Τα διατηρητέα κτήρια και τα μνημεία αποτελούν σημαντικό μέρος της ταυτότητας μιας πόλης και, φυσικά, της πολιτιστικής κληρονομιάς της. Παρότι η αποκατάστασή τους είναι υποχρεωτική, συχνά αυτό δεν τηρείται. Με μια απλή περιήγηση στην Αθήνα και σε πολλές άλλες ελληνικές πόλεις κάποιος παρατηρεί πολλά κτήρια αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας να στέκουν ερειπωμένα.
Το νέο κείμενο πολιτικής που δημοσιεύει η διαΝΕΟσις εστιάζει στην αξιοποίηση των διατηρητέων κτηρίων. Επισημαίνει τους κανόνες που ισχύουν γι’ αυτά μετά τον χαρακτηρισμό τους, και σχολιάζει τα εμπόδια, τις αντιφάσεις και τα κενά που αποτρέπουν την αξιοποίησή τους. Ο συγγραφέας του κειμένου, ο Επίκουρος Καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Νίκος Τριανταφυλλόπουλος παρουσιάζει επιπλέον ένα τεκμηριωμένο σχήμα για την αντιμετώπιση του προβλήματος, το οποίο έχει ως βάση την ισχύουσα νομοθεσία και ακολουθεί συστάσεις διεθνών οργανισμών.
Ακολουθεί μια σύντομη παρουσίαση των βασικών σημείων του κειμένου πολιτικής.
Το πρόβλημα
- Τα διατηρητέα κτήρια και τα μνημεία αναγνωρίζονται διεθνώς ως σημαντικό στοιχείο για την ταυτότητα ενός τόπου και για την ανάπτυξή του.
- Το Σύνταγμα, στο άρθρο 24, ορίζει ότι η διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας αποτελεί υποχρέωση του κράτους.
- Στην Ελλάδα, το κράτος ορίζει ότι τα κτήρια που χαρακτηρίζονται ως διατηρητέα θα πρέπει να παραμείνουν αναλλοίωτα σε κάποιο βαθμό. Συχνά ορίζει και τις ειδικές χρήσεις τους.
- Οι δύο νόμοι που αφορούν διατηρητέα και μνημεία –ν. 1337/1983 και 3028/2002 αντίστοιχα- ορίζουν τους ιδιοκτήτες των κτηρίων ως υπεύθυνους για τη συντήρησή τους.
- Οι ιδιοκτήτες οφείλουν να συμμορφωθούν με όλους τους κανονισμούς, αλλά και να καλύψουν οι ίδιοι το συνήθως υψηλό κόστος αποκατάστασης και συντήρησης των κτηρίων, χωρίς εξασφαλισμένη βοήθεια από το κράτος.
- Παρότι η αποκατάσταση και συντήρηση των διατηρητέων από τους ιδιοκτήτες τους είναι υποχρεωτική, συχνά αυτό δεν τηρείται στην πράξη.
Τι γίνεται μέχρι σήμερα
Κατά καιρούς έχουν «τρέξει» μεμονωμένα προγράμματα παροχής κινήτρων για την αποκατάσταση διατηρητέων κτηρίων. Τι προβλέπουν κάποια από αυτά:
- Παροχή χαμηλότοκων δανείων για επισκευή ή ανακατασκευή διατηρητέων.
- Έκπτωση φόρου κατά τη μεταβίβασή τους, εκπτώσεις των αποσβέσεων των δαπανών όταν τα κτήρια εκμισθώνονται ή ιδιοχρησιμοποιούνται.
- Δυνατότητα υπαγωγής όσων από αυτά γίνονται ξενοδοχεία στους αναπτυξιακούς νόμους.
- Δυνατότητα μεταφοράς του υπολειπόμενου συντελεστή δόμησης εφόσον το διατηρητέο δεν μπορεί να επεκταθεί.
Γράφει το κείμενο: «Τέτοιες πολιτικές κινήτρων οδήγησαν μάλλον σε αμελητέα αποτελέσματα σε σχέση με τις ανάγκες και αποδείχθηκαν μη βιώσιμες. Επίσης, οι πολιτικές επιχορηγήσεων δεν είναι πάντοτε κοινωνικά δίκαιες και δεν εναρμονίζονται με τα όσα προβλέπει το θεσμικό πλαίσιο που έχει παραχθεί».
Προεδρικό Διάταγμα 15/28.4.1988
- Με την απόφαση 1099/1987 του Συμβουλίου της Επικρατείας αναγνωρίστηκε ουσιαστικά ότι τα διατηρητέα κτήρια διαθέτουν στοιχεία που τα κατατάσσουν στα δημόσια αγαθά.
- Η απόφαση του ΣτΕ αναγνωρίζει επίσης ότι, εφόσον η φθορά των κτηρίων δεν έχει προκληθεί σκόπιμα, το Δημόσιο έχει την υποχρέωση να καλύψει το σύνολο ή μέρος της σχετικής δαπάνης, όταν αυτή ξεπερνά ένα «εύλογο όριο».
- Το ΠΔ 15/28.4.1988 θεσμοθετεί τα θέματα που κρίθηκαν με την απόφαση του ΣτΕ.
- Ορίζει τη δαπάνη που έχει υποχρέωση να αναλάβει το κράτος στο ποσό που προκύπτει από τα κεφαλαιοποιημένα έσοδα που μπορούν να προκύψουν από τη χρήση του ακινήτου, αφού αφαιρεθούν από αυτά τα έξοδα αποκατάστασής του τα οποία υπερβαίνουν το κόστος αποκατάστασης ενός κοινού κτηρίου, με τα ίδια μεγέθη με το διατηρητέο κτήριο.
Το προτεινόμενο μοντέλο
- Διατηρεί και αξιοποιεί τη φιλοσοφία του ΠΔ του 1988.
- Την εξειδικεύει με έναν τρόπο εφαρμογής που ακολουθεί συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και διεθνών οργανισμών, όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης, η Europa Nostra, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Πλεονεκτήματα του προτεινόμενου μοντέλου
- Περιγράφει έναν διαφανή και αποδοτικό τρόπο χορήγησης κρατικών ενισχύσεων: συνδέει την παροχή τους με την ένταξη των κτηρίων στην τοπική οικονομική ζωή, την καλύτερη διαχείριση κτηρίων που υπάρχουν και, επιπλέον, την παραγωγή πολλαπλασιαστικών θετικών επιπτώσεων.
- Eξασφαλίζει σε σημαντικό βαθμό την ανακύκλωση των πόρων: οι επιστρεπτέες ενισχύσεις (δάνεια) του Ταμείου σταδιακά, με την αποπληρωμή τους, θα επιστρέφουν σε αυτό και θα χρηματοδοτούν νέες επενδύσεις στην αποκατάσταση διατηρητέων κτηρίων.
- Απαλλάσσει τους ιδιοκτήτες των κτηρίων από τους πόρους που χρειάζεται να διαθέσουν για να διεκπεραιώσουν τις αναγκαίες γραφειοκρατικές διαδικασίες και, εμμέσως, τους ενθαρρύνει να αξιοποιήσουν τα κτήριά τους.
- Ο δημόσιος Φορέας του Προγράμματος μπορεί να βοηθάει, εφόσον το ζητήσουν, τόσο τους ιδιοκτήτες, όσο και τους Φορείς των Έργων, παρέχοντας εγγυήσεις για τη σωστή και νόμιμη σύσταση και διαχείριση των συμβάσεων.
- Είναι ευέλικτο, επειδή μπορούν να εφαρμοστούν πολλές παραλλαγές του, που θα ανταποκρίνονται στις ανάγκες πολλών περιπτώσεων αποκατάστασης διατηρητέων, σε διάφορες κλίμακες.
- Μπορεί να είναι χρήσιμο ακόμη και για την αναβίωση εγκαταλελειμμένων παραδοσιακών τμημάτων πόλεων ή οικισμών.
