The Quay, Olaveaga, Μπιλμπάο, Λουίς Παρέ και Αλκαζάρ, 1786
- Του Νίκου Τσούλια
Από την εποχή που εμφανίστηκε η κρίση, μάλλον που έγινε ορατή η κρίση σε οικονομικό επίπεδο, η κοινωνία μας είναι σε διαρκή αναζήτηση αλλά χωρίς να έχει έναν στοιχειώδη προσανατολισμό.
Το διπλό ερώτημα που θέτω είναι το εξής. Πώς αντιμετωπίζουμε την κρίση και ποια είναι τα βασικά και στρατηγικά μας προτάγματα; Γιατί, το πιο σημαντικό είναι ότι δεν αναζητούμε κάτι δημιουργικό, κάτι που θα βοηθήσει στην υπέρβαση της κρίσης, που θα ανοίξει τους δρόμους της ανάπτυξης, της προόδου, της δημιουργικότητας.
Στο ερώτημα: αν ευθύνεται η κοινωνία για την κρίση ή το πολιτικό σύστημα μαζί με την οικονομική εξουσία, θεωρώ ότι αυτά του μανιχαϊκού τύπου ερωτήματα δεν έχουν νόημα. Δεν τίθεται καν διαζευκτικό ερώτημα. Γιατί, κατά τη γνώμη μου, συμβαίνουν και τα δύο. Και πάντα αυτό συμβαίνει – είτε για τα θετικά είτε για τα αρνητικά γεγονότα – γιατί το πολιτικό σύστημα αναπτύσσεται πάνω στην κοινωνία και η κοινωνία αναπαράγεται και αλληλοτροφοδοτείται από το πολιτικό σύστημα.
Η σχέση πολιτικής και κοινωνίας πάντα ήταν και πάντα θα είναι αμφίδρομη ή, πιο σωστά, διαλεκτική. Άλλωστε, αν το πρόβλημα οφειλόταν μόνο στο πολιτικό σύστημα, τα πράγματα θα ήταν απλά και θα είχαν βρει το δρόμο τους. Δεν είναι όμως έτσι. Είναι χαρακτηριστικό το εξής σημείο. Παρά το γεγονός ότι έχουν περάσει είκοσι και πλέον χρόνια από την εμφάνιση της κρίσης, ως κοινωνία δεν έχουμε διαμορφώσει μια κοινή αντίληψη ή έστω μια κοινή αίσθηση ως προς το ποια είναι τα αίτια της κρίσης. Απλά έχουμε μείνει σε έναν μάλλον παράγοντα – και αυτόν λανθασμένα – και μείναμε εκεί.
Θεωρώ ότι η κρίση είναι πολύπλευρη, είναι βαθιά και υπήρχε πολύ πριν εμφανιστεί με την μορφή των ακραίων οικονομικών στοιχείων και με τα μνημόνια. Πέραν τούτου – αν και συνδέεται με το προηγούμενο σημείο -, η απορία είναι η εξής. Πώς μέσα σε όλη αυτή την αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμα δημιουργικά ρεύματα, που θα αποκρυσταλλώσουν και θα δώσουν να δώσουν νέους προβληματισμούς, νέες ιδέες, νέες δυναμικές για την επόμενη μέρα;
Βέβαια αυτό προϋποθέτει σωστή κριτική και στοιχειώδη αυτοκριτική. Εκτιμώ ότι όσο παραμένει αυτή η εκκρεμότητα, οι συζητήσεις θα είναι αδιέξοδες. Γιατί πάντα στον κόσμο της πραγματικότητας είναι η Γνώση εκείνη που μας την ανακαλύπτει, γιατί η γνώση στηρίζεται κυρίως στην αρχή της αιτιότητας – και ακόμα όταν υπάρχει αβεβαιότητα, όπως στον μικρόκοσμο – υπάρχει η πιθανοκρατία.
Όμως η Γνώση έχει επικαλυφθεί από πολύ βαριά σύννεφα. Όλη αυτή την περίοδο κυριάρχησαν και κυριαρχούν οι εύκολες λύσεις και οι σωτηριολογικές εκδοχές συνοδευόμενες από μια σκοτεινή υποκουλτούρα του ανορθολογισμού και του σκοταδισμού, από αντιλήψεις και πρακτικές εχθρότητας και διχασμού, ακραίας συνωμοσιολογίας και ανέξοδης αντισυστημικότητας, ρατσισμού και φασισμού! Διαφάνηκε αυτή η σκοτεινιά ακόμα και στην περίοδο της πανδημίας, σε ένα τοπίο στο οποίο μόνο η επιστήμη είχε τις απαντήσεις…
Όταν ένας άγνωστος με τη βοήθεια της αντιστοιχούσας πολιτικά μικροκοινωνίας μπορεί και αλώνει σε είκοσι ημέρες το δεύτερο κόμμα της χώρας μας – και μάλιστα αριστερό…-, «αγνοώντας» την πολιτική και ιδεολογική ταυτότητά του και τη σχετική κομματική οργάνωσή του, αυτή η εξέλιξη καταδεικνύει ότι τουλάχιστον αυτό το κοινωνικό μέρος παραμένει στην προηγούμενη φάση, στην τυφλή αναζήτηση σωτήρα.
Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο, για να διαμορφώσουμε πυρήνες δημιουργικότητας σε συλλογικό επίπεδο. Όμως, μια περαιτέρω αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική συμμετοχή – με υπόστρωμα την απογοήτευση, την προκύπτουσα από την πίστη στις εύκολες λύσεις – θα κάνει ακόμα πιο οξύ το πρόβλημά μας.
Μια πρόταση μπορώ να κάνω. Στο μείζον πρόβλημα της κρίσης, που βιώνουμε, μια είναι η αρχική πρόταση, για να εδραιωθούν όλες οι άλλες, «περισσότερος ορθολογισμός, περισσότερη πολιτική, περισσότερη κοινωνική και συλλογική δράση».
