- Γράφει ο ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
- iliasgiannakopoulos.blogspot.com
Στο διαδίκτυο σήμερα «Ημέρα του Πατέρα» κυριαρχούν φωτογραφίες, ποιήματα και άλλα δοξαστικά για τον «πατέρα». Ωστόσο, η ειδησεογραφία είναι πλημμυρισμένη από εγκλήματα πατροκτονίας. Μπροστά σε αυτό το αντιφατικό πεδίο ή η υποκρισία περισσεύει στην δήθεν λατρεία προς τον πατέρα μας ή η αποδοχή της συγκατοίκησης της απόλυτης αγάπης – λατρείας προς τον πατέρα με το μίσος προς αυτόν. Η ιστορία, η λογοτεχνία, το θέατρο, η θρησκεία, η κοινωνιολογία και η ψυχολογία αφιέρωσαν σημαντικό κομμάτι στην έννοια του πατέρα και ό,τι ιστορικά αυτός συμβολίζει.
Εν τω μεταξύ το καθημερινό μας λεξιλόγιο γέμει αναφορών προς τον πατέρα τόσο σε κυριολεκτικό όσο και σε μεταφορικό επίπεδο, όπως: χθες έγινα πατέρας, η γη των πατέρων μας, οι πατέρες της εκκλησίας, τα πατερικά κείμενα – διδασκαλία, ο Ηρόδοτος θεωρείται πατέρας της ιστορίας, οι πατέρες του έθνους, ο πατερούλης του έθνους… Ακόμη και η «πατερίτσα» έλκει την καταγωγή της από το αρχαϊκό πατήρ.
Ο πάτερ φαμίλιας
Ο pater Familias ως όρος εμπεριέχει τον χαρακτηρισμό του αυταρχικού και έντονα προστατευτικού πατέρα της παραδοσιακής, συντηρητικής, συγκεντρωτικής και πατριαρχικής οικογένειας. Άλλοτε λέγεται για να αποτυπώσει την εξουσία – κυριαρχία του πατέρα ως θεσμού και άλλοτε ειρωνικά και απαξιωτικά ως καταγγελία της αυταρχικής εξουσίας κάποιου.
Ο πατερναλισμός
Ο όρος σηματοδοτεί την ακραία προστατευτική στάση της εργοδοσίας απέναντι στους εργαζομένους. Σε ένα άλλο επίπεδο ο πατερναλισμός εμπεριέχει την άκριτη εξουσία του κράτους προς τους πολίτες με απώτατο στόχο τον απόλυτο έλεγχο των διεκδικήσεων των εργαζομένων. Ο όρος χρησιμοποιείται περισσότερο στην πολιτική και εκφράζει μία νοοτροπία στην άσκηση της εξουσίας και εμπεριέχει την κατάχρηση ή παράχρηση της πατρικής εξουσίας.
Με την πάροδο του χρόνου ο όρος ταυτίστηκε με την χειραγώγηση, την ποδηγέτηση, την κηδεμονία και την αφαίρεση της αυτονομίας των υπηκόων πολιτών. Όλα αυτά συνιστούν τους πυλώνες μιας δεσποτικής εξουσίας που αποδέχεται την αυθεντία της εξουσίας και του φορέα της (πολιτικός ηγέτης) και τον υποτακτικό πολίτη. Αυτή η ιεραρχική – πυραμιδική σχέση παραπέμπει κάπως στη πλατωνική πολιτεία.
Η πατριαρχία
«Καμιά άλλη ανάγκη δεν θα μπορούσα να θεωρήσω τόσο απαραίτητη για την παιδική ηλικία όσο την ανάγκη της πατρικής προστασίας».(Φρόϋντ)
Ως όρος η πατριαρχία τελευταία δέχεται τα πυρά πολλών φεμινιστικών οργανώσεων αφού θεωρείται υπεύθυνη (ως αντίληψη, νοοτροπία) για τις γυναικοκτονίες. Κι αυτό γιατί η πατριαρχία ως βιωμένο σύστημα εξουσίας διαμορφώνει μία αντίληψη ανωτερότητας του αρσενικού έναντι του θηλυκού με ό,τι αυτό συνεπάγεται στον έλεγχο της γυναίκας εντός κι εκτός της οικογένειας.
Σύμφωνα με το Βικιπαίδεια «πατριαρχία ονομάζεται το κοινωνικό σύστημα στο οποίο οι άντρες κρατούν κατά κύριο λόγο την εξουσία και κυριαρχούν στην πολιτική, αποτελούν ηθικές και ιδεολογικές αυθεντίες και διαθέτουν κοινωνικά προνόμια ενώ συνήθως διαθέτουν τον έλεγχο της περιουσίας… Η πατριαρχία στηρίζεται σε ένα σύστημα ιδεών που εξηγεί και δικαιολογεί την αντρική κυριαρχία και συνήθως την αποδίδει σε εγγενείς φυσικές διαφορές ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες…».
Ωστόσο πριν την πατριαρχία ο κόσμος ήταν δομημένος πάνω στην εξουσία της μητέρας, γνωστός ως μητριαρχία. Στο καθεστώς αυτό κοινωνικής οργάνωσης η μητέρα ήταν το απόλυτο κεντρικό πρόσωπο στην οικογένεια, στην κοινωνική ζωή και στην θρησκεία. Ο μεγάλος αριθμός μητέρων θεοτήτων επιβεβαιώνει την ιστορική παρουσία της μητριαρχίας, όπως: Αφροδίτη, Ήρα, Αθηνά, Ίσις, Ρέα, Κυβέλη, Αθώρ, Δήμητρα, η θεά όφις της Νιππούρ…
Η «Μεγάλη Μητέρα», η Μητέρα – Γη ως σύμβολο εξουσίας σιγά – σιγά αντικαταστάθηκε από πατρικούς θεούς που αντιπροσώπευαν την λογική, την εξουσία και τους νόμους. Συμβολικά η πατριαρχία σηματοδοτεί την απομάκρυνση – απεξάρτηση του ανθρώπου από την φύση. Έτσι επικρατεί ο θεός ως ενοποιητική αρχή του σύμπαντος.
Η πατριαρχία αισθητοποιείται τόσο σε θρησκευτικό όσο και σε πνευματικό επίπεδο. Ενδεικτικές είναι οι «πατρικές» μορφές των: Κομφούκιος, Λάο Τσε, Βούδας, Δίας, Χριστός, Μωάμεθ. Την κυριαρχία του πατέρα (αρσενικού) έναντι της Μητέρας (θηλυκού) εκφράζουν και οι μύθοι της γέννησης της Εύας από το πλευρό του Αδάμ και της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία.
Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και πατροκτονία
Η πατροκτονία στην ελληνική μυθολογία είναι κυρίαρχη και έντονα συμβολική. Το αποτρόπαιο έγκλημα κατέστη σύμβολο πολλών σημαινόμενων κι αποκωδικοποιεί τη βαθύτερη δομή του ανθρώπινου ψυχισμού.
Στη Θεογονία του Ησιόδου, τον Ουρανό (θεό) τον ευνούχισε ο γιος του, ο Κρόνος. Τον Κρόνο τον έριξε στα Τάρταρα ο Δίας που ως «πατήρ τε ανδρών τε και θεών τε» γνώριζε πως κάποιος απόγονός του θα τον φόνευε. Ο Προμηθέας που γνώριζε το μυστικό και δεν τον φανέρωνε (φονιά) γνώρισε τη γνωστή τιμωρία στον Καύκασο.
Η πατροκτονία κατέστη δημοφιλές ανάγνωσμα από την τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» όπου ο Οιδίπους – εν αγνοία του – σκότωσε τον πατέρα του Λάϊο και παντρεύτηκε την μητέρα του, την Ιοκάστη. Τον μύθο αυτόν τον απέδωσε συμβολικά ο Φρόϋντ με το γνωστό «Οιδιπόδειο σύμπλεγμα». Σύμφωνα με αυτό ο γιος νιώθει μία ασυνείδητη ερωτική έλξη προς την μητέρα και αντιμετωπίζει τον πατέρα ως ανταγωνιστή γι’ αυτό θέλει τον θάνατό του.
Η πατροκτονία σε συμβολικό επίπεδο υποδηλώνει την προσπάθεια απελευθέρωσης του ανθρώπου από την δεσποτική εξουσία του πατέρα. Είναι μία βιολογική και ψυχική λειτουργία που διαμορφώνει την συμπεριφορά του ανθρώπου.
Πολλές φορές σε πολιτικό επίπεδο η «πατροκτονία» κρίνεται αναγκαία για την αυτονομία ενός πολιτικού ηγέτη ή ενός πολιτικού κόμματος (Ανδρέας Παπανδρέου vs Γεώργιος Παπανδρέου // Ε.Κ. vs ΠΑΣΟΚ, Τσίπρας vs Αλαβάνος). Έτσι η πατροκτονία ως όρος, όταν δεν ταυτίζεται με το αποτρόπαιο έγκλημα, σηματοδοτεί μία αναγκαιότητα επιβεβλημένη για την πρόοδο και την απελευθέρωση του ανθρώπου.
Επιμύθιον
Έτσι ο πατέρας σύμβολο, άλλοτε θετικό κι άλλοτε αρνητικό, κυριαρχεί στο λόγο μας και στη ζωή μας και καθορίζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας. Το «Πάτερ ημών…» μάς συνοδεύει παντού και μάς υπενθυμίζει τον κυρίαρχο ρόλο του Πατέρα τόσο στην ψυχολογική μας «ευστάθεια» όσο και στην κοινωνική και πνευματική μας πρόοδο.
Επειδή, όμως, οι λέξεις εκφράζουν τα κοινωνικά πρότυπα, γεγονότα ή σύμβολα ας είμαστε προσεκτικοί στην χρήση και «ανάγνωσή» τους. Ας έχουμε κατά νου την ομολογία του Φρόϋντ, πως ο θάνατος του πατέρα είναι:
«Το πιο σημαντικό γεγονός, η πιο απαραίτητη απώλεια στη ζωή του ανθρώπου».
