- ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΠΑΣ
Ο Πλάτωνας απέναντι στο στίγμα της ψυχικής ασθένειας Ο κοινωνιολόγος Erwin Goffman (1961) στο έργο του Άσυλα, περιγράφει τους ολοκληρωτικούς θεσμούς των ψυχιατρικών ιδρυμάτων, που αφαιρούσαν την προσωπική ταυτότητα των ανθρώπων, ταυτίζοντας την με την ασθένεια τους, αφαιρώντας τους την δυνατότητα της προσωπικής έκφρασης. Αναφερόμενος στο στίγμα, κάνει μια παραπομπή στην Ελληνική αρχαιότητα, γράφοντας για την πρακτική του καυτηριασμού, προκειμένου να μένει ένα στίγμα στο σώμα για να γνωστοποιούνται ρητά οι εγκληματίες. Ποια ήταν όμως η θέση του Πλάτωνα πάνω σε αυτό το ζήτημα;
Ο Τίμαιος ή Περί φύσεως (368πχ) του Πλάτωνα είναι ένα έργο ευρέως γνωστό για την σύμπτυξη μεταξύ μύθου και λόγου αναφορικά με μια πολυεπίπεδη κοσμολογική θεώρηση, οπού ο άνθρωπος συμπεριλαμβάνεται ως βασικό έλλογο προϊόν της. Σε ένα σημείο του έργου οπού περιγράφεται από τον Τίμαιο η φυσιολογία του ανθρώπινου σώματος, γίνεται αναφορά σχετικά με τις ψυχικές ασθένειες που προέρχονται από την οργανικά αίτια. Ο Τίμαιος τονίζει ότι σοβαρότερες ασθένειες πρέπει να θεωρηθούν οι υπερβολικές χαρές ή οι λύπες, μιλώντας επίσης για μια προσπάθεια έγερσης και αποφυγής συγκινησιακών καταστάσεων, που όπως λέει οδηγούν τον άνθρωπο σε μια μανιώδη συμπεριφορά. Ο Τίμαιος αποδίδει αυτήν την άλογη συμπεριφορά, στην εξάπλωση μιας ουσίας στα οστά, η οποία κατά εκείνον προκαλεί την ψυχική ασθένεια, κάτι που με σημερινούς όρους, παραπέμπει στην αναζήτηση των αιτίων της μανίας και της κατάθλιψης. Ασχέτως της ιατρικής εγκυρότητας των αιτιών, αξίζει να δοθεί βάση στην ηθική που προάγεται, σε σύνδεση με την ορθολογική για την εποχή διερεύνηση. Η ηθική στάση του Τιμαίου (86d – 86e) είναι χαρακτηριστική:
« Όλες σχεδόν οι κατηγορίες σχετικά με την ακολασία στις ηδονές και με την αισχρότητα, όσες διατυπώνονται εναντίον των ανθρώπων, ότι με την θέληση τους γίνονται κακοί δεν είναι σωστές. Κανένας δεν είναι με την θέληση του κακός. Ο κακός γίνεται κακός από κάποια άσχημη κατάσταση του σώματος του και από κακή ανατροφή, κάτι δηλαδή που στον καθένα συμβαίνει αθέλητα και κατά τρόπο εχθρικό.»
Ο Τίμαιος μακριά από την δεισιδαιμονία ή της τυφλής πίστη, αντιτίθενται στην κοινωνική κατακραυγή και στον στιγματισμό των ψυχικά νοσούντων, καταρρίπτοντας τις κατεστημένες πεποιθήσεις της εποχής του. Η πλατωνική σκέψη που αποδίδεται μέσω του μονόλογου του Τιμαίου, υποστηρίζει πως η διαμόρφωση του χαρακτήρα δομείται με βάση την αλληλεπίδραση του βιολογικού και του κοινωνικού περιβαλλοντικού παράγοντα. Τελειώνοντας τον λόγο του περί των ψυχικών ασθενειών, τονίζει ότι οφείλουν οι άνθρωποι να διώχνουν το κακό χρησιμοποιώντας τις ικανότητες τους, την διαπαιδαγώγηση και την διδασκαλία, υποστηρίζοντας πως η διαπαιδαγώγηση για την θεραπεία των ασθενειών πρέπει να γίνεται από τις μικρές ηλικίες.
Το στίγμα όπως κάθε διάκριση, καλλιεργείται μέσω της άγνοιας και του φόβου που υπάρχει στον κοινωνικό ιστό. Η διαπαιδαγώγηση της κοινωνίας σχετικά την φύση των ψυχικών εκδηλώσεων, μπορεί να απομακρύνει τον φόβο, οικειοποιώντας τα μέλη της με γνώση. Έτσι θα εξοβελιστούν παράλληλα και τα ενοχικά συμπλέγματα των ψυχικά ασθενών που γεννιούνται από την άγνοια. Η πλατωνική ηθική απέναντι σε αυτό το ζήτημα δεν προτείνει σωματική τιμωρία, ούτε χλεύη αλλά εισάγει μια ριζοσπαστική σκέψη που ενώνει την ατομική και την συλλογική ευθύνη αντιπροτείνοντας την παιδεία.
