- Γ ράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Στους μακραίωνες αγώνες για την προάσπιση του δημοκρατικού ιδεώδους, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας και των ατομικών δικαιωμάτων του ανθρώπου στην Ελλάδα, ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει ο ακατάβλητος αγωνιστής, εμπνευσμένος διανοούμενος, πολυτάλαντος ποιητής ,αλλά και πολιτικός μας άνδρας Αλέκος Παναγούλης. Yπήρξε πρότυπο δημοκρατικό ήθους, αγωνιστικότητας και ανένδοτης προσή-λωσης στα ιδεώδη της δημοκρατίας, για να αναλώσει μέχρι και την ίδια του τη βιολογική ικμάδα, σε αυτά τα ιδεώδη. Ο Αλέκος Παναγούλης υπήρξε ο άνθρωπος που σήκωσε στους περήφανους ώμους του την τιμή και την αξιοπρέπεια της δημοκρατικής Ελλάδος, στα σκοτεινά και πέτρα χρόνια της χουντικής απριλιανής ανομίας των Αθηνών, οργανώνοντας την σοβαρότατη αντιδικτατορική του αντίσταση και προβαίνοντας σε απόπειρα δολοφονίας στο δικτάτορα Παπαδόπουλο, που σηματοδότησε με τη σειρά της την ευρύτερη ανάπτυξη και οργάνωση όλων των αντιδικτατορικών θυλάκων στην πατρίδα μας.
Για αυτή του την πολυμερή και πολύκλαδη αντιδικτατορική δράση, ο Αλέκος Παναγούλης καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Αθηνών σε θάνατο, υπέστη ανηλεή βασανιστήρια, ξυλοδαρμούς και εξευτελισμούς της προσωπικής – ανθρώπινης αξιοπρέπειας του στις φυλακές Μπογιατίου και αλλού, ενώ βίωσε και την ηθική και πολιτική απομόνωση μεταδιδακτορικά, όταν προσπάθησε να αποκαλύψει τους φοβερούς φακέλους που είχε συγκεντρώσει, για τη συνεργασία πολλών στελεχών της πολιτικής μας τάξης, με το καθεστώς της χούντας, φτάνοντας τελικά και στον «ύποπτο» θάνατο του, με ένα αμφιλεγόμενο τροχαίο ατύχημα. Παράλληλα με την πολιτική και πολυεπίπεδη αντιδικτατορική και πολιτική του ευρύτερα δραστηριότητα, ο Αλέκος Παναγούλης υπήρξε και ένας ταλαντούχος ποιητής, που αποτύπωσε με τον αισθητικό χρωστήρα του και πολλές φορές στην κυριολεξία με το αίμα της καρδιάς του, τα οράματα, τις σκέψεις και τις προσδοκίες του, για την ανοικοδόμηση μιας δίκαιης και δημοκρατικής ελληνικής κοινωνίας. Και στις εμπνευσμένες ποιητικές του συνθέσεις, ξεχωρίζει το ιστορικό ποίημα του «Πάλης ξεκίνημα» :
Πάλης ξεκίνημα
Πάλης ξεκίνημα
νέοι αγώνες
οδηγοί της ελπίδας
οι πρώτοι νεκροί.
Όχι άλλα δάκρυα
κλείσαν οι τάφοι
λευτεριάς λίπασμα
οι πρώτοι νεκροί.
Λουλούδι φωτιάς
βγαίνει στους τάφους
μήνυμα στέλνουν
οι πρώτοι νεκροί.
Απάντηση θα πάρουν
ενότητα κι αγώνα
για να βρουν ανάπαυση
οι πρώτοι νεκροί
Έτσι ο Αλέκος Παναγούλης, έχει αποτιμηθεί από την αδέκαστη ιστορική κρίση, αλλά και από το δημοκρατικό κόσμο της Ελλάδος, σαν ένας μάρτυρας της δημοκρατίας, πλάι στον αείμνηστο αδερφό του Γεώργιο Παναγούλη, αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού που δολοφονήθηκε άνανδρα από τους χουντικούς, στο καράβι της επιστροφής του από την Αίγυπτο στην Ελλάδα, τον αδερφό του Στάθη Παναγούλη που ανέπτυξε μία πολυεπίπεδη πολιτική δράση στο δημοκρατικό φάσμα, αλλά και την τραγική μητέρα του Αθηνά Παναγούλη, που θυσίασε την ψυχή, την καρδιά, το αίμα και τα παιδιά της, για τις αξίες της δημοκρατίας και της ελευθερίας.
Ο Αλέκος Παναγούλης είδε το φως της ζωής στις 2 Ιουνίου 1939 στη Γλυφάδα. Πατέρας του ήταν ο αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Βασίλης Παναγούλης, όπως και ο αδερφός σου Γιώργος Παναγούλης, που δολοφονήθηκε από τη χούντα όπως προαναφέραμε, με καταγωγή από τη Δίβρη – Λαμπεία της Ηλείας και η μητέρα του η Αθηνά Κακαβούλη καταγόμενη από τη Σύβρο Λευκάδος. Ειδικά στα παιδικά του χρόνια ο Αλέκος Παναγούλης, μεγάλωσε στη Λευκάδα, προκειμένου να είναι ασφαλής από τις κατοχικές δυνάμεις του άξονα. Με την αποπεράτωση των εγκυκλίων γυμνασιακών σπουδών εισήχθη στη σχολή των Μηχανολόγων – Ηλεκτρολόγων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Ανήσυχος νους από την παιδική του ηλικία και με όραμα ευγενές, για την πρόοδο και την ευημερία του ελληνικού λαού, ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική. Και με την εισαγωγή του στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, εντάχθηκε νοερά στις πολιτικοποιημένες φοιτητικές ομάδες. Στο ίδιο μήκος κύματος της πολιτικής του δραστηριοποίησης, είχε ενταχθεί στη νεολαία της Ενώσεως Κέντρου και δη στην ΟΝΕΚ (Οργάνωση Νέων της Ένωσης Κέντρου), η οποία μετονομάστηκε εκ των υστέρων Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ) και της οποίας ανέλαβε την προεδρία με την πτώση της χούντας και το πέρασμα στη μεταπολίτευση στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974.
Δεξιά: Ο εισαγγελέας Ι. Λιάπης (ζήτησε τη θανατική ποινή).
Ο κύριος πυλώνας της πολιτικής, αντιδικτατορικής δράσης του Αλέκου Παναγούλη, υπήρξε η γνωστή σε όλους τους Έλληνες απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου. Μία πράξη με ειδικό πολιτικό συμβολισμό, που επιχειρούσε όχι τόσο στη δολοφονία ενός ανθρώπου, αλλά στην αποτίναξη του τυραννικού καθεστώτος της δικτατορίας και στην ευαισθητοποίηση όλων των δημοκρατικών πολιτών, σε αγώνα από κάθε έπαλξη για την πτώση της δικτατορίας.
Προς αυτή την κατεύθυνση ο Αλέξανδρος Παναγούλης και ενώ υπηρετούσε τη στρατιωτική του θητεία στο 85ο Σύνταγμα Πεζικού στη Βέροια, λιποτάκτησε από το στρατό και ίδρυσε την οργάνωση «Εθνική Αντίσταση». Κατέφυγε στην Κύπρο για να έχει ελεύθερο πεδίο δράσης και να καταστρώσει οργανωμένα τις αντιδικττορικές του κινήσεις. Στην Κύπρο ήρθε σε επαφή με διάφορους πολιτικούς άνδρες και στελέχη της πολιτικής της ηγεσίας, τα οποία και προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει και να προσανατολίσει, στην ηθική και υλική υποστήριξη του δημιουργούμενου αντιδικτατορικού κινήματος. Ερχόμενος σε επαφή πρωτίστως με το ηγετικό στέλεχος της Κύπρου, Πολύκαρπο Γεωρκάτζη. Μετά τις αναγκαίες προπαρασκευαστικές κινήσεις, ο Αλέκος Παναγούλης επανέκαμψε στην Ελλάδα με τους συνεργάτες του και σχεδίασε τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του μονάρχη, στις 13 Αυγούστου 1968 κοντά στη Βάρκιζα.
Ειδικότερα το πρωί της 13-ης Αυγούστου, μία μικρή φάλαγγα εκινείτο από το Λαγονήσι όπου υφίστατο και η βίλα του δικτάτορα Παπαδόπουλου, προς την Αθήνα στο 38-ο χιλιόμετρο της παραλιακής οδού του Σουνίου. Η συνοδεία του δικτάτορα εκινείτο ομαλά μεταξύ του 31-ου και του 32-ου χιλιομέτρου, οπότε και διέσχισε μία υπόγεια σήραγγα αποχέτευσης όμβριων υδάτων μήκους 7 μέτρων, με δύο μοτοσικλετιστές επίσης της ασφάλειας του δικτάτορα, να προηγούνται της φάλαγγας. Αφότου διήλθε και το αυτοκίνητο ασφαλείας του Παπαδόπουλου, μία τρομακτική έκρηξη έλαβε χώρα μέσα στη σήραγγα και άνοιξε δύο μεγάλες τρύπες στο κατάστρωμα του δρόμου. Προφανώς η έκρηξη είχε ως στόχο το δικτάτορα, η οποία καθυστέρησε όμως ένα με δύο δευτερόλεπτα, με αποτέλεσμα να γλιτώσει. Ευθύς αμέσως οι άντρες της ασφάλειας του Παπαδόπουλου ειδοποίησαν με ασύρματο τη διοίκηση της χωροφυλακής, οπότε και σε λίγα λεπτά μία μεγάλη δύναμη κατέκλυσε την περιοχή και άρχισε τις έρευνες για να εντοπίσει τον Αλέκο Παναγούλη. Τελικά μετά από εξονυχιστικές έρευνες τον βρήκαν κρυμμένο κάτω από ένα βράχο, ντυμένο με ένα μαγιό. Ο Αλέκος Παναγούλης δεν αποκάλυπτε τα στοιχεία του στους αστυνομικούς, ενώ δήλωνε ότι δεν είχε κανένα συνεργό και ότι ενήργησε μόνος του. Τελικά μετά από δύο μέρες εξακριβώθηκε από τις αρχές η ταυτότητα του και τον οδήγησαν στο άνδρο των βασανιστη-ρίων της χούντας, στην ΕΣΑ (Στρατιωτική αστυνομία). Και την ανάκριση του ανέλαβε ο πιο γνωστός για τη ειδεχθή σκληρότητα, ωμότητα και την απάνθρωπη ιδιότητα του βασανιστή της χούντας, ταγματάρχης Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος. Ενώ το ίδιο βράδυ αφίχθη από τη Δράμα όπου βρισκόταν και ο Διοικητής της ΕΣΑ και κύριος υπαίτιος αργότε-ρα της προδοσίας της Κύπρου, αντισυνταγματάρχης Δημήτριος Ιωαννίδης. Μάλιστα ο Αλέξανδρος Παναγούλης σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» στα χρόνια της μεταπολί-τευσης, είχε δηλώσει για τον Ιωαννίδη :
«Ύστερα από αυτή την πρώτη φορά, τον ξαναείδα στις 28 Αυγούστου, δηλαδή 15 μέρες αργότερα. Ήταν στο 401 στρατιωτικό νοσοκομείο, όπου με είχαν πάει πληγιασμένο, σε κωματώδη κατάσταση, επειδή αρνιόμουν να πάρω τροφή. Μετά συνήλθα από το κώμα, με είχαν αλυσοδεμένο στο κρεβάτι. Ο Ιωαννίδης ζύγωσε, μαζί με τον αρχηγό των βασανιστών μου, τον Θεοφιλογιαννάκο, κι αμέσως ο Θεοφιλογιαννάκος ρίχτηκε επάνω μου φωνζοντας: «Μίλα. μίλα ή θα σε κάνω να μιλήσεις εγώ. Μην πιστέψεις ότι θα γλιτώσεις, επειδή είσαι στο νοσοκομείο». Μην έχοντας τη δύναμη να του απαντήσω, τον έφτυσα στο πρόσωπο. Ο Θεοφιλογιαννάκος απάντησε με μια φοβερή γροθιά. Το αίμα άρχισε να τρέχει από το στόμα κι από τη μύτη μου, μα ο Ιωαννίδης σήκωσε το χέρι, σάμπως αγανακτισμένος ή σα να ήθελε να τον σταματήσει και είπε: «Φαίνεται δεν έμαθες ακόμα πως ένας στους εκατό χιλιάδες δεν μιλάει κι αυτή είναι η περίπτωσή του». Έπειτα στράφηκε σε μένα, και πάντα ψύχραιμος και ήρεμος, πρόσθεσε: «Θα σε τουφεκίσω»…».
Είναι ανείπωτα σε βιαιότητα, απανθρωπιά και ηθική ανανδρία, τα βασανιστήρια τα οποία υπέστη ο μεγάλος αγωνιστής της δημοκρατίας Αλέκος Παναγούλης, στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, προκειμένου να ομολογήσει τους αντιδραστικούς θύλακες που ήξερε και είχε οργανώσει, αλλά και ένα βήμα παραπέρα, για να συνθηκολογήσει με το ίδιο το καθεστώς της χούντας. Στην ιστορική του κατάθεση στην ομώνυμη δίκη των βασανιστών της χούντας ο Αλέξανδρος Παναγούλης αναφέρει :
«Από την πρώτη στιγμή και παρουσία των Λαδά, Τζεβελέκου, Καραμπάτσου άλλων ανωτέ-ρων και ανωτάτων αξιωματικών άρχισε με τα χέρια δεμένα πίσω να μου κάνει εγκαύματα με το τσιγάρο του, να μου τραβάει τα μαλλιά και να μου χτυπάει το κεφάλι ωρυόμενος και στη συνέχεια προχωρήσαμε για να φτάσουμε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Η ανάκριση άρχισε κλιμακούμενη από της περιοχής των γρονθοκοπημάτων, των εγκαυμάτων, της φάλαγγος και των ραβδισμάτων μέχρι και της περιοχής των σεξουαλικών βασανιστηρίων. Ο Θεοφιλογιαννάκος ο ίδιος προσωπικά με χτύπησε με ένα καλώδιο, κατ’ επανάλη-ψη σε όλο μου το σώμα. Υπάρχουν ακόμη στην περιοχή των ώμων μου σημάδια γιατί το άκρο του καλωδίου ήταν δεμένο με σύρμα και δημιούργησε μεγαλύτερη πληγή. Και στη μια πλευρά και στην άλλη.
Ο ίδιος ο Θεοφιλογιαννάκος υπήρξε μάρτυρας όταν ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης μου είχαν περάσει σιδηρά βελόνη στην ουρήθρα και εθέρμαιναν το εκτός της ουρήθρας μέρος…». Οι αρχές κατόρθωσαν να συλλάβουν πολλούς από τους συναγωνιστές του Παναγούλη και γενικά η προανάκριση αποκάλυψε όλο το μηχανισμό και το δίκτυο της απόπειρας. Το προανακριτικό πόρισμα του Θεοφιλογιαννάκου εκδόθηκε στις 2 Οκτωβρίου 1968 και δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες στις 20 Οκτωβρίου. Στο πόρισμα γινόταν λόγος για τις λεπτομέρειες της απόπειρας που οργάνωσε ο Παναγούλης μαζί με τον Ζαμπέλη και τον Λεκανίδη, αλλά και για το ρόλο του Πολύκαρπου Γεωρκάτζη, σκοτεινής φυσιογνωμίας, υπουργού Εσωτερικών και Άμυνας της Κύπρου, για τον οποίον το πόρισμα ανέγραφε μεταξύ άλλων: «Η ενεργός ανάμιξις τούτου εις τον αποκλειστικόν εφοδιασμόν της οργανώσεως, διά παντοειδούς στρατιωτικού υλικού, το οποίον αποστέλλει δι’ επισήμου οδού εις την Ελλάδα και η εν γένει οικονομική ενίσχυσις ταύτης, τυγχάνει σκανδαλώδης και προκαλεί κατά-πληξιν, διότι σπανίως, αν μη ουδέποτε, εμφανίζεται εις πρόσωπα κατέχοντα επισήμους θέσεις. Έχει το ψευδώνυμον «Ακρίτας», είναι ο στρατιωτικός αρχηγός της οργανώσεως «Ελληνική Αντίσταση… Επίσης καλύπτει απολύτως και τον καταζητούμενον Α. Παναγούλην, κατά την πρώτην μετάβασιν τούτου εν Κύπρω, ότε παρέμεινεν εκεί επί εν περίπου εξάμηνον, τελικώς δε τον εφοδιάζει με γνήσιον κανονικόν διαβατήριον…».
Το προανακριτικό πόρισμα της χούντας για την απόπειρα δολοφονίας του Αλέκου Παναγούλη εξεδόθη στις 2 Οκτωβρίου του 1968 και δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες στις 20 Οκτωβρίου. Μεταξύ άλλων αναγνώριζε και προσέδιδε ξεχωριστό ρόλο συμμετοχής του κύπριου πολιτικού Πολύκαρπου Γεωρκάτζη, στην ηθική και επιχειρησιακή υποστήριξη του εγχειρήματος του Αλέκου Παναγούλη. Ο Πολύκαρπος Γεωρκάτζης υπέβαλε αυτόχρημα την παραίτησή του, για να μη φέρει σε δύσκολη θέση τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, ο οποίος όμως με σθένος λεβεντιά και δημοκρατικό ήθος, δεν αποδέχθηκε την παραίτηση και τον κάλυψε σθεναρά με τις δηλώσεις του. Για να πιέσει όμως η Χούντα των Αθηνών τον Πολύκαρπο Γεωρκάτζη, έστειλε τελεσίγραφο στον Κύπριο Πρόεδρο, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, απειλώντας την Κύπρο με διακοπή των διπλωματικών σχέσεων της με την Ελλάδα. Ο Γεωρκάτζης στις 27 Οκτωβρίου κατέφυγε στο Λονδίνο και την 1η Νοεμβρίου απέστειλε νέα παραίτηση στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, που τώρα πιά, την έκανε αποδεκτή. Παράλληλα στις 4 Νοεμβρίου ξεκίνησε η δίκη του Αλέκου Παναγούλη και των άλλων συλληφθέντων μελών της αντιστασιακής του οργάνωσης. Η απόφαση του εκτάκτου Στρατοδικείου των Αθηνών, εξεδόθη στις 17 Νοεμβρίου του 1968 και ο μάρτυρας της δημοκρατίας μας, καταδικάστηκε δις εις θάνατον. Μαζί του καταδικάστηκαν ο γνωστός υπουργός του ΠΑΣΟΚ Λευτέρης Βερυβάκης σε ισόβια δεσμά, ο Ιωάννης Κλωνιζάκης σε 24 χρόνια, ο Νικόλαος Λεκανίδης 23 χρόνια, ο Γεώργιος Ελευθεριάδης σε 18 χρόνια, ο Νικόλαος Ζαμπέλης σε 18 χρόνια, ο Γιώργης Αβράμης σε 16 χρόνια, ο Στάθης Γιώτας σε 10 χρόνια. Ενώ οι συνεργοί Αρ. Κλωνιζάκης, Ιωάννης Βαλασέλης και Α. Πρίντεζης καταδικάστηκαν σε ποινές ενός- τεσσάρων ετών με αναστολή και η Μ. Παπούλιας, Α. Σιγάλας και Δ. Τιμογιαννακης αθωώθηκαν.
Ο πολιτικός ζόφος για τα γεγονότα ήταν πολύ έντονος και αναπότρεπτα έκσπασε και τα εθνικά όρια. Πολιτικοί και διανοούμενοι έτσι από όλη την Ευρώπη, εξέφρασαν τη συμπαράστασή τους και την αλληλεγγύη τους προς τον αγωνιστή της δημοκρατίας Αλέκο Παναγούλη, ενώ στηλίτευσαν με κάθε τρόπο και τόνο, το ειδεχθές δικτατορικό καθεστώς της χούντας. Σε αυτό το μήκος κύματος ο Γάλλος Ντενί Λανγκλουά εκπρόσωπος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που παρακολούθησε και ο ίδιος ως Παρατηρητής τη δική του Αλέκου Παναγούλη δήλωσε :
«Πρόκειται για μια αληθινή πολιτική δολοφονία που προορίζεται να συγκαλύψει την αδυναμίας ενός καθεστώτος, το οποίο τίθεται πλήρως υπό αμφισβήτηση από τις επαναστατικές αντιδράσεις του ελληνικού λαού»
Η θανατική ποινή όμως του στρατοδικείου έπρεπε να εκτελεστεί. Πολλοί φίλοι και συνεργάτες του Αλέκου Παναγούλη, προσπαθούσαν να τον πείσουν να υποβάλει αίτηση χάριτος τη χούντα. Ο Αλέκος ωστόσο το αρνήθηκε κατηγορηματικά και έτσι τα γεγονότα όδευαν στην εκτέλεση του. Σύσσωμη τότε η ευρωπαϊ-κή κοινότητα εναντιώθηκε στην εκτέλεση και πλήθος προσωπικοτήτων απέστειλαν τηλεγραφήματα συμπαράστασης προς τον Αλέκο Παναγούλη, ζητώντας να ματαιωθεί η εκτέλεση. Τελικώς η Χούντα ματαίωσε την εκτέλεση και φυλάκισε τον Αλέκο Παναγούλη αρχικά στις φυλακές Αιγίνης και κατόπιν στις φυλακές Μπογιατίου, με την οριστική αναστολή της θανατικής εκτέλεσης του. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ όπως έχει αποτυπώσει η φίλη και σύντροφος Ιταλίδα διαπρεπής δημοσιογράφος του Αλέκου Παναγούλη Οριάνα φαλάτσι, πως ο Αλέκος Παναγούλης σχετικά με την δολοφονική απόπειρα, εμφατικά δήλωνε : «Δεν επεδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο».
Λίγο αργότερα όμως ο Αλέκος Παναγούλης θα δραπετεύσει από τη φυλακή στις 5 Ιουλίου του 1969, για να συλληφθεί και πάλι μετά από ένα μήνα και να οδηγηθεί ξανά στις φυλακές Μπογιατίου, αλλά πλέον σε ένα ειδικά κατασκευασμένο κελί για αυτόν, εν είδει πραγματικού τάφου. Θα αποπειραθεί και πάλι να δραπετεύσει αλλά επί ματαίω, ενώ προσπαθεί να συγκεντρώσει όλες τις ψυχές και ηθικές του δυνάμεις, την αυτοσυγκέντρωση και την αυτοπειθαρχία του, για να μείνει ζωντανός από τα ειδεχθή βασανιστήρια τα οποία υφίστατο και γράφοντας με πύρωμα ψυχής, τα μοναδικά ποιήματα του, που έχουν μείνει στη συνείδηση του ελληνικού λαού, σαν πρότυπα μανιφέστα αντίστασης, ελευθερίας και δημοκρατικού ήθους. Όταν μάλιστα οι δεσμοφύλακες του, του αφαιρούσαν τους λίγους στυλούς που είχε για να γράφει, όπως και το χαρτί, τότε ο αξεπέραστος Αλέκος Παναγούλης, χρησιμοποιούσε για μελάνι το ίδιο του το αίμα και για χαρτί τους τοίχους του κελιού του !
Εντέλει τον Αύγουστο του 1973 και αφότου είχαν παρέλθει 4,5 χρόνια εξοντωτικής φυλάκισης, απομόνωσης και βασανιστηρίων, ο αγωνιστής της δημοκρατίας αποφυλακίστηκε απο το Μπογιάτι, με το καθεστώς της γενικής αμνηστίας που χορήγησε η Χούντα, σε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους και ενόψει των επικείμενων βουλευτικών εκλογών της 10ης Φεβρουαρίου 1974 που είχαν προγραμματιστεί. Ο Αλέκος Παναγούλης αυτοεξορίστηκε πάλι τώρα στη Φλωρεντία, για να ανασυντάξει την αντίσταση του, οπότε και επανήλθε στην Ελλάδα, οργανώνοντας πυρήνες και θύλακες αντιδικτατορικής δράσης.
Με το πέρασμα στη δημοκρατική ομαλότητα και την πτώση της χουντικής ανομίας, ο Αλέκος Παναγούλης δραστηριοποιήθηκε πολιτικά στους κόλπους της «Ένωσης Κέντρου- Νέες Δυνάμεις», με την οποία και εξελέγη βουλευτής στη Β΄ Αθηνών στις εκλογές της 17-ης Νοεμβρίου 1974. Από τη νέα του έπαλξη τώρα, τα κοινοβουλευτικά έδρανα, ο απαράμιλλος Αλέκος Παναγούλης επιδίωξε την απομόνωση και τον στιγματισμό όλων των στελεχών της πολιτικής μας τάξης, που με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο είχαν συνεργαστεί και συνδιαλλαγεί με το παράνομο, φασιστικό καθεστώς της δικτατορίας. Προς αυτή την κατεύθυνση είχε κάνει τρομακτικές καταγγελίες και αποκαλύψεις, που στην κυριολεξία κλόνισαν την τότε πολιτική τάξη της χώρας και πού βεβαίως δημιουργούσαν ερωτήματα για τη σωματική του ακεραιότητα και τη ζωή του, μετά από τον σάλο που είχε προκαλέσει. Είχε εκφράσει μάλιστα σοβαρές ενστάσεις για τη συνύπαρξη του, με πολιτικά στελέχη της «Ένωσης Κέντρο-Νέες Δυνάμεις», αναφορικά με την πολιτική στάση τους, στα χρόνια της δικτατορίας. Ένεκα αυτών των ενστάσεων του, τελικά παραιτήθηκε από το κόμμα. Θα συνεχίσει να επιμένει με τις καταγγελίες του, ερχόμενος σε ευθεία ρήξη, με κεντρικές προσωπικότητες της τότε πολιτικής μας ζωής. Οι καταγγελίες του αυτές είχαν επισύρει πολλές ενστάσεις, ενώ είχε δεχτεί απειλητικά μηνύματα, απειλές και εκρήξεις στο πολιτικό του γραφείο, πού άφηναν και ενορχήστρωσαν άγνωστοι.
Τελικά την πρωτομαγιά του 1976 και σε ηλικία μόλις 36 ετών, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, που εγείρουν πάρα πολλά ερωτηματικά για πιθανή δολοφονική ενέργεια, ο Αλέκος Παναγούλης σκοτώθηκε σε ένα τροχαίο ατύχημα στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης, καθώς έφευγε από το σπίτι του προς την Αθήνα, χτυπώντας σε ένα υπόγειο κατάστημα επί της λεωφόρου κάθετα στην πορεία του.
Και το ατύχημα αυτό, ώ της ειρωνείας, λίγες μέρες πριν την αποκάλυψη των φοβερών Φακέλων του που είχε εξαγγείλει, αναφορικά με τα όργανα ασφαλείας της χούντας. Οι περιβόητοι φάκελοι «ΕΣΑ», όπως βάσιμα υποστηρίζουν έγκριτοι ιστορικοί του Αλέκου Παναγούλη, περιελάμβαναν αδιάσειστα στοιχεία, για τη συνεργασία επωνύμων πολιτικών μας ανδρών, με το καθεστώς της χούντας. Έτσι εκτιμάται ότι το θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα του, σκηνοθετήθηκε για να τον βγάλουν από τη μέση, με έναν τυχαίο και αναίμακτο τρόπο. Πάραυτα αυτές οι εκτιμήσεις, εικασίες, δεν έχουν μέχρι σήμερα αποδεχτεί, για τούτο και θεωρούνται ελεύθερες και ανεπιβεβαίωτες εκτιμήσεις.
Ο Αλέκος Παναγούλης όπως προαναφέραμε πέρα από έξοχος οραματιστής, αγωνιστής των αξιών και των ιδεών της δημοκρατίας, της ελευθερίας και των ατομικών δικαιωμάτων, υπήρξε και ένας αισθαντικός και πολυτάλαντος ποιητής, που αποτύπωσε με τη ρωμαλέα γλώσσα του, το ευγενές όραμα του για τη ζωή, αλλά και το ευφυές χιούμορ του, τις ποιη-τικές εμπνεύσεις του, σε άρτια αισθητικά και τεχνικά ποιήματα. Με σθένος και ανεξάντλητες ηθικές δυνάμεις, που κυρίαρχο στοιχείο είχαν την αυτοπειθαρχία και τον αυτοέλεγχο, στάθηκε όρθιος στα πόδια του παρά τα φρικτά βασανιστήρια που υφίστατο και μας κατέλειπε τους μοναδικούς στίχους-ποιήματά του. Αρκετές από τις ποιητικές συνθέσεις του Αλέκου Παναγούλη δεν διασώθηκαν, ενώ άλλα ποιήματά του κατάφερε να τα βγάλει έξω τη φυλακή με διάφορους τρόπους και κάποια ακόμα να τα ξαναγράψει έχοντας απομνημονεύσει τους στοίχους τους και να δουν έτσι το φως της δημοσιότητας. Έτσι το 1972 και ενώ εκρατείτο στις φυλακές, εξεδόθη στο Παλέρμο της Ιταλίας η πρώτη ποιητική του συλλογή στα ιταλικά, υπό τον τίτλο «Altri seguiranno: poesie e documenti dal carcere di Boyati» (Άλλοι θα ακολουθήσουν: ποίηση και ντοκουμέντα από τις Φυλακές του Μπογιατίου), με προλογικό σημείωμα από Ιταλό πολιτικό Φερούτσιο Πάρη και τον Ιταλό σκηνοθέτη και διανοούμενο Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Για τη συλλογή του αυτή, ο Αλέκος Παναγούλης βραβεύτηκε με το Διεθνές Βραβείο Λογοτεχνίας Βιαρέτζιο (Premio Viareggio Internazionnale) τη χρονιά που επακολούθησε. Αφότου περάσαμε στην δημοκρατική ομαλότητα, ο Αλέκος Παναγούλης εξέδωσε στο Μιλάνο την δεύτερή του ποιητική συλλογή στα Ιταλικά «Vi scrivo da un carcere in Grecia» (Σας γράφω μέσα από μια φυλακή στην Ελλάδα)» με προλογικό σημείωμα πάλι από τον Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Επίσης είχε προϋπάρξει η έκδοση στα ελληνικά τετραδίων όπως η συλλογή με τίτλο «Η μπογιά». Αργότερα και με πρωτοβουλία του τότε Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατικής Νεολαίας (Ε.ΔΗ.Ν.) επανεκδόθησαν τα ποιήματά του αγωνιστή της δημοκρατίας Αλέκου Παναγούλη, από τον εκδοτικό οίκο Παπαζήση.
Ο Αλέκος Παναγούλης για τις θυσίες, τους έξοχους ηθικά αγώνες του και την προσφορά του στη δημοκρατία στην Ελλάδα, τιμήθηκε πολλαπλώς και ποικιλοτρόπως, τόσο από την Ελληνική Πολιτεία όσο και από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και συλλόγους, σωματεία και κοινωνικές συλλογικότητες. Έχει ανεγερθεί έτσι η προτομή του στην Πλατεία Αλέξανδρου Παναγούλη, δίπλα ακριβώς από τη στάση του μετρό στον Άγιο Δημήτριο, σημείο με συμβολικό χαρακτήρα, στο οποίο είχαν διαδραματιστεί τα φοβερά γεγονότα της Πρωτομαγιάς του 1976 με τον αδόκητο θάνατο του. Στο ίδιο μήκος κύματος πολλοί Έλληνες καλλιτέχνες, ζωγράφοι, ποιητές και συγγραφείς, εμπνεύστηκαν από το ήθος και τους αγώνες του Αλέξανδρου Παναγούλη και παρήγαν διάφορες δημιουργίες αναφερόμενες στους αγώνες και τη θυσία του. Ο κορυφαίος μας μουσουργός και επίσης αγωνιστής της δημοκρατίας Μίκης Θεοδωράκης, που κι αυτός είχε υποστεί ανηλεή μαρτύρια και κυνηγητά από τη χούντα, μελοποίησε με τις μοναδικές συνθέσεις του, μερικά από τα ποιήματά του Αλέξανδρου Παναγούλη. Ενώ σπουδαία μελέτη επίσης για τις θυσίες και τους αγώνες του Αλέξανδρου Παναγούλη, έκανε και η σύντροφος του διακεκριμένη Ιταλίδα δημοσιογράφος Οριάνα Φαλάτσι.
Η όλη ηθική βιοτροπία και πολιτική στάση του Αλέξανδρου Παναγούλη, που προσέφερε ακόμα και αυτή την ίδια του τη ζωή – καταδικαζόμενος εις θάνατον για την δολοφονική του απόπειρα εναντίον του δικτάτορα Παπαδόπουλου, ανεξαρτήτως αν τελικά ματαιώθη η εκτέλεσή του – χάριν της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, τον καθιέρωσε σαν υψηλό σύμβολο της δημοκρατίας, της ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και κάθε αγώνα ενάντια στην καταπίεση και στην προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Έκτοτε εμπνέει της νέες γενιές στην Ελλάδα αλλά και στη Διεθνή κοινότητα, για τους μακρούς αγώνες τους για την ελευθερία, τα πανανθρώπινα δικαιώματα και την κοινωνική πρόοδο. Με την υποκίνηση των φίλων του και πολλών συναγωνιστών του, η Ελληνική Πολιτεία προχώρησε σε κάποιες εκδηλώσεις τιμής, στη μνήμη και τους αγώνες του. Εκδίδοντας γραμματόσημο προς τιμήν του στη σειρά «Πρόσωπα» το 1996, αλλά και επίσης Τηλεκάρτα το 1996. Στο Ίδιο μήκος κύματος ονοματοδότησε ορισμένους δημόσιους χώρους, δρόμους και πλατείες με το όνομά του. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά το σταθμό του μετρό Αγίου Δημητρίου «Αλέξανδρος Παναγούλης» το 2004. Αλλά και την ανέγερση του ανδριάντα του το 2012 στην Πλατεία Δικαιοσύνης στην Αθήνα, στην Πανεπιστημίου. Ενώ η προτομή του τοποθετή-θηκε στην «Πλατεία Αλέξανδρου Παναγούλη» πλησίον της ομώνυμης στάσης του μετρό στον Άγιο Δημήτριο, στο σημείο ακριβώς που είχαν λάβει χώρα τα δραματικά γεγονότα με το θάνατό του, την πρωτομαγιά του 1976. Μία ακόμα προτομή του Αλέξανδρου Παναγούλη κοσμεί τη Σύβρο της Λευκάδας, γενέθλια γη της αγαπημένης και τραγικής του μητέρας, Αθήνας Παναγούλη. Τέλος και σε ολάκερη την Ελλάδα, πολλοί Δήμοι έχουν δώσει σε κεντρικές οδούς τους το όνομα του, για να υπομνίζουν στη Νέα Γενιά, την προσφορά και τη θυσία του, στη δημοκρατία, στην ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η αγαθή μνήμη του σπουδαίου αυτού αγωνιστή της δημοκρατίας, θα μένει για πάντα ανεξάλειπτη, στη συνείδηση, το νού και στην καρδιά μας και θα μας εμπνέει αέναα σε αγώνες και αντίσταση, ενάντια σε κάθε μορφής κοινωνική αντίδραση και καταπίεση.
Αθάνατος για πάντα Αλέκο Παναγούλη, στην καρδιά μας !!
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., μέλος ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
