Η μάχη της Λέσναγια του Jean-Marc Nattier, έργο του 1717
Η Μάχη της Λέσναγια είναι η πρώτη μεγάλη μάχη της σουηδικής εκστρατείας του 1708-9 εναντίον του Ρωσικού Βασιλείου, και μια από τις κρισιμότερες μάχες του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου συνολικά. Έλαβε χώρα στις 9 Οκτωβρίου 1708 στο χωριό Λέσναγια – τότε μεθοριακή περιοχή ανάμεσα στην Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία και τη Ρωσία, σήμερα περ. 60 χιλιόμετρανότια-ανατολικά του Μαγιλιόβ στη Λευκορωσία.
Η ρωσική δύναμη απαρτιζόταν από περίπου 12.000 (14.500 σύμφωνα με σουηδικές πηγές) άνδρες υπό την ηγεσία των πριγκίπων Ρέπνιν και Μένσικοφ. Η αντίστοιχη σουηδική ήταν ισάριθμη, περίπου 12.000 άνδρες υπό την ηγεσία του στρατηγούΆνταμ Λούντβιχ Λεβενχάουπτ, αλλά δεν ενεπλάκη σύσσωμη στη μάχη.
Οι πρώτες σουηδικές νίκες στην Κοπεγχάγη και στη Νάρβα το 1700 είχαν βγάλει τόσο τη Δανία όσο και τη Ρωσία προσωρινά εκτός πολέμου. Εντούτοις ο σουηδός μονάρχης Κάρολος ΙΒ’ αδυνατούσε να επιβάλει την πλήρη κυριαρχία του, και θα του έπαιρνε οκτώ χρόνια μέχρι να βγάλει από τον πόλεμο τον Αύγουστο Β’ της Σαξονίας (το δυτικό σύμμαχο των ρώσων).
Σε αυτή την οκταετία που ο σουηδικός στρατός ήταν απασχολημένος στο δυτικό μέτωπο, ο ρώσος τσάρος Πέτρος είχε εκσυγχρονίσει το στρατό του, εκπαιδεύοντας κυρίως το πεζικό του να χρησιμοποιεί ικανοποιητικά γραμμικές τακτικές και σύγχρονα πυροβόλα όπλα. Κατόπιν είχε πετύχει μια έξοχη ψυχολογική νίκη το 1703-4, όταν κατέλαβε την Ίνγκρια σχεδόν ανενόχλητος και θεμελίωσε την Αγία Πετρούπολη σε σουηδικό έδαφος.
Όταν τελικά ο Κάρολος έκλεισε το μέτωπο με τη Σαξονία και οριστικοποίησε την εξουσία του στα πολωνο-λιθουανικά εδάφη εγκαθιστώντας δικό του άνθρωπο στο θρόνο, έκρινε ότι ήλθε η στιγμή να κλείσει και το ανατολικό μέτωπο με μια επίθεση στην καρδιά της Ρωσίας, τη Μόσχα. Ξεκίνησε με 45.000 άνδρες από τη Βαρσοβία την Πρωτοχρονιά του 1708 και αφού πέρασε την άνοιξη στο Μινσκ, ξεκίνησε την προέλαση προς τη Μόσχα στις αρχές του καλοκαιριού.
Το σχέδιο βαθιάς προέλασης σε εχθρικό έδαφος χρειαζόταν πολύ καλή μελέτη στο ζήτημα του εφοδιασμού των δεκάδων χιλιάδων ανδρών που συμμετείχαν. Το καλοκαίρι οι σουηδοί αναγκάσθηκαν να δώσουν δύο μάχες, στο Χολόβτσιν και το Μαλατίτσε, πριν καν πατήσουν στη Ρωσία. Μολονότι η έκβαση και των δύο ήταν νικηφόρα, τα αποθέματά τους άρχισαν να μειώνονται. Μετά το Μαλατίτσε λοιπόν ο Κάρολος διέταξε το στρατηγό Λεβενχάουπτ, ικανότατο αξιωματικό που διοικούσε μια στρατιά με βάση το λιμάνι της Ρίγα στη Βαλτική, να προχωρήσει νότια με το μεγαλύτερο μέρος της δύναμής του και να τον συναντήσει καθ’οδόν προς τη Μόσχα, φέρνοντας νέες προμήθειες σε πυρομαχικά και τρόφιμα.
Τελικά ο Λεβενχάουπτ καθυστέρησε να συγκεντρώσει τα απαιτούμενα εφόδια και συνολικά να προετοιμάσει τη στρατιά του για μακρά πορεία. Έτσι όταν το κυρίως εκστρατευτικό σώμα έφθασε στο σημείο συνάντησης, οι άνδρες του Λεβενχάουπτ ήταν άφαντοι. Αντί να τον περιμένει, ο Κάρολος άλλαξε πορεία στις 26 Σεπτεμβρίου και κατευθύνθηκε νότια προς την Ουκρανία, ελπίζοντας να φτάσει στα πλούσια αποθέματα σιτηρών της πριν το χειμώνα. Η απόφασή του αποδείχθηκε λανθασμένη, όχι μόνο βάσει όσων συνέβησαν στη συνέχεια, αλλά κι επειδή εκείνη τη μέρα ο Λεβενχάουπτ απείχε μόλις 80 μίλια από τον Κάρολο.
Η μάχη
Παρατηρώντας την ασυνεννοησία και τη βιασύνη του σουηδού βασιλιά, ο Πέτρος κινήθηκε γρήγορα μαζί με το Μένσικοφ, ώστε να προλάβουν το Λεβενχάουπτ πριν ο τελευταίος διασχίσει τον ποταμό Σοζ και αποκαταστήσει την επαφή με τον προπορευόμενο Κάρολο. Ο Λεβενχάουπτ δε φοβήθηκε τη σύγκρουση – οι άνδρες του είχαν κατανικήσει δυο χρόνια νωρίτερα τους ρώσους στο Γκεμόιερτχοφ, ενώ και συνολικά ο σουηδικός στρατός δεν είχε ηττηθεί ακόμα σε καμμία σημαντική μάχη από τους ρώσους στα οχτώ χρόνια του πολέμου.
Η μάχη διεξήχθη σώμα με σώμα στις 9 Οκτωβρίου και αμφότεροι οι αντίπαλοι είχαν βαριές απώλειες. Αργά μέσα στην μέρα σηκώθηκε χιονοθύελλα, κάτι πολύ σπάνιο το Σεπτέμβριο ακόμα και για τη Ρωσία. Οι Σουηδοί αποδιοργανώθηκαν και ο Λεβενχάουπτ διέταξε τους άντρες του να υποχωρήσουν, ενώ έκαιγαν τις πολύ αναγκαίες άμαξες με πολεμοφόδια για να μην πέσουν σε ρωσικά χέρια. Ο Μένσικοφ εκείνη τη στιγμή διέταξε το ιππικό του να επιτεθεί μια ακόμα φορά, κατατροπώνοντας τους Σουηδούς. Οι Καλμίκοι και οι Κοζάκοιολοκλήρωσαν τη ρωσική νίκη πιάνοντας εκατοντάδες αιχμαλώτους.
Αποτελέσματα
Οι απώλειες των Σουηδών ήταν 1.000 άνδρες νεκροί και 4.000 αγνοούμενοι στη μάχη. Οι απώλειες των Ρώσων υπολογίσθηκαν τελικά σε 1.111 νεκρούς και 2.856 τραυματίες, περίπου το ένα τρίτο όσων ενεπλάκησαν στην μάχη. Αν και βάσει των αριθμών οι απώλειες ήταν περίπου ίδιες, η μάχη θεωρείται νικηφόρα για τον Πέτρο διότι πέτυχε τον επιχειρησιακό αντικειμενικό σκοπό του, να καταστρέψει τη σουηδική εφοδιοπομπή.
Μετά την ήττα ο Λεβενχάουπτ προσπάθησε να επιταχύνει προς τον Κάρολο, εγκαταλείποντας τα κανόνια, τα ζώα και τα περισσότερα τρόφιμα, ενώ οι στρατιώτες του αφέθηκαν ανεξέλεγκτοι στον πανικό τους. Κάποιοι έκλεψαν όλο το αλκοόλ και ο Λεβενχάουπτ αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει περίπου 1.000 μεθυσμένους άνδρες στο δάσος. Τα απομεινάρια της στρατιάς του έφθασαν τελικά το κυρίως σώμα του Καρόλου στις 19 Οκτωβρίου χωρίς καθόλου εφόδια και με μόνο 6.700 άνδρες, εντείνοντας περαιτέρω το πρόβλημα επιμελητείας και σίτισης που προορίζονταν να λύσουν!
Η σημασία της ρωσικής νίκης στην Λέσναγια ήταν μεγάλη: αφενός ο Πέτρος διέλυσε τη γραμμή ανεφοδιασμού του αντιπάλου, αφετέρου ενέπνευσε αυτοπεποίθηση στο στράτευμά του ότι μπορούσε να νικήσει ακόμα και τους καλύτερους στρατιώτες των Σουηδών. Αυτή η νεοεδραιωμένη αυτοπεποίθηση τον βοήθησε τα μέγιστα να αποκρούσει οριστικά τη σουηδική εισβολή λίγους μήνες αργότερα στη Μάχη της Πολτάβα. Ο ίδιος ο Πέτρος ανέφερε τη Λέσναγια ως «μητέρα της νίκης στην Πολτάβα».
