Η Θεωρία μαθημένης αβοηθησίας του Seligman είναι ένα φαινόμενο που παρατηρείται τόσο στους ανθρώπους όσο και στα ζώα. Όταν αυτοί βρίσκονται σε μια κατάσταση πόνου, υποφέρουν ή νιώθουν άσχημα χωρίς να μπορούν να ξεφύγουν από αυτή την κατάσταση. Ακόμη και αν υπάρχει μια ευκαιρία για απόδραση, το άτομο δεν μπορεί να αποφύγει την κατάσταση αυτή. Όταν τα άτομα αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι δεν έχουν τον έλεγχο πάνω σε αυτό που συμβαίνει, τότε αρχίζουν να σκέφτονται, να νιώθουν και να δρουν αβοήθητοι. Το αίσθημα μαθημένης αβοηθητότητας οδηγεί τα άτομα σε κατάθλιψη, καθώς νιώθουν ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα για να αλλάξουν την κατάσταση και την αποδέχονται όπως ακριβώς είναι. Τα άτομα εμφανίζουν όλο και χαμηλότερα επίπεδα αυτοεκτίμησης και πιστεύουν ότι δεν μπορούν να επιλύσουν τα προβλήματά τους.
Η σταθερότητα της αβοηθητότητας εξαρτάται από τις βασικές διαστάσεις των αποδόσεων αιτίου: το άτομο μπορεί να ερμηνεύει τις διάφορες καταστάσεις είτε μέσα από τις εμπειρίες που έχει βιώσει (εσωτερικά αίτια) είτε μέσα από γεγονότα που συμβαίνουν στην κοινωνία γύρω μας (εξωτερικά αίτια).
Τέσσερις στρατηγικές για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση της αβοηθητότητας:
- Αλλάζουν την πιθανότητα του αποτελέσματος. Αλλάζουν το περιβάλλον με την αύξηση της πιθανότητας των επιθυμητών γεγονότων και τη μείωση της πιθανότητας των αρνητικών γεγονότων.
- Μειώνουν την επιθυμία για τα προτιμώμενα αποτελέσματα. Αυτό μπορεί να γίνει είτε μειώνοντας την αρνητικότητα των γεγονότων που ήταν πέρα από τον έλεγχο των ατόμων είτε μειώνοντας την επιθυμία των γεγονότων που είναι εξαιρετικά απίθανο να συμβούν.
- Αλλάζουν την προσδοκία του ατόμου από την ανεξέλεγκτη κατάσταση σε μια κατάσταση ελέγχου όταν τα επιθυμητά αποτελέσματα είναι εφικτά. Το άτομο με κατάθλιψη θα πρέπει να συνειδητοποιήσει πότε τα αποτελέσματα που επιθυμεί είναι στην πραγματικότητα υπό τον έλεγχό του.
- Αλλάζουν τις μη ρεαλιστικές εξηγήσεις για την αποτυχία σε εκείνες που είναι εξωτερικές, παροδικές και συγκεκριμένες. Επίσης, αλλάζουν τις μη ρεαλιστικές εξηγήσεις για την επιτυχία σε αυτές που είναι εσωτερικές, σταθερές και σφαιρικές.
Η μαθημένη αβοηθητότητα συχνά σχετίζεται με άλλες αρνητικές καταστάσεις, όπως αρνητικά συναισθήματα, συναισθηματική εξάντληση και κυνισμός, άγχος, ντροπή και μοναξιά. Το άτομο ανάλογα με το αν έχει διαμορφώσει ένα αισιόδοξο ή απαισιόδοξο στυλ αναπτύσσει σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό το αίσθημα της μαθημένης αβοηθητότητας.
Μια ακόμη θεωρία που αναπτύχθηκε για να εξηγήσει την κατάθλιψη είναι η θεωρία της απελπισίας, που υποστηρίζει ότι οι γνωστικές διεργασίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να ερμηνεύσουν μόνο ένα είδος κατάθλιψης, την κατάθλιψη με στοιχεία απελπισίας. Τα άτομα με αυξημένο επίπεδο απελπισίας έχουν πιο πολλές πιθανότητες να εμφανίσουν: μειωμένη κινητοποίηση, θλίψη, αυτοκτονικό ιδεασμό, μειωμένη ενεργητικότητα, ψυχοκινητική επιβράδυνση, διαταραχές στον ύπνο, δυσκολίες στη συγκέντρωση, αρνητικές σκέψεις. Σημαντικότερος εκλυτικός παράγοντας για την κατάθλιψη είναι το αίσθημα που αναπτύσσει το άτομο ότι δεν θα υπάρξει επιθυμητή εξέλιξη στα πράγματα και ότι το ίδιο δεν έχει τη δυνατότητα να αλλάξει αυτή την κατάσταση. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι μέσω των οποίων μπορεί κανείς να οδηγηθεί στην απελπισία, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση και η πεποίθηση ότι τα αρνητικά γεγονότα ζωής θα έχουν σοβαρές αρνητικές συνέπειες. Τα άτομα με κατάθλιψη αναπτύσσουν ένα μοντέλο αρνητικής σκέψης στο οποίο οι άνθρωποι κατηγορούν τον εαυτό τους για τα αρνητικά γεγονότα που βιώνουν στη ζωή τους και θεωρούν ότι τα αίτια αυτών των γεγονότων είναι μόνιμα και υπεργενικεύουν τις αδυναμίες που έχουν σε συγκεκριμένους τομείς της ζωής τους, με αποτέλεσμα να νιώθουν ότι ποτέ δεν πρόκειται να αλλάξει η κατάσταση, αναπτύσσοντας έντονα το αίσθημα της απελπισίας.
Πηγές:
- https://positivepsychology.com/learned-helplessness-seligman-theory-depression-cure/. Learned Helplessness: Seligman’s Theory of Depression.
- Kring et al. (2010). Ψυχοπαθολογία. Εκδόσεις Gutenberg.
- https://www.mentalhelp.net/depression/cognitive-theories/seligman/. Cognitive Theories of Major Depression – Seligman.
______________________________________________________
Κουραβάνας Νικόλαος, Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγος, MSc
