- γράφει ο Γιάννης Φραγκούλης
Για να καταφέρουμε να κάνουμε μια πιο ακριβή κριτική στην ταινία του Γιώργου Λάνθιμου θα πρέπει να ξεκινήσουμε από τη μετάφραση του τίτλου της. Κατόπιν είναι εύκολο να βρούμε αυτά τα «κρυφά» νοήματα που θα μας οδηγήσουν στην διαπίστωση που «εικονογραφεί» τη σημερινή κοινωνία. Με φουτουριστικό τρόπο ο σκηνοθέτης καταφέρνει να μας βάλει στη λογική της επιβολής μιας άποψης. Εμείς θα είμαστε αυτοί, τελικά, που θα την κρίνουμε.
POOR THINGS: Η ΥΠΟΘΕΣΗ
Φτωχά πράγματα ή καημένα πράγματα θα μεταφράζαμε στα ελληνικά τον τίτλο. Οι λέξεις παίζουν μεγάλο ρόλο και κάνουν τις δικές τους αναγωγές. Πολύ περισσότερο που έχουμε να κάνουμε με μια κοινωνία της βικτωριανής (ίσως) εποχής που μοιάζει πάρα πολύ με τη δική μας.
Η ιστορία διαδραματίζεται στην Αγγλία, στη Λισαβόνα, στην Αλεξάνδρεια και στο Παρίσι στη δεκαετία του 1880 και περιγράφει τις διασταυρούμενες ερωτικές ζωές δύο γιατρών, μιας γυναίκας (Έμα Στόουν) και ενός δικηγόρου, γόη και κατοπινού εραστή της κοπέλας (Μαρκ Ράφαλο). Ο γηραιότερος (Γουίλιαμ Νταφόε), παραμορφωμένος από τον χειρούργο πατέρα του και εμπειρότερος από τους δύο πειραματιζόμενους γιατρούς, ως νέος Φρανκενστάιν, έχει αναδημιουργήσει το νεκρό σώμα της, ζωντανεύοντάς το και καθιστώντας το όμορφο και ποθητό, χρησιμοποιώντας τον άθικτο εγκέφαλο του μωρού που κυοφορούσε.
Επανερχόμαστε στα επίθετα «φτωχά» και «καημένα». Όντως η γυναίκα είναι φτωχή, με την έννοια ότι η τύχη της κρίνεται από τον προστάτη της που κάθε φορά την αναλαμβάνει. Ο κάθε ένας από αυτούς θα παίξει το ρόλο του πατέρα. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι αυτός που παρουσιάζεται σαν πατέρας της δεν είναι παρά ο ανακατασκευαστής της ύπαρξής της. Ένας μικρός θεός. Άλλωστε το όνομά του, Γκόντγουιν, παραπέμπει στο θεό, μερικές φορές προφέρεται ακριβώς όπως ο θεός.
POOR THINGS: Ο ΕΓΚΛΕΙΣΜΟΣ
Στην πραγματικότητα ο χειρούργος έχει καταφέρει να αναστήσει τη γυναίκα που ήθελε να αυτοκτονήσει. Μόνο που ο εγκέφαλός της δεν είναι ανεπτυγμένος και ακολουθεί την πορεία εκμάθησης ενός παιδιού. Θα ξεπεράσει γρήγορα τα εμπόδια και θα αναπτυχθεί αρκετά όταν καταφέρει να ξεφύγει από τον εγκλεισμό του «πατέρα» της και θα βγει στην κοινωνία. Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι έχουμε τη συνέχεια του «Κυνόδοντα» (2009), της ταινίας του Λάνθιμου που ήταν αντιγραφή του «Κάστρου της αθωότητας» (1973), του Ραούλ Ρουίζ.
Αν στον «Κυνόδοντα» είχαμε μια αντιγραφή εδώ έχουμε πολλές αναφορές σε άλλες ταινίες. Αυτό άλλωστε είναι πολύ συνηθισμένο σε αρκετούς σκηνοθέτες. Αυτό που θα παρατηρήσουμε είναι ότι ο «Κυνόδοντας» διαφέρει από το «Κάστρο της αθωότητας» μόνο στο τελευταίο πλάνο: τα παιδιά βγαίνουν από το σπίτι και βρίσκονται αντιμέτωπα με την πραγματικότητα.
Σε αυτή την ταινία έχουμε επίσης έναν εγκλεισμό μόνο που ο δεσμοφύλακας της νεαρής γυναίκας συναινεί αυτή να φύγει. Μάλιστα, τη βοηθά να κάνει αυτά που θέλει. Ουσιαστικά έχει καταλάβει ότι δε θα επιστρέψει και έχει βρει ένα άλλο θύμα. Καταλαβαίνουμε ότι το «φτωχά» αναφέρεται στην πνευματική ένδεια και το «καημένα» στην αξιοθρήνητη κατάσταση που βρίσκονται αυτοί οι άνθρωποι.
POOR THINGS: Η ΥΠΟΤΕΛΕΙΑ
Το «πράγματα», η άλλη λέξη του τίτλου, μας μιλά για την εξουσία που δεν αφήνει περιθώρια ελευθερίας στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος είναι ιδιοκτησία ενός άλλου ανθρώπου. Αυτός κανονίζει τη ζωή του, τις επιθυμίες και τα συναισθήματά του. Ανήκει σε αυτόν όπως ανήκουμε σε έναν αυστηρό εξουσιαστή θεό που -και αυτός- παίζει το ρόλο του πατέρα. Η αρχετυπική περσόνα του Πατέρα βρίσκεται πίσω από τη βία, σε κάθε έκφανσή της, σε κάθε στιγμή, σε κάθε άτομο που θέλει να την εξασκήσει. Όταν αυτός πεθάνει, οι μαθητευόμενοί του θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Και η ζωή συνεχίζεται..!
Αυτή η μακρινή εποχή είναι ακριβώς ίδια με τη δική μας. Η καταπίεση ανθρώπου προς άνθρωπο είναι ίδια και χειρότερη. Η βία έχει την ίδια ισχύ, αλλάζοντας μόνο μορφή. Ο Λάνθιμος μας βάζει σε αυτή την έννοια του εγκλεισμού που, σε αυτή την ταινία, αυτός δεν περιορίζεται σε ένα σπίτι αλλά επεκτείνεται σε όλη την κοινωνία. Πολύ περισσότερο, ο εγκλεισμός είναι μια κατάσταση που την έχουν συνηθίσει τα θύματά του και τη διαιωνίζουν.
Με φουτουριστικό ύφος μας δείχνει τον άνθρωπο-πιόνι να βαδίζει ένα προδιαγεγραμμένο δρόμο. Ό,τι και να κάνει δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτή την κατάσταση. Πάντα θα υπάρχει ένας θύτης και ένα θύμα. Στις περισσότερες φορές ο θύτης είναι άντρας, το θύμα είναι μια γυναίκα ή ανήμποροι άνθρωποι. Όλες τις φορές αυτός που κινεί τα νήματα της βίας της πατριαρχίας είναι ο Πατέρας που μπορεί να ταυτιστεί με το θεό, τον αφέντη, τον κυβερνήτη, τον αρχηγό μιας φυλής ή μιας οικογένειας… Τα τελευταία χρόνια αυτά τα γεγονότα γίνονται όλο και πιο πολύ γνωστά και δοκιμάζουν τη συνοχή της κοινωνίας.
POOR THINGS: ΤΑ ΑΡΧΕΤΥΠΑ
Η ταινία του Λάνθιμου δεν έχει αισιόδοξο τέλος. Η βία ασκείται και θα ασκείται όσο οι νόμοι της πατριαρχίας είναι αυτοί που ορίζουν τη δομή της κοινωνίας. Βλέπουμε όμως την υστερία να υπάρχει και στις δύο πλευρές.
Ο Πατέρας -χειρούργος, εραστής, μαστροπός, σύζυγος- βρίσκεται σε μια υστερική κατάσταση γιατί βλέπει ότι η εξουσία του δοκιμάζεται από την κριτική των υποτελών του. Τρίζουν τα θεμέλιά της, αλλά δεν μπορεί να κάνει κάτι. Αν δώσει μέρος της εξουσίας του τότε θα ανοίξει το δρόμο της αμφισβήτησης και της ανατροπής του. Θα πρέπει να την κρατήσει με νύχια και με δόντια. Έτσι ακουμπά την σχιζοφρένεια, αφού έχει διαβεί το ψυχωτικό πεδίο. Κατά συνέπεια η βία της εξουσίας έχει «βαπτιστεί» στην κολυμβήθρα του ψυχωτικού, στη σύγχρονή μας κοινωνία.
Οι υποτελείς -η νέα γυναίκα, οι εραστές, οι πόρνες, οι φτωχοί άνθρωπο…- έχουν μάθει αυτό τον τρόπο επιβίωσης. Ξέρουν μόνο έτσι να ζουν και, μέσα σε αυτό το ψυχωτικό τραύμα, βρίσκουν ανακούφιση. Αυτή η κάποια απόλαυση και ασφάλεια διαλύεται σαν σαπουνόφουσκα όταν ζήσουν στην πραγματικότητα έστω και λίγο. Δεν ξέρουν όμως να ζουν διαφορετικά και είναι ο μοναδικός τρόπος για να «τα βγάλουν πέρα». Είναι το όχημα που θα αναβιώσει κάθε στιγμή τη βία της πατριαρχίας. Η κοινωνία θα χτίζεται σε ένα περιβάλλον που διασφαλίζει την καταστροφή. Και αυτό θα γίνεται συνέχεια.
POOR THINGS: ΟΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ
Όσοι ενθουσιάστηκαν με την ταινία του Γιώργου Λάνθιμου καλό είναι να καταλάβουν τα νοήματα που βρίσκονται μέσα σε αυτή. Τότε θα καταφέρουν να φτιάξουν το τρομαχτικό παζλ της δυτικής κοινωνίας. Το επόμενο βήμα είναι ο προβληματισμός: Θα πρέπει αυτή την κοινωνία να την αλλάξουμε ή όχι; Πως μπορεί να γίνει αυτό; Ποιοι θα το κάνουν; Ποιος θα είναι ο δικός μας ρόλος; Ερωτήματα που απαιτούν απάντηση εδώ και τώρα αν θέλουμε να λεγόμαστε άνθρωποι. Εκτός και αν δεχτούμε ότι ανήκουμε σε αυτό το είδος του ζώου που υπακούει στα κατώτερα ένστικτα επιβίωσής του.
Η σκηνοθεσία είναι πολύ καλή. Το σενάριο αναπτύσσεται με ικανοποιητικό ρυθμό για να δομηθούν αυτές οι έννοιες. Το μοντάζ πλάθει τους χαρακτήρες, άλλοτε αργό για να ορίσει τη δομή του κάθε χαρακτήρα, άλλοτε γρήγορο, όταν η δράση το απαιτεί. Οι ερμηνείες είναι εξαιρετικές από όλους. Δεν υπάρχει κάποιος που να μένει πίσω. Τα σκηνικά και τα κοστούμια μας φέρνουν σε αυτή την πραγματικότητα. Η μουσική τονίζει το λόγο και του δίνει περισσότερη ένταση. Τα εφέ είναι απλά καταπληκτικά, είναι αυτά που μας φέρνουν στο φουτουρισμό και όχι στο σουρεαλισμό αφού εδώ δεν έχουμε μια αναδόμηση της πραγματικότητας αλλά μια δομή κατασκευασμένη για τις ανάγκες του σεναρίου.
POOR TIHNGS
- Σκηνοθεσία: Γιάργος Λάνθιμος
- Σενάριο: Tony McNamara, Alasdair Gray(νουβέλα)
- Φωτογραφία: Robbie Ryan
- Μοντάζ: Γιώργος Μαυροψαρίδης
- Μουσική: Jerskin Fendrix
- Ήχος: Maximilian Behrens, Nándor Szirtes, Joe Mount
- Σκηνικά: Zsuzsa Mihalek
- Κοστούμια: Holly Waddington
- Καλλιτεχνική διεύθυνση: Gergely Fodor, Andras Balogh
- Οπτικά εφέ: Osman Baloglu, Brett Bone, Gemma Canet
- Παραγωγοί: Ed Guiney, Ildiko Kemeny, Γιώργος Λάνθιμος, Andrew Lowe, Kasia Malipan, David Minkowski, Emma Stone
Ερμηνεύουν: Emma Stone (Μπέλα Μπάξταρ), Willem Dafoe (Δρ. Γκοντουίν Μπάξτερ), Ramy Youssef (Μακ ΜακΚάντι), Kathryn Hunter (Σουίνι), Vicki Pepperdine (Πριμ), Christopher Abbott (Άλφι Μπλεσινγκτον), Attila Dobai (φοιτητής), Jerrod Carmichael (Χάρι Άστλι)
- Χώρα παραγωγής: Ιρλανδία, Αγγλία, ΗΠΑ
- Γλώσσα: αγγλικά, γαλλικά, πορτογαλικά
- Έτος παραγωγής: 2023
- Χρώμα: έγχρωμη
- Είδος: κωμωδία, τραγωδία, ρομαντική
- Διάρκεια: 141΄
- Εταιρεία διανομής: Feelgood Entertainment
- Ημερομηνία εξόδου στις αίθουσες: 1/1/2024
Για περισσότερες πληροφορίες για τους συντελεστές και τα τεχνικά χαρακτηριστικά δείτε εδώ.
