Νίκος Λογοθέτης (Αλμυρός 1934-Αθήνα 2018).
- ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΤΣΙΚΝΑΚΗΣ
Προσπαθώντας να φέρω στο μυαλό μου την αφετηρία της γνωριμίας μου με τον Νίκο Λογοθέτη η σκέψη μου γυρίζει είκοσι και πλέον χρόνια πίσω. Θα ήταν μέσα της δεκαετίας του 1990 όταν, κάποιο βράδυ, χτύπησε το τηλέφωνο του σπιτιού μου. Το σήκωσα και από την άλλη γραμμή μίλησε ένα άγνωστο σε μένα πρόσωπο. Είχε βρει το τηλέφωνό μου από τον κοινό γνωστό μας Δημήτρη Παυλόπουλο. Όπως μου διευκρίνισε καταγόταν από τον Αλμυρό, ήταν μικροβιολόγος αλλά μελετούσε την ελληνική λογοτεχνία του Μεσοπολέμου. Με παρακάλεσε να του δανείσω τους τόμους για τα νεανικά έντυπα της εποχής, που είχα τυπώσει λίγα χρόνια πριν, καθώς ήταν απαραίτητοι στην έρευνά του.
Όταν του εξήγησα ότι μπορούσα με μεγάλη χαρά να του προσφέρω αντίτυπα των βιβλίων ένιωσε ανακούφιση. Μου έδωσε τη διεύθυνση του σπιτιού του: «Κοδριγκτώνος 47, κοντά στην Πλατεία Βικτωρίας».
Έκλεισα το τηλέφωνο υποσχόμενος ότι θα τα λέγαμε από κοντά σύντομα. Η ευγένεια και ο μειλίχιος τόνος της φωνής του με είχαν εντυπωσιάσει. Η πρώτη αυτή αντίδρασή μου δεν άλλαξε τα επόμενα χρόνια.
Τζούλιο Καΐμης, «Νίκος Λογοθέτης», 1979, ελεύθερο σχέδιο με μολύβι.
Πράγματι, ύστερα από λίγες μέρες, βρέθηκα μπροστά στο σπίτι του. Ήταν, θυμάμαι, νωρίς το απόγευμα. Παρά τις ταλαιπωρίες των χρόνων η πολυκατοικία διατηρούσε ακόμη την παλιά αρχοντιά της. Ο μεσήλικας άνδρας, που μου άνοιξε πρόσχαρα την πόρτα του διαμερίσματος στο υπερυψωμένο ισόγειο, με οδήγησε στο γραφείο του. Οι τοίχοι, ήταν καλυμμένοι με βιβλιοθήκες, ξέχειλες από βιβλία. Η μυρωδιά του καπνού από τα τσιγάρα διάχυτη.
Το κύριο μέρος της συζήτησής μας, εκείνες τις ώρες, ήταν για τα νεανικά έντυπα, Θεωρούσε ότι αποτελούσαν το πρώτο βήμα για τους περισσότερους από τους μετέπειτα γνωστούς λογοτέχνες. Από τη μελέτη τους εξάγονταν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Συνεργάτης ορισμένων, είχε υπάρξει και ο ίδιος, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.
Έπειτα, μου ανέφερε για την έρευνά του σχετικά με το περιοδικό «Φραγκέλιο» και τη μεγάλη συνεισφορά του Νίκου Βέλμου, για τον οποίο συγκέντρωνε πληροφορίες. Πληροφορίες συγκέντρωνε και για τον Τζούλιο Καΐμη, τον οποίο είχε την τύχη να γνωρίζει προσωπικά.
Μας απασχόλησαν ωστόσο και άλλα πνευματικά ζητήματα της εποχής. Ήταν πλήρως ενημερωμένος και για την τρέχουσα συγγραφική δραστηριότητα. Έδειχνε απογοητευμένος για τα νέα ήθη που είχαν αρχίσει να επικρατούν.
Είχε αρχίσει πια να νυχτώνει, όταν έφυγα από το σπίτι, κουβαλώντας δύο μεγάλες τσάντες, γεμάτες με βιβλία και περιοδικά, ευγενική προσφορά του ώριμου μελετητή σε ένα καινούργιο φίλο του.
Τα χρόνια που ακολούθησαν τον επισκέφτηκα επανειλημμένα στο ησυχαστήριό του. Άλλες φορές μόνος και άλλες με την κόρη μου. Είχε εντυπωσιαστεί από τον «κύριο Νίκο», όταν τον πρωτογνώρισε, και απολάμβανε την παρουσία της στον χώρο και τις συζητήσεις για τα παλιά λογοτεχνικά περιοδικά. Κι εκείνος, πάντα ευγενικός, μας περίμενε.
Φαινόταν να επιζητά τη συντροφιά νέων ανθρώπων. Με χαρακτηριστική άνεση κουβέντιαζε μαζί τους για διάφορα λογοτεχνικά ζητήματα του Μεσοπολέμου. Χωρίς ίχνος κομπασμού πρόσφερε απλόχερα τις γνώσεις του. Του άρεσε να μιλά και για τη νεοελληνική τέχνη, κυρίως τη γλυπτική, την άλλη, μεγάλη αδυναμία του.
Στα βιβλία του, στα οποία έχει συγκεντρώσει ένα μέρος από την πολύχρονη συγγραφική δουλειά του, γίνεται αμέσως αντιληπτό το πάθος του για την έρευνα. Πίσω από τις πυκνογραμμένες σελίδες των κομψών, χειροποίητων τόμων, διακρίνεται ένας αφοσιωμένος μελετητής της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Με την εμπειρία που είχε αποκτήσει στα μαθητικά του χρόνια, όταν συμμετείχε στην έκδοση σχολικής εφημερίδας, σχεδίασε τα δικά του έντυπα. Τα δακτυλογραφούσε και τα διένειμε στον στενό κύκλο των φίλων του. Οι τίτλοι τους ήταν εύγλωττοι: «Ο Καλτσέτας», «Επιλογές», «Ηθμός». Κατά τον ίδιο τρόπο κυκλοφορούσαν τα ολιγοσέλιδα τεύχη με τον τίτλο «Ετερόκλιτα».
Ξεφυλλίζοντας τις σελίδες των παραπάνω εντύπων εντυπωσιάζεται κανείς από τα θέματα που απασχόλησαν τον δημιουργό τους αλλά και τον τρόπο διαπραγμάτευσής τους. Συχνά, ο εντοπισμός και η παρουσίαση κάποιου βραχύβιου εντύπου του Μεσοπολέμου, δίνει αφορμή για ευρύτερες, πολύ ουσιαστικές, αναλύσεις.
Η έγνοια του για την παρουσίαση της ζωής και του έργου σημαντικών δημιουργών, που για άγνωστο λόγο έχουν μείνει στο περιθώριο της έρευνας, υπήρξε διαρκής. Οι δουλειές του για τον Νίκο Βέλμο, τον Τζούλιο Καΐμη αλλά και τον γλύπτη Κώστα Περάκη το αποδεικνύουν με τον καλύτερο τρόπο.
Σε κάποια από τις συναντήσεις μας έγινε λόγος για τον φιλόλογο, ποιητή, μεταφραστή και κριτικό Μιχάλη Αναστασίου. Μια σπουδαία, αλλά παραγνωρισμένη μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας. Ανήκε, στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, στον στενό κύκλο του Νίκου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Είχε γράψει όμορφα ποιήματα αλλά ένα μικρό τμήμα της παραγωγής του συγκέντρωσε το 1928 στη συλλογή του «Είκοσι σονέττα». Το υπόλοιπο είναι διάσπαρτο σε εφημερίδες και περιοδικά.
Τον είχε καθηγητή του στη Σχολή Χατζιδάκι, μου εξήγησε, και είχε έντονα επηρεαστεί από τη διδασκαλία και τον λιτό τρόπο γραφής του. Επιθυμούσε να μάθει περισσότερα πράγματα για αυτόν και προθυμοποιήθηκα, σε μια επόμενη επίσκεψή μου, να του φέρω σχετικά δημοσιεύματα, που είχα εντοπίσει σε διάφορα έντυπα της Κρήτης. Ήθελε, όποτε ευκαιρούσε, να ασχοληθεί αναλυτικότερα με το έργο του.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του οι επισκέψεις μου στο σπίτι του είχαν αραιώσει. Επικοινωνούσαμε, όμως, συχνά τηλεφωνικά.
Οι συζητήσεις μας, που διαρκούσαν πάντα αρκετή ώρα, περιστρέφονταν γύρω από διάφορα θέματα. Αρχικά, με ειλικρινές, όχι προσποιητό ενδιαφέρον, ρωτούσε για την οικογένειά μου. Ύστερα, για τις εργασίες που επεξεργαζόμουν. Πάντα ήταν πρόθυμος να μου υποδείξει δημοσιεύματα σε διάφορα περιοδικά, από τα οποία θα μπορούσα να αντλήσω υλικό
Όταν η συζήτηση περνούσε στις δικές του αναζητήσεις ο τόνος της φωνής του άλλαζε. Με ενθουσιασμό μιλούσε για τα ευρήματα των αποδελτιώσεων που είχε πραγματοποιήσει σε δυσπρόσιτα έντυπα.
Χαιρόταν για τα χειροποίητα βιβλία, που κυκλοφορούσαν εκτός εμπορίου, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Τα πρόσφερε ως δώρο σε φίλους του ακριβούς.
Η αγωνία του να δει τυπωμένη μια βελτιωμένη εκδοχή του βιβλίου του για τον Νίκο Βέλμο, για την οποία εργαζόταν ακατάπαυστα, ήταν έκδηλη.
Τελευταία φορά, τον είδα από κοντά και συνομιλήσαμε για λίγο, στις 29 Μαρτίου 2017, όταν έγινε στο Καφενείο «Το Πανελλήνιον» η παρουσίαση του βιβλίου του για τον Νίκο Βέλμο αλλά και του τεύχους του «Φαρφουλά», στο οποίο αναπαράγονταν τα φύλλα της πρώτης περιόδου του περιοδικού «Φραγκέλιο». Ένα όνειρο της ζωής του είχε πραγματοποιηθεί. Ένιωθε ευτυχισμένος ανάμεσα σε γνωστά του πρόσωπα.
Τα νέα, για την επιδείνωση της υγείας του, τα μάθαινα από τον Δημήτρη Παυλόπουλο. Του συμπαραστεκόταν με συγκινητική αφοσίωση, σαν να ήταν γιος του, σε όλες τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε.
Παρότι συνέχιζα να του τηλεφωνώ, ανέβαλα διαρκώς μία ακόμη επίσκεψη στο σπίτι του. Διαισθανόμουν ότι θα ήταν η τελευταία και ήθελα να την αποφύγω.
Τον θάνατό του, την Τετάρτη 3 Ιανουαρίου 2018, τον πληροφορήθηκα από σχετική ειδοποίηση που, μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, έλαβα από τον Διαμαντή Καράβολα. Στενοχωρέθηκα αφάνταστα και αισθάνθηκα τύψεις για τη συμπεριφορά μου. Βρισκόμουν μακριά από την Αθήνα και δεν κατάφερα να παραβρεθώ τη μεθεπομένη στην κηδεία του.
Οι λίγες γραμμές που προηγήθηκαν είναι ένα κερί στη μνήμη του.
