Τα εικονογραφημένα λογοτεχνικά βιβλία για παιδιά προσχολικής ηλικίας αποτελούν φορείς κοινωνικοποίησης, καθώς αντανακλούν τις κοινωνικές νόρμες και προβάλλουν μοντέλα ρόλων που το παιδί, μιμείται ή αφομοιώνει, εφόσον πολλές φορές ταυτίζεται με τους ήρωες ή τις ηρωίδες των βιβλίων. Οι προηγούμενες εμπειρίες ρυθμίζουν τα συστήματα νοηματοδότησης. Παραδείγματος χάριν, ο κάθε αναγνώστης θα μπορούσε να συνδέσει τα φωτεινά χρώματα, όπως το κόκκινο, το κίτρινο, το πορτοκαλί με το φως και τη ζεστασιά του ήλιου, προσδοκώντας ότι ένα βιβλίο στο οποίο υπερισχύουν αυτά τα χρώματα θα είναι χαρούμενο. Οι εικονογράφοι συνήθως εκμεταλλεύονται τις συμβατικές προσδοκίες των αναγνωστών, ώστε να αποδώσουν τόνο και να υπονοήσουν στάσεις απέναντι στα λόγια που εικονογραφούν.
Για να γίνουν πιο κατανοητά αυτά, κρίνεται αναγκαίο να αναφερθούμε λίγο παραπάνω στον ρόλο του χρώματος. Η κυρίαρχη απόχρωση στο σύνολο της εικονογράφησης ενός βιβλίου μπορεί να προκαταλάβει συγκινησιακά τον αναγνώστη. Οι συμβολισμοί των χρωμάτων επιδρούν στο υποσυνείδητο των αναγνωστών. Όταν λόγου χάρη η συνολική ατμόσφαιρα ενός βιβλίου είναι μπλε, τότε ο αναγνώστης υποβάλλεται σε μια πιο μελαγχολική διάθεση. Επίσης, το κόκκινο προσφέρει ζεστασιά, το πράσινο φέρνει ιδέες περί γονιμότητας. Βέβαια, συνήθως οι εικονογράφοι για κάθε εικόνα χρησιμοποιούν και διαφορετικό χρώμα, επιχειρώντας να δείξουν με αυτό τον τρόπο τη διαδοχική αλλαγή διάθεσης των εμπλεκόμενων χαρακτήρων. Πολλοί εικονογράφοι, όπως ο Allsburg, προτιμούν την ασπρόμαυρη εικονογράφηση, η οποία θεωρείται ότι προσδίδει περισσότερη αντικειμενικότητα στα απεικονιζόμενα γεγονότα (Κανατσούλη, 2004). Τα πράσινα, καφέ, ασθενικά κίτρινα και γκρι, δημιουργούν μια παράξενη μυστηριακή διάθεση. Η αντίληψη λοιπόν του χρώματος έχει άμεση αισθητηριακή επίδραση. Η Kristeva αναφέρει ότι το χρώμα στις εικαστικές τέχνες δεν εκφράζει μόνο συμβατικές έννοιες, π χ. μπλε όπως το μπλε του ουρανού, αλλά απευθύνεται στο υποσυνείδητο, άρα το χρώμα παραβιάζει μία πολιτιστικά κωδικοποιημένη εικονογραφική δομή. Τα χρώματα προκαλούν ικανοποίηση ή ανησυχία, αφού εκφράζουν θέματα πέρα από νοήματα ή προθέσεις. Αυτή η ταυτόχρονη επικοινωνία καταφέρνει να προκαλέσει συγκεκριμένα συναισθήματα και στάσεις, φορτίζοντας τους αναγνώστες συναισθηματικά και με μεγαλύτερη ακρίβεια από κάθε άλλη πτυχή των εικόνων.
Ένα άλλο εξίσου καλό παράδειγμα για τον τρόπο που οι προγενέστερες εμπειρίες μας, επηρεάζουν τις προσδοκίες μας, είναι λόγου χάρη το να αναμένουμε ποιοτικότερη λογοτεχνία από βιβλία με σκληρό ανάγλυφο και μονόχρωμο εξώφυλλο, ενώ αναμένουμε πιο συνηθισμένο περιεχόμενο από βιβλία με έντονα χρωματιστά και πλαστικοποιημένα εξώφυλλα. Δηλαδή, με άλλα λόγια, ανταποκρινόμαστε διαφορετικά στην ίδια ιστορία αναλόγως με το αν την συναντούμε σε βιβλία με διαφορετικούς σχεδιασμούς και τύπους. Το σκληρό εξώφυλλο, παραπέμπει σε σοβαρό κι αξιοσέβαστο περιεχόμενο, ενώ το μαλακό εξώφυλλο παραπέμπει συχνά σε πιο φιλικό περιεχόμενο, αλλά σε βιβλίο μιας χρήσης.
Μια ακόμη σημαντική πτυχή των εικονογραφημένων βιβλίων που επηρεάζει τη στάση μας απέναντι στα γεγονότα που απεικονίζονται στις εικόνες είναι η ποιότητα του τυπογραφικού χαρτιού. Λόγου χάρη, το γυαλιστερό χαρτί προσδίδει μεν στα χρώματα αστραφτερή καθαρότητα, αλλά δημιουργεί απόσταση, διότι η γενική γυαλάδα προσελκύει την προσοχή στην επιφάνεια των εικόνων, αποτρέποντας την εστίαση σε συγκεκριμένα αντικείμενα ή μοτίβα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό των εικονογραφημένων βιβλίων που είναι τυπωμένα σε γυαλιστερό χαρτί είναι ότι υπονοούν κάποια ηρεμία ή τουλάχιστον ακινησία.
Σαφώς υπάρχουν και άλλες συμβάσεις τις οποίες χρησιμοποιούν οι εικονογράφοι για να μεταδώσουν τα μηνύματα και την ιδεολογία τους, αλλά δεν θα επεκταθούμε περαιτέρω, διότι κρίνεται ότι τα παραπάνω στοιχεία αρκούν, ώστε να κατανοήσουμε ότι ο τρόπος με τον οποίο φαίνονται τα πράγματα μεταδίδει σε μεγάλο βαθμό αυτό που σημαίνουν. Με λόγια απλά, τα εικονογραφημένα βιβλία εκφράζουν την υπόθεσή μας για τις μεταφορικές σχέσεις μεταξύ εμφάνισης και σημασίας (Nodelman, 2009).
Πηγή:
- Κανατσούλη, Μ.Δ. (2004). Ιδεολογικές Διαστάσεις Της Παιδικής Λογοτεχνίας, Αθήνα: Τυπωθήτω Δαρδάνος.
- Nodelman, P. (2009). Λέξεις για εικόνες. Η Αφηγηματική Τέχνη Του Παιδικού Εικονογραφημένου Βιβλίου, μτφρ. Π. Πάνου, Αθήνα, Πατάκη.
Κουραβάνας Νικόλαος & Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc.
Posted by Κουραβάνας Νικόλαος- Παπαδοπούλου Ελένη, Ψυχολόγοι, MSc
