Η διαταραχή αυτή προκύπτει και διατηρείται από την παρερμηνεία των φυσιολογικών σωματικών σημείων και συμπτωμάτων ως μια ένδειξη σοβαρής οργανικής παθολογίας. Τα άτομα με άγχος για την υγεία μπορεί να εμφανίσουν κρίσεις πανικού, πιστεύοντας όμως ότι η καταστροφή θα συμβεί κάποια στιγμή στο πιο μακρινό μέλλον. Σε αντίθεση, με τα άτομα που έχουν κρίση πανικού χωρίς άγχος για την υγεία που πιστεύουν ότι η καταστροφή είναι επικείμενη κατά τη διάρκεια της κρίσης.
Οι Salkovskis και Warwick (1989) πρότειναν ένα μοντέλο για τον τρόπο που λειτουργούν τα άτομα με άγχος για την υγεία. Τα άτομα θεωρείται ότι αναπτύσσουν υποχονδρίαση όταν κρίσιμα περιστατικά ενεργοποιούν δυσλειτουργικές πεποιθήσεις για την υγεία. Πρόκειται για υποθέσεις που μπορεί να σχηματιστούν νωρίς ή αργότερα στη ζωή, ενώ τροποποιούνται μέσα από τη συνεχή εμπειρία του ατόμου. Το κρίσιμο σημείο που μπορεί να αποτελέσει αφορμή για την εμφάνιση της υποχονδρίασης είναι η εμπειρία απροσδόκητων σωματικών συμπτωμάτων, η παρατήρηση απαρατήρητων σωματικών σημείων, ο θάνατος ενός συγγενή ή η έκθεση σε πληροφορίες που σχετίζονται με την ασθένεια. Η ενεργοποίηση αυτών των πεποιθήσεων οδηγεί στην παρερμηνεία των σωματικών σημείων ως απόδειξη σοβαρής σωματικής παθολογίας.
Οι παρερμηνείες που κάνει το άτομο αποτελούν αρνητικές αυτόματες σκέψεις, που μπορεί να περιλαμβάνουν ζωηρές αρνητικές εικόνες. Το άτομο επικεντρώνεται σε μέρη του σώματος που θεωρείται ότι δεν λειτουργούν σωστά. Ενεργοποιείται ένα σύνολο από μηχανισμούς που συμβάλλουν στη διατήρηση της ενασχόλησης του άγχους για την υγεία.
Γνωστικοί παράγοντες: οι διαδικασίες της επιλεκτικής προσοχής στο άγχος υγείας μπορεί να μοιάζουν με αυτές που εμφανίζονται στην κρίση πανικού. Υπάρχει μια αυξημένη τάση για εστίαση σε εσωτερικές σωματικές διεργασίες, όπως ο καρδιακός ρυθμός, η γαστρεντερική δραστηριότητα, η κατάποση, η αναπνοή και άλλες λειτουργίες. Ορισμένοι ασθενείς εστιάζουν σε εξωτερικά παρατηρήσιμες πτυχές του σώματος και εντοπίζουν σημάδια στο σώμα τους, όπως ασυμμετρία του σώματος, εξογκώματα ή ατέλειες στο δέρμα, απώλεια μαλλιών ή ακανόνιστη τριχοφυΐα και μέγεθος της κόρης. Επίσης, ενασχόληση υπάρχει με προϊόντα του σώματος, όπως χρώμα κοπράνων, ούρων ή σάλιου. Εκτός από επιλεκτική προσοχή προς το σώμα, υπάρχει επιλεκτική προσοχή και στις εξωτερικές πληροφορίες που συνδέονται με την ασθένεια. Ο μηρυκασμός, με τη μορφή ανησυχίας ή νοητικής επίλυσης προβλημάτων (αναμάσηση των ίδιων σκέψεων) αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό στην υποχονδρίαση. Η ανησυχία για την υγεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μια στρατηγική υπερεπαγρύπνησης, που υιοθετείται από το άτομο για να ανιχνεύσει πρώιμα σημάδια ασθένειας. Ο συνεχής μηρυκασμός για την υγεία διατηρεί την προσοχή στη σωματική επίγνωση και συμβάλλει σε συναισθηματικά συμπτώματα, παράγοντες που μπορούν να παρερμηνευθούν.
Οι βασικές γνωστικές παραμορφώσεις, δηλαδή τα διεργασιακά λάθη, που συνδέονται με το άγχος της υγείας είναι τα εξής:
Έκπτωση εναλλακτικών μη σοβαρών εξηγήσεων των συμπτωμάτων.
Επιλεκτική αφαίρεση. Παραμόρφωση που στηρίζεται στην παροχή αδικαιολόγητης έμφασης σε συγκεκριμένα συμπτώματα ή ενδείξεις και στην αφαίρεση δευτερευόντων στοιχείων των πληροφοριών. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να λάβει την ανατροφοδότηση από τον γιατρό ότι η αρτηριακή του πίεση είναι ενός του φυσιολογικού εύρους αλλά θα πρέπει να ελεγχθεί ξανά σε μεταγενέστερη ημερομηνία. Η ιδέα της επανάληψης του ελέγχου μπορεί να αφαιρεθεί από το πλαίσιο και να χρησιμοποιηθεί για να συμπεράνει ότι υπάρχει κάποιο σοβαρό λάθος που χρειάζεται παρακολούθηση.
Τάση για καταστροφικές σκέψεις. Η καταστροφή συνεπάγεται υπερβολική διόγκωση των σημαντικών σημείων και συμπτωμάτων και αδυναμία να ληφθούν καλοήθεις εξηγήσεις για αυτά.
Το άτομο έχει την τάση να απορρίπτει την ιατρική ανατροφοδότηση και τα αποτελέσματα των εξετάσεων που αποτυγχάνουν να εντοπίσουν κάποια ασθένεια. Τα αυτόνομα συμπτώματα άγχους είναι συνήθως παρερμηνευμένα συμπτώματα στο άγχος υγείας. Οι αλλαγές στις σωματικές διεργασίες όπως η λειτουργία του εντέρου, ο καρδιακός ρυθμός και η αλλαγή στα πρότυπα ύπνου που προκύπτουν από τη διέγερση μπορεί να παρερμηνευθούν.
Συμπεριφορικές αντιδράσεις: παράγοντες που συμβάλλουν στη διατήρηση των παρερμηνειών στο άγχος για την υγεία είναι ο επαναλαμβανόμενος έλεγχος του σώματος (ψηλάφηση της κοιλιάς για τον έλεγχο ενόχλησης), η αυτοεξέταση (έλεγχος για αιμορραγία από το ορθό ή επαναλαμβανόμενος έλεγχος για εξογκώματα μαστού ή όρχεων), οι συμπεριφορές ασφάλειας και η αναζήτηση επιβεβαίωσης. Ο σωματικός έλεγχος διατηρεί την επίγνωση του σώματος, έχοντας ως συνέπεια το άτομο να αντιλαμβάνεται πιο εύκολα και τα φυσιολογικά και καλοήθη συμπτώματα, που συνήθως ερμηνεύονται λανθασμένα ως ένδειξη επιδείνωσης της συμπτωματολογίας παρά ως αυξημένης προσοχής. Η αποφυγή μπορεί να αφορά δραστηριότητες, όπως έντονη σωματική άσκηση ή αποφυγή καταστάσεων που ενεργοποιούν τον μηρυκασμό για την υγεία και το άγχος, όπως έκθεση σε υλικό μέσων ενημέρωσης σχετικά με την ασθένεια.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς με άγχος για την υγεία θα προσπαθήσουν να μην σκέφτονται την ασθένεια, σε μια προσπάθεια να ελέγξουν τις σκέψεις τους ή με απόσπαση της προσοχής τους. Η προσπάθεια καταστολής των σκέψεων μπορεί να είναι προβληματική, καθώς οδηγεί το άτομο σε μια παράδοση αύξηση των ανεπιθύμητων σκέψεων. Μια συμπεριφορά που συνδέεται με την προβληματική συντήρηση είναι η χρήση συμπεριφορών ασφαλείας από το άτομο, που μπορεί να στοχεύουν στη μείωση του κινδύνου ασθένειας στο μέλλον (προληπτικές συμπεριφορές). Πρόκειται για έναν ακόμη τρόπο διατήρησης της ενασχόλησης με τις ασθένειες και την ύπαρξη της υγείας και μπορούν να διατηρήσουν ή να ενισχύσουν πεποιθήσεις, όπως το σώμα είναι αδύναμο και χρειάζεται αρκετή προσοχή και βοήθεια για να παραμείνει υγιές. Ορισμένες συμπεριφορές ασφαλείας συνίστανται στην υιοθέτηση συγκεκριμένων στάσεων του σώματος ή στον έλεγχο των σωματικών αντιδράσεων όπως η κατάποση ή η αναπνοή. Αυτές οι συμπεριφορές διατηρούν τη σωματική εστίαση και εντείνουν τα συμπτώματα.
Μία ακόμη συμπεριφορά είναι η επαναλαμβανόμενη αναζήτηση διαβεβαίωσης, που συμβάλλει στη διατήρηση της δυσλειτουργικής πεποίθησης σε επίπεδα παρερμηνείας και σχήματος. Συμπεριφορές αναζήτησης επιβεβαίωσης είναι οι εξής: συχνές ερωτήσεις στον σύντροφο ή σε μέλη της οικογένειας για συμπτώματα ή επίμονη αναφορά και περιγραφή των συμπτωμάτων σε άλλους. Η αναζήτηση επιβεβαίωσης μπορεί να επιτευχθεί και μέσα από επαναλαμβανόμενες επισκέψεις σε γιατρούς και αιτήματα για εξετάσεις ή μέσα από τη μελέτη ιατρικών άρθρων και βιβλίων σε μια προσπάθεια αυτοδιάγνωσης και αποκλεισμού σοβαρών ασθενειών.
Ένα από τα πιο εμφανή προβλήματα είναι ότι δίνονται αντικρουόμενες ή ασυνεπείς πληροφορίες σχετικά με τα συμπτώματα και μετά από επανειλημμένες παρουσιάσεις σε ιατρούς, οι ασθενείς μπορεί να αισθάνονται ότι δεν «λαμβάνονται στα σοβαρά». Αυτοί οι παράγοντες είναι ικανοί να ενισχύσουν την επιθυμία του ασθενούς για περαιτέρω έρευνες και να συμβάλουν στην ανάπτυξη αρνητικών πεποιθήσεων σχετικά με την ιατρική επάρκεια.
Γενικότερα, για ορισμένα άτομα η ασθένεια έχει εξαιρετικά αρνητικές και δυσοίωνες συνέπειες. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει έντονος φόβος θανάτου και εικόνες και πεποιθήσεις ότι ο θάνατος θα είναι μια εμπειρία εξωτερικής αγωνίας ή τιμωρίας. Σε άλλες περιπτώσεις, υπάρχει μια εγγενής ιδέα ότι μετά τον θάνατο θα υπάρχει μια συνέχιση της επίγνωσης σχετικά με τα πράγματα που έχουν μείνει πίσω. Σε άλλες περιπτώσεις, μια βασική πεποίθηση είναι ότι η ασθένεια θα οδηγήσει σε αλλαγή στην ικανότητα εργασίας ή λειτουργίας, και όταν αυτό είναι ένας σημαντικός καθοριστικός παράγοντας της αυτοεκτίμησης, υπάρχει μια προβλεπόμενη μείωση της αυτοαντίληψης. Οι πεποιθήσεις για το θάνατο και οι πνευματικές έννοιες («μεταφυσικές» πεποιθήσεις) μπορεί να αλληλεπιδράσουν με γενικότερες αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό συμβάλλοντας στον φόβο της ασθένειας και του θανάτου.
Πηγές:
- Salkovskis, P.M. (1989). Cognitive- behavioural factors and the persistence of intrusive thoughts in obsessional problems. Behaviour Research and Therapy, 27(6), 677-682.
- Wells, A., & Hackmann, A. (1993). Imagery and core beliefs in health anxiety: Contents and origins. Behavioural and Cognitive Psychotherapy, 21(3), 265–273.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
