενοικιαστές να δυσκολεύονται να πληρώσουν για κοινόχρηστα. Συγκρίνοντας αυτούς που έχουν παρόμοια εισοδήματα, ωστόσο, λιγότεροι κοινωνικοί από ό,τι ιδιώτες ενοικιαστές αναμένουν προβλήματα με αυτούς τους λογαριασμούς, υπονοώντας ότι η κοινωνική στέγαση λειτουργεί ως αποθεματικό. Ωστόσο, πολλοί αντιμετωπίζουν δυσκολίες και η προσφορά κοινωνικής στέγασης είναι περιορισμένη σε πολλά κράτη μέλη.
Αυξάνεται η έλλειψη στέγης
Ενώ σε ορισμένες χώρες παρατηρείται μείωση των αστέγων (ιδίως η Φινλανδία, η οποία πρωτοστάτησε στην προσέγγιση «πρώτα η στέγαση»), το πρόβλημα επιδεινώνεται σε άλλες. Στην Ιρλανδία, για παράδειγμα, ο αριθμός των καταλυμάτων έκτακτης ανάγκης αυξάνεται σταθερά, από 7.991 τον Μάιο του 2021 σε 11.754 τον Ιανουάριο του 2023, με κίνδυνο περαιτέρω αυξήσεων τώρα που έχει αρθεί η απαγόρευση εξώσεων που σχετίζεται με την πανδημία. Γενικότερα, η κατάργηση των μέτρων στήριξης του κόστους ζωής ενέχει κίνδυνο για τα νοικοκυριά που εξαρτώνται από αυτά.
Η υποστήριξη στέγασης είναι μια δύσκολη περιοχή. Η υποστήριξη για ενοικίαση ή αγορά κατοικιών μπορεί να αυξήσει τα ενοίκια και τις τιμές πώλησης γενικά. Η στήριξη των στεγαστικών δανείων ωφελεί δυσανάλογα όσους έχουν υψηλότερα εισοδήματα, είναι πιο πιθανό να αγοράσουν σπίτι, ενώ ενθαρρύνει ορισμένους να αναλάβουν χρέη που δεν μπορούν να αποπληρώσουν. Εν τω μεταξύ, πολλοί που εξαρτώνται από το ενοίκιο παραμένουν μη επιλέξιμοι: όσοι δεν έχουν σταθερή διεύθυνση ή σε κοινόχρηστο κατάλυμα, μετανάστες και μετακινούμενοι πολίτες, όσοι δεν έχουν επίσημες συμβάσεις και αυτοί με χαμηλά εισοδήματα λίγο πάνω από το όριο του δικαιώματος.
Ακόμη και μεταξύ εκείνων που δικαιούνται στεγαστικά επιδόματα, κάποιοι δεν γνωρίζουν ότι αυτό συμβαίνει ή δεν επωφελούνται για άλλους λόγους. Ούτε τα δικαιώματα κοινωνικής στέγασης πραγματοποιούνται πάντα: ακόμη και τα κράτη μέλη με μεγάλα αποθέματα έχουν λίστες αναμονής.
Διεύρυνση της προσφοράς
Αντίθετα, η επέκταση της προσφοράς ποιοτικών κατοικιών ασκεί πτωτική πίεση στα ενοίκια και τις τιμές. Τα σπίτια πρέπει να χτιστούν και να ανακαινιστούν, ενώ πρέπει να αποθαρρυνθεί η πρακτική να αφήνουν τα καταλύματα κενά. Ωστόσο, η βελτίωση της προσφοράς είναι μια μακροπρόθεσμη λύση και η πρόκληση πρέπει να αντιμετωπιστεί εδώ και τώρα, και σε διαφορετικά μέτωπα ταυτόχρονα.
Η έγκαιρη προειδοποίηση για προβλήματα πληρωμής, ώστε να μπορεί να ενεργοποιηθεί η εξατομικευμένη υποστήριξη, είναι θεμελιώδης. Η Σουηδία, για παράδειγμα, απαιτεί να αναφέρονται οι αναμενόμενες εξώσεις σε έναν καθορισμένο οργανισμό, ο οποίος προσεγγίζει το νοικοκυριό και παρέχει υποστήριξη για να αποτρέψει αυτό το ενδεχόμενο.
Η πρόσβαση σε διαδικασίες διακανονισμού οφειλών και συμβουλές σχετικά με το χρέος είναι επίσης καθοριστικής σημασίας, για όσους αγωνίζονται με πληρωμές στεγαστικών δανείων ή συσσωρεύουν ληξιπρόθεσμες οφειλές ενοικίων ή κοινής ωφελείας. Στην ιδανική περίπτωση, και πάλι, η υποστήριξη ξεκινά νωρίς, μόλις χαθούν πληρωμές.
Η πρόληψη παραμένει καλύτερη από τη θεραπεία. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να διασφαλίσουν ότι τα νοικοκυριά δεν διευκολύνονται να αναλάβουν στεγαστικά δάνεια πέρα από την πιθανή τους ικανότητα αποπληρωμής. Στο Βέλγιο, τα περισσότερα επιτόκια στεγαστικών δανείων είναι σταθερά και οι πιστωτές υποχρεούνται να χρηματοδοτήσουν τη στήριξη του χρέους, με τις εισφορές τους να εξαρτώνται από το ποσοστό των δανείων με καθυστέρηση.
Ενεργειακής απόδοσης
Όσον αφορά τους λογαριασμούς κοινής ωφελείας, πρέπει να γίνουν περισσότερα για να διασφαλιστεί ότι οι επενδύσεις στην ενεργειακή απόδοση, τις οποίες η ΕΕ χρηματοδοτεί μαζικά μέσω του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, θα φτάσουν σε ενοικιαστές και ιδιοκτήτες σπιτιού με χαμηλό εισόδημα. Αυτό θα προστατεύσει τα νοικοκυριά από τις αυξήσεις των τιμών μειώνοντας την εξάρτησή τους από εξωτερική ενέργεια—είτε επειδή χρειάζονται λιγότερη ενέργεια είτε επειδή παράγουν τη δική τους.
Η στεγαστική στήριξη δεν πρέπει να θεωρείται ξεχωριστή από άλλες κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες. Η γενική κοινωνική προστασία, όπως ένα ελάχιστο εισόδημα, και η καλή πρόσβαση σε υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση του βιοτικού επιπέδου όσων δεν έχουν πρόσβαση σε επιδόματα στέγασης αλλά νιώθουν την πίεση του υψηλού κόστους στέγασης.
Για να εξασφαλιστεί η πρόσβαση σε καταλύματα, θα πρέπει να παρέχεται σταθερή και ανεξάρτητη στέγαση σε όσους είναι άστεγοι ή πρόκειται να μείνουν. Οι πολιτικές «Στέγαση πρώτα» είναι αποτελεσματικές, αλλά πρέπει να κλιμακωθούν. Περίπου τα τρία τέταρτα των κρατών μελών έχουν τέτοια προγράμματα, αλλά λίγα έχουν τη δυνατότητα να στεγάσουν περισσότερο από το 1 τοις εκατό των αστέγων. Και πολλοί δεν προσφέρουν στέγαση σε άτομα που αρνούνται την υποστήριξη υπηρεσιών ή προσφέρουν κοινόχρηστο κατάλυμα, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις υποκείμενες αξίες.
Η στεγαστική κατάσταση της Ευρώπης απαιτεί ταχεία και αποτελεσματική εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων. Προφανώς, τα δικαιώματα που συνδέονται άμεσα με τη στέγαση παίζουν καθοριστικό ρόλο εδώ. Αλλά το ίδιο ισχύει και για την εφαρμογή των δικαιωμάτων πρόσβασης σε ποιοτικές υπηρεσίες και άλλες μορφές κοινωνικής προστασίας – κλειδί για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των προβλημάτων στέγασης.
- Ο Hans Dubois είναι διευθυντής έρευνας στη μονάδα κοινωνικών πολιτικών στο Eurofound στο Δουβλίνο.
- Πηγή: www.socialeurope.eu
