Οι εικόνες ως εποπτικό μέσο μεταδίδουν πληροφορίες που δεν θα ήταν δυνατό να αντιληφθεί αλλιώς ο αρχάριος αναγνώστης. Οι εικόνες αποσαφηνίζουν άμεσα ένα κείμενο, γι’ αυτό και υπάρχει τέτοια ποικιλία εικονογραφημένων για τα παιδιά, όπως εικονογραφημένα βιβλία για αρχάριους αναγνώστες (easy – to – read books), εικονογραφημένα βιβλία αριθμητικής, αλφαβητάρια κ.α. Η ικανότητα αυτή των εικόνων να αποσαφηνίζουν άμεσα τα κείμενα, συχνά παρουσιάζεται και ως ο βασικός λόγος ύπαρξης όλων των εικονογραφημένων βιβλίων.
Οι εικόνες λοιπόν, μπορούν να μεταδώσουν πληροφορίες άμεσα και να γίνουν κατανοητές δίχως ιδιαίτερη προσπάθεια από μικρά παιδιά. Είναι γεγονός ότι οι εικόνες επικοινωνούν μηνύματα πιο καθολικά και άμεσα από τα νοήματα των λέξεων, και ότι οι καλές εικόνες μπορούν να προσφέρουν τόση απόλαυση όση και οι προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις. Η διαδικασία κατανόησης των εικόνων μάλλον είναι περισσότερο ζήτημα αναγνώρισης της ομοιότητάς τους με αντικείμενα του πραγματικού κόσμου, παρά εξοικείωσης με έναν αυθαίρετο κώδικα. Ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά μπορούν να ερμηνεύσουν οπτικές εικόνες δίχως να έχουν ποτέ διδαχθεί τον τρόπο ερμηνείας τους.
Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι πρέπει να υπάρχει στον άνθρωπο κάποια έμφυτη ικανότητα αναγνώρισης των εικόνων. Σύμφωνα με τον Kennedy: «δεν υπάρχει πλέον η παραμικρή αμφιβολία ότι είναι λάθος να πιστεύουμε πως η ικανότητα αναγνώρισης εικόνων προϋποθέτει εκπαίδευση στις συμβάσεις της αναπαράστασης» (Nodelman, 2009).
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τους McCann & Richard, τα μάτια των παιδιών, περισσότερο από των ενηλίκων, βλέπουν τη δήλωση του/της εικονογράφου στην ολότητά της, διότι ως ανεκπαίδευτα αγνοούν το ύφος και τη μόδα και έτσι προσλαμβάνουν όλα όσα έχει να προσφέρει η σελίδα. Βέβαια, είναι γεγονός ότι το ανεκπαίδευτο και «αθώο» μάτι βλέπει πολύ λιγότερα από το έμπειρο μάτι, αφού δεν γνωρίζει τις σημασίες που προέρχονται από το περιεχόμενο, με συνέπεια να μην μπορεί τελικά να αντιληφθεί όλα όσα έχει να προσφέρει η σελίδα. Σαφώς μερικά παιδιά μπορεί όντως να βλέπουν τις εικόνες με αυτόν τον τρόπο, αλλά σίγουρα δεν είναι αυτό το ζητούμενο. Οι εικόνες λόγω της ίδιας τους της φύσης αλλά και του σκοπού τους, προσανατολίζονται σε νοηματικά στοιχεία. Οι εικόνες λοιπόν για να γίνουν κατανοητές, προϋποθέτουν αναγνώστες που να είναι γνώστες κάποιων συμβάσεων και κάποιων συμφραζομένων (Nodelman, 2009).
Έτσι, τα μικρά παιδιά προκαλούνται και προσκαλούνται κατά την ανάγνωση των εικόνων στην εκμάθηση της ιδιαίτερης γλώσσας, δηλαδή των «σημάτων» που χρησιμοποιούν οι εικονογράφοι με τον δικό τους ιδιαίτερο επικοινωνιακό τρόπο, ώστε να εγκλωβίζουν μέσα σε αυτά τα σήματα τις ιδέες τους. Η γλώσσα αυτή είναι αναπαραστατική και ταυτόχρονα συμβολική και ο αναγνώστης της πρέπει να μυηθεί σιγά – σιγά στον οπτικό τρόπο γραφής, ώστε να γίνει ικανός να αποκωδικοποιεί εικονικά σύμβολα και μηνύματα, για να αποκαλύψει την κρυμμένη ιδεολογία της. Η διαδικασία εκμάθησης αυτής της γλώσσας αρχίζει από την προσχολική ηλικία.
Τα πρώτα εικονογραφημένα βιβλία για παιδιά προσχολικής ηλικίας εξοικειώνουν το παιδί με ορισμένα βασικά στοιχεία, ώστε να μπορεί να κατανοεί και να παρακολουθεί την εξέλιξη μιας ιστορίας που αποδίδεται με εικόνες, λόγου χάρη, το παιδί γνωρίζει πρώτα από όλα μια βασική αρχή που σε γενικές γραμμές ισχύει στις εικονογραφήσεις των παιδικών βιβλίων, όπως ότι τα ζώα ναι μεν διατηρούν τα δικά τους εξωτερικά χαρακτηριστικά, αλλά συμπεριφέρονται ως άνθρωποι, είναι δηλαδή ανθρωπομορφικά. Καθώς μεγαλώνει ο αναγνώστης – παιδί διευρύνει τις ικανότητές του να παρατηρεί και να συλλέγει πληροφορίες από την ανάγνωση μιας εικονογραφημένης ιστορίας. Πλέον ο εικονογράφος στοχεύει στο να παρασύρει το παιδί σε μια πιο εξιχνιαστική και ερευνητική ανάγνωση της εικόνας που εκ των πραγμάτων είναι πιο δύσκολη (Κανατσούλη, 2004).
Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι μιλάμε για ανάγνωση των εικόνων, επειδή οι εικόνες των εικονογραφημένων βιβλίων καταλαμβάνουν τον μεγαλύτερο χώρο και φέρουν την ευθύνη της μετάδοσης των περισσότερων πληροφοριών. Κι αυτό συμβαίνει διότι τα κείμενα είναι τόσο απλά ώστε θεωρούνται ουδέτερα τόνου, διηγούνται γεγονότα και καταστάσεις δίχως καμία σχεδόν αναφορά στα συναισθήματα των εμπλεκομένων χαρακτήρων. Τα κείμενα δηλαδή των εικονογραφημένων βιβλίων απλά δηλώνουν, ενώ η συναισθηματική πλευρά αυτού που δηλώνεται μεταβιβάζεται μέσω των εικόνων, οι οποίες με τη σειρά τους ενημερώνουν εκείνους που τις κοιτάζουν για τον τόνο της φωνής, με τον οποίο θα διαβαστούν τα κείμενα και ποια στάση πρέπει εκείνοι να υιοθετήσουν. Στην ουσία οι εικόνες υπονοούν στάσεις αποκλειστικά μέσω συστημάτων νοηματοδότησης που στοχεύουν στη δημιουργία συγκεκριμένων προσδοκιών από τους θεατές – αναγνώστες.
Πηγή:
- Κανατσούλη, Μ.Δ. (2004). Ιδεολογικές Διαστάσεις Της Παιδικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Τυπωθήτω Δαρδάνος.
- Nodelman, P. (2009). Λέξεις για εικόνες. Η Αφηγηματική Τέχνη Του Παιδικού Εικονογραφημένου Βιβλίου, μτφρ. Π. Πάνου, Αθήνα, Πατάκη.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
