Ο ΕΟΠ δημοσίευσε πρόσφατα ενημερωτικό δελτίο σχετικά με τις εκπομπές μεθανίου στην ΕΕ, το οποίο περιλαμβάνει ένα νέο εργαλείο απεικόνισης δεδομένων. Συναντήσαμε τον Ricardo Fernandez, εμπειρογνώμονα του ΕΟΠ για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και συντονιστή της απογραφής των αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ στη Σύμβαση-Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC), για να μας εξηγήσει το ενημερωτικό δελτίο και τους λόγους για τους οποίους η μείωση των εκπομπών μεθανίου είναι τόσο κρίσιμης σημασίας για τις ευρύτερες προσπάθειες μετριασμού.
Πόσο ισχυρό είναι το μεθάνιο ως αέριο θερμοκηπίου σε σύγκριση με το διοξείδιο του άνθρακα;
Το μεθάνιο είναι το κύριο συστατικό του φυσικού αερίου και είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό στην παγίδευση θερμότητας, πολύ περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Οι άνθρωποι γενικά συνδέουν την αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη με το CO2 αλλά, όπως εξηγεί το πρόσφατο ενημερωτικό δελτίο του ΕΟΠ, το ήμισυ της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα οφείλεται σε υψηλότερες συγκεντρώσεις μεθανίου ή CH4 στην ατμόσφαιρα. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται σε επιστημονικά στοιχεία της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC).
Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να αρχίσουμε να επικεντρώνουμε την προσοχή μας σε αυτό το ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου ως βασική προτεραιότητα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, διασφαλίζοντας παράλληλα τη μείωση των εκπομπών άλλων αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα.
Επομένως, θα πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα στη μείωση των εκπομπών μεθανίου στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών προσπαθειών για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου;
Απολύτως! Και υπάρχουν τουλάχιστον τρεις λόγοι για να γίνει αυτό. Ο πρώτος, όπως προανέφερα, είναι ότι οι συγκεντρώσεις μεθανίου ευθύνονται περίπου κατά το ήμισυ για την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας και για τις κλιματικές επιπτώσεις που συνδέονται με αυτήν.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι, λόγω των ραγδαία αυξανόμενων συγκεντρώσεων μεθανίου, η επίδραση του μεθανίου στην υπερθέρμανση του πλανήτη έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια σε σχέση με το CO2.
Και ο τρίτος λόγος είναι ότι, όταν οι χώρες υποβάλλουν εκθέσεις για τα αέρια του θερμοκηπίου ή προβαίνουν σε ανάλυση μετριασμού της κλιματικής αλλαγής, χρησιμοποιούν τις συμφωνηθείσες τιμές των δυναμικών υπερθέρμανσης του πλανήτη για περίοδο 100 ετών. Ωστόσο, το μεθάνιο ζει στην ατμόσφαιρα για περίπου 12 χρόνια και, σε μικρότερες χρονικές περιόδους, το πραγματικό δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη είναι πολύ υψηλότερο. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την πέμπτη έκθεση αξιολόγησης της IPCC (AR5), το μεθάνιο είναι 84 φορές ισχυρότερο από το CO2 σε διάστημα 20 ετών, ενώ για διάστημα 100 ετών είναι 28 φορές ισχυρότερο. Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι οι τρέχουσες εκπομπές μεθανίου είναι τρεις φορές χειρότερες για την κλιματική αλλαγή βραχυπρόθεσμα. Επίσης, η ταχύτερη μείωσή τους θα ήταν τρεις φορές πιο αποτελεσματική.
Για όλους αυτούς τους λόγους, η πρόσφατη ενημέρωση του ΕΟΠ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μία από τις πιο άμεσες και αποτελεσματικές στρατηγικές μετριασμού για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη βραχυπρόθεσμα είναι η αντιμετώπιση των πηγών εκπομπής μεθανίου και η ταχεία μείωση των εκπομπών του.
Φυσικά, το γεγονός ότι εστιάζουμε στο μεθάνιο δεν σημαίνει ότι παραβλέπουμε τα άλλα αέρια. Η μείωση όλων των αερίων του θερμοκηπίου είναι απαραίτητη για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων για το κλίμα.
Ποιες νέες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου;
Υπάρχουν διάφορες διαθέσιμες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, υπάρχει η τεχνολογία ανάκτησης αερίων από χώρους υγειονομικής ταφής αποβλήτων ή η τεχνολογία παραγωγής βιοαερίου από γεωργική κοπριά. Οι τεχνολογίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν απευθείας για την παραγωγή ενέργειας ή/και την αναβάθμιση του μεθανίου σε βιομεθάνιο για την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Ειδικότερα, το βιοαέριο έχει μεγάλες δυνατότητες μείωσης των εκπομπών μεθανίου στον γεωργικό τομέα.
Επίσης, το ανακτημένο μεθάνιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή υδρογόνου, παρότι θα πρέπει να ενθαρρύνουμε το πράσινο υδρογόνο που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή ενέργεια, διότι οδηγεί σε μηδενικές εκπομπές.
Η μείωση των εκπομπών μεθανίου συμβάλλει τόσο στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής όσο και στη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, λόγω των συνεργειών για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και των ατμοσφαιρικών ρύπων. Επιπλέον, το μεθάνιο που ανακτάται μπορεί να αντικαταστήσει εν μέρει τη χρήση εισαγόμενου φυσικού αερίου και, ως εκ τούτου, να βελτιώσει σε κάποιο βαθμό την ενεργειακή ασφάλεια. Πρέπει να χαράσσουμε την πολιτική μας με γνώμονα την ανακύκλωση, διότι μειώνει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, βελτιώνει την ποιότητα του αέρα και μειώνει την ενεργειακή μας εξάρτηση.
Ποιες είναι οι κορυφαίες πηγές μεθανίου εν γένει και ποιες είναι οι προβληματικές πηγές εκπομπών μεθανίου στην Ευρώπη;
Ίσως πρέπει πρώτα να διευκρινιστεί ότι οι εκπομπές μεθανίου προέρχονται τόσο από φυσικές πηγές όσο και από ανθρώπινες δραστηριότητες. Το φυσικό μεθάνιο προέρχεται από τους υγροτόπους, τους τερμίτες, τους ωκεανούς, τις ένυδρες ενώσεις (το CH4 παγιδεύεται στο νερό σε χαμηλή θερμοκρασία και υπό υψηλή πίεση), τα δάση, τις δασικές πυρκαγιές, τα άγρια ζώα, το μονίμως παγωμένο έδαφος και από γεωλογικές πηγές.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΔΟΕ) εκτίμησε ότι περίπου το 40 % των παγκόσμιων εκπομπών μεθανίου προέρχονται από φυσικές πηγές και ότι το υπόλοιπο 60 % προέρχεται από ανθρώπινες δραστηριότητες. Μεταξύ των τελευταίων, οι τομείς της ενέργειας, της γεωργίας και των αποβλήτων είναι οι μεγαλύτερες πηγές εκπομπών μεθανίου.
Οι βασικές πηγές μεθανίου σε παγκόσμιο επίπεδο είναι αυτές που υπάρχουν και στην Ευρώπη, αν και η σημασία τους ποικίλλει. Το μεθάνιο αποτελεί συνήθως μεγαλύτερη πηγή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε χώρες με μεγαλύτερους γεωργικούς τομείς (κυρίως κτηνοτροφία) και/ή με έλλειψη κατάλληλων συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων ή με ανεπαρκείς υποδομές αγωγών φυσικού αερίου.
Στην ΕΕ, το 12 % των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου το 2020 ήταν μεθάνιο και, από αυτό, το ήμισυ των εκπομπών προήλθε από τον γεωργικό τομέα. Οι τάσεις ήταν θετικές την τελευταία τριακονταετία μετά το 1990, καθώς οι εκπομπές μεθανίου μειώθηκαν σημαντικά στους τομείς του ενεργειακού εφοδιασμού, της διαχείρισης αποβλήτων και, μέχρι πρόσφατα, της γεωργίας. Η μείωση των εκπομπών αντικατοπτρίζει τη μείωση της κτηνοτροφίας, τη μείωση των επιπέδων εξόρυξης άνθρακα, τη βελτίωση των δικτύων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, τη μείωση της διάθεσης αποβλήτων στην ξηρά και την αύξηση της ανακύκλωσης, της λιπασματοποίησης, της ανάκτησης αερίων από τους χώρους υγειονομικής ταφής και της αποτέφρωσης αποβλήτων για θέρμανση και ηλεκτρική ενέργεια.
Αν και κατά το παρελθόν σημειώθηκαν θετικές επιδόσεις, η περαιτέρω μείωση των εκπομπών μεθανίου καθίσταται ολοένα και πιο δύσκολη, αν και όχι αδύνατη, στον γεωργικό τομέα. Εκτός από την πρόοδο και την εφαρμογή πρακτικών και τεχνολογιών μείωσης του μεθανίου, οι διατροφικές επιλογές των καταναλωτών μπορούν επίσης να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών μεθανίου.
Ποια περαιτέρω μέτρα λαμβάνει η ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου;
Η ΕΕ λαμβάνει πολλά μέτρα για τη μείωση των εκπομπών, συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών μεθανίου. Πράγματι, ο κατάλογος των πολιτικών που υλοποιούν τέτοια μέτρα είναι αρκετά μακροσκελής, όπως εξηγείται στο ενημερωτικό δελτίο . Οι πολιτικές που εφαρμόζει η ΕΕ κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Ωστόσο, είναι απίθανο να μετριάσουμε πλήρως τις εκπομπές μεθανίου, επειδή χρειαζόμαστε έναν γεωργικό τομέα — εκτός φυσικά αν κατορθώσουμε να δεσμεύσουμε όλο το μεθάνιο.
Ακόμη και αν αποφασίζαμε να μετριάσουμε πλήρως τις εκπομπές, οι προσπάθειες της ΕΕ ενδέχεται να μην συμβάλουν σημαντικά στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής σε παγκόσμιο επίπεδο. Η διεθνής συνεργασία και οι διεθνείς συμφωνίες είναι απαραίτητες για να διασφαλίσουμε ότι δεν θα υπερβούμε την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 1,5 C, καθώς η ΕΕ ευθύνεται μόνο για το 7 % των παγκόσμιων εκπομπών και για λιγότερο από το 5 % των εκπομπών μεθανίου.
Υπάρχουν αρκετές διεθνείς δραστηριότητες που συνδέονται με τις παγκόσμιες προσπάθειες για τον μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, συμπεριλαμβανομένου του μεθανίου, αλλά αυτές απαιτούν χρόνο και οι αναπτυσσόμενες συμβαλλόμενες χώρες (υπό την ιδιότητά τους ως συμβαλλόμενα μέρη διεθνών συμφωνιών και συμβάσεων) χρειάζονται επίσης χρηματοδοτική συνδρομή ύψους τρισεκατομμυρίων ευρώ για να μειώσουν τις εκπομπές τους και να τηρήσουν τις διεθνείς δεσμεύσεις τους για το κλίμα.
Ποιο είναι το έργο που επιτελεί ο ΕΟΠ σε αυτόν τον τομέα;
Η πρόσφατη ενημέρωση αποτελεί ένα πρώτο βήμα, υπό την έννοια ότι αποτελεί μια ολοκληρωμένη παρουσίαση της κατάστασης για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και το ευρύ κοινό. Ελπίζω ότι θα έχει απήχηση σε όσους μπορούν να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών από αυτό το ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου. Η εφαρμογή και η ανάπτυξη τεχνολογιών και πολιτικών για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου θα αποτελέσουν τη βέλτιστη στρατηγική για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής με στόχο τη βραχυπρόθεσμη επιβράδυνση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Ο ΕΟΠ ανέπτυξε επίσης ένα «παρατηρητήριο δεδομένων για τις εκπομπές μεθανίου» για την υποστήριξη της ενημέρωσης, στο οποίο οι χρήστες μπορούν να ενημερώνονται για τις εκπομπές μεθανίου των χωρών τους, όπως αναφέρονται στις οικείες απογραφές για τα αέρια του θερμοκηπίου. Το παρατηρητήριο δείχνει ότι, ακόμη και εντός της Ευρώπης, υπάρχουν σημαντικές διαφορές στις εκπομπές μεθανίου μεταξύ των χωρών.
Ricardo Fernandez
Εμπειρογνώμονας του ΕΟΠ για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και συντονιστής της απογραφής αερίων του θερμοκηπίου της ΕΕ στη UNFCCC
