Το σημείο της Μάχης Χώρας – Αγορέλιτσας 1944
Η μάχη της Χώρας Αγορέλιτσας (ή Μάχη στου Μανούσου το γεφύρι), συνέβη τον Ιούλιο του 1944 μεταξύ τάγματος του ΕΛΑΣ και γερμανικής φάλαγγας.
Μετά την κάθοδο του Άρη Βελουχιώτη στην Πελοπόννησο, κατ’ εντολή της Π.Ε.Ε.Α, και την αποφυγή της δράσης του ΕΛΑΣ στη Βόρεια Πελοπόννησο, μετά τις ομαδικές εκτελέσεις των Γερμανών στην περιοχή, οι επιχειρήσεις του στην κεντρική και νότια Πελοπόννησο αναβαθμίστηκαν, σε βαθμό που η περιοχή της Πελοποννήσου, τον Μάιο του 1944, κηρύχτηκε από τους Γερμανούς ως εμπόλεμη ζώνη[4], η μοναδική στην Ελλάδα.
Η μάχη
Η πολιτική οργάνωση του ΕΑΜ της περιοχής έδωσε την πληροφορία στον ΕΛΑΣ ότι Γερμανική φάλαγγα αυτοκινήτων θ’ αποχωρήσει τις προσεχείς μέρες από την Πύλο, με κατεύθυνση προς Γαργαλιάνους – Κυπαρισσία. Η πληροφόρηση προήλθε από Γερμανό αυτόμολο που υπέκλεψε το σήμα. Στην τοποθεσία «Κορδέλες», στον ποταμό Σέλα, μεταξύ Αμπελοφύτου (Αγορέλιτσα) και Χώρας, αντάρτες του ΕΛΑΣ έστησαν ενέδρα σε γερμανική στρατιωτική αυτοκινητοπομπή, όπου και επικράτησαν πλήρως.
Η ενέδρα στήθηκε στις 17 Ιουλίου και για δύο ολόκληρες ημέρες δεν παρατηρήθηκε καμιά κίνηση της γερμανικής φάλαγγας. Στις 19 Ιουλίου όμως, τις μεσημεριανές ώρες, αυτή ξεκίνησε από την Πύλο. Μόλις τα 13 αυτοκίνητα της φάλαγγας κλείστηκαν στον κλοιό των ΕΛΑΣιτών, ξεκίνησε η μάχη.
Στους γύρω λόφους υπήρξε κάτι το πρωτοφανές για τα δεδομένα πολεμικής μάχης: κάτοικοι των γύρω χωριών, έχοντας μάθει για το μπλόκο που έχουν στήσει οι ΕΛΑΣίτες παρακολουθούσαν τη μάχη σαν θεατές. Το γεγονός ότι επί δύο ολόκληρες ημέρες, δε βρέθηκε ούτε ένας που να προδώσει τις θέσεις των αναρτών και το μπλόκο που είχαν στήσει, αποδεικνύει τη διείσδυση και την αποδοχή του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ.
Η μάχη δόθηκε από το 1ο τάγμα του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Στρατιωτικός Διοικητής από την πλευρά του ΕΛΑΣ ήταν ο μόνιμος ταγματάρχης Ηλίας Σφακιανάκης.
Ο ΕΛΑΣ διέθετε πλήρες τάγμα εξοπλισμένο με 3-4 πολυβόλα θέσεως, αρκετά οπλοπολυβόλα και ατομικά όπλα. Ο ταγματάρχης Σφακιανάκης έδωσε με φωτοβολίδα το σήμα για έφοδο όταν η φάλαγγα πλησίασε με ακρίβεια μέτρου. Από τα πυρά εξουδετερώθηκαν γρήγορα οι πτέρυγές της. Στο κέντρο απέμεινε ισχυρή εστία αντίστασης και ο ταγματάρχης Σφακιανάκης πολεμούσε στην πρώτη γραμμή, φοβούμενος τον ερχομό γερμανικών ενισχύσεων, όταν και τραυματίστηκε θανάσιμα. Η καταστροφή της γερμανικής φάλαγγας ήταν πλήρης, ενώ ο ΕΛΑΣ είχε 18 νεκρούς και 8 τραυματίες. Την επιχείρηση σχεδίασε η ηγεσία του τάγματος και την ενέκρινε η ηγεσία της ταξιαρχίας.
Τύχη αιχμαλώτων και συνέπειες
Μαζί με τους Γερμανούς ταξίδευαν και έντεκα Έλληνες για την ασφάλειά τους (ένας εκ των οποίων μετέφερε χρήματα για την ελληνική δωσίλογη κυβέρνηση). Αν και, σύμφωνα με μαρτυρία, ο ΕΛΑΣ προσπάθησε να τους σώσει, εν τούτοις, οι δέκα σκοτώθηκαν στη διάρκεια της ενέδρας, ενώ ο ενδέκατος αιχμαλωτίστηκε χωρίς να γνωρίζουμε την τύχη του. Οι, περισσότεροι των τριάντα, Γερμανοί αιχμάλωτοι εκτελέστηκαν αργότερα, με εξαίρεση έναν ευαγγελικό στρατιωτικό ιερέα και τέσσερις ακόμη στρατιώτες. Συνέπεια αυτής της μάχης θεωρείται από κάποιους μελετητές η στελέχωση Ταγμάτων Ασφαλείας από τα χωριά της περιοχής (Τάγμα Ασφαλείας Γαργαλιάνων) για να αποφευχθούν τα μαζικά κατά αμάχων αντίποινα των Γερμανών (όπως η Σφαγή των Καλαβρύτων).
Εορτασμός
Κάθε έτος, από ενώσεις παλαίμαχων αντιστασιακών εορτάζεται η μνήμη των συναγωνιστών τους που σκοτώθηκαν στη μάχη.
Τα ονόματα των νεκρών του ΕΛΑΣ :
- Ηλίας Σφακιανάκης, Ταγματάρχης – Διοικητής του Τάγματος, Κορυφάσιο Μεσσηνίας
- Γεώργιος Μανωλάκος, Λακωνία
- Νικόλαος Δημητρακόπουλος ή Πλαστήρας, Καλάμι Καλαμάτας
- Χαράλαμπος Χάτζος, Νεοχώρι Μελιγαλά
- Γεώργιος Μούντανος, Κάμπος Αβίας
- Ηλίας Πατικόπουλος, Γιάννιτσα Καλαμάτας
- Παύλος Παυλίδης (ψευδών. Κανάκης), Γύθειο
- Γιώργης ΦΙλιππόπουλος, Τρύπη Λακωνίας
- Νίκος Στατηγουλέας, Προάστειο Καρδαμύλης
- Γιάννης Οικονομέας, Στούπα Μεσσηνιακής Μάνης
- Νέστορας Κολοκάθης, Ασπρόχωμα
- Βασίλης Βασιλικός, Τρύπη Λακωνίας
- Μιχάλης Παπαθεοδωρακάκης, Λαχανάδα Πυλίας
- Νικόλαος Σταματελόπουλος, Χώρα Τριφυλίας
- Νικόλαος Βλαχαδάμης, Γαργαλιάνοι
- Πέτρος Κατελάνος, Χώρα Τριφυλίας
- Πέτρος Τσαπέκης, Μεθώνη
- Παναγιώτης Κομποχόλης, Δεσύλλα Μεσσηνίας
