- ΗΛΙΑΣ ΛΙΑΜΗΣ
Οι πρόσφατες σφοδρές ανεμοθύελλες σε όλη σχεδόν την πατρίδα μας φαίνεται πως επιβεβαιώνουν τον φόβο των περιβαλλοντολόγων πως η κλιματική κρίση θα επηρεάσει και αυτό το στοιχείο της φύσης, το οποίο πάντοτε έπαιζε καθοριστικό ρόλο σε πολλές δραστηριότητες του ανθρώπου. Όλα δείχνουν πως μπαίνουμε σε περίοδο πρωτόγνωρων εντάσεων ανέμων, γεγονός το οποίον αποτελούσε ανέκαθεν, ιδιαίτερα για λαούς στενά συνδεδεμένους με τη θάλασσα, αιτία βαθιάς ανησυχίας.
Αυτός είναι και ο λόγος που ο λαός, σύμφωνα με την έντονη τάση του να δίνει στην φύση ψυχή και κίνηση, προσωποποίησε από πολύ νωρίς τους ανέμους δημιουργώντας και σχετικές δοξασίες και παραδόσεις, στις οποίες, το φυσικό αυτό στοιχείο, πήρε και μεταφυσικές διαστάσεις. Τέτοιο παράδειγμα αποτελούν και οι γνωστοί «Αέρηδες» στην περιοχή της Πλάκας, το ρολόι, δηλαδή, του Ανδρόνικου Κυρρήστου, που φέρει ανάγλυφες προσωποποιημένες παραστάσεις των ανέμων με ιδιαίτερα σύμβολα για τον καθένα.
Επειδή ο άνεμος επηρέαζε σημαντικά τη ζωή του, ο άνθρωπος θέλησε να τον έχει πάντοτε αρωγό στις εργασίες και δραστηριότητες του: Η πνοή του, είτε ωθούσε το ιστιοφόρο, είτε γύριζε τα φτερά του μύλου, είτε βοηθούσες το λίχνισμα των σιτηρών. Έτσι, όταν χρειαζόταν, κατέφευγε και σε μέσα μαγικά, σε μία δηλαδή πρακτική με μακρόχρονη παράδοση στον ελληνικό χώρο, για να ημερώσει και να προσεταιριστεί τον άνεμο αν αυτός, από αρωγός, γινόταν φόβος και απειλή για τους ανθρώπους, τα ζώα αλλά και την παραγωγή.
Η μαγεία αυτή είχε διπλή ενέργεια: να κινήσει τον άνεμο ή, αντίθετα, να τον δέσει και να τον υποτάξει. Στην πρώτη περίπτωση, χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα στην Ιλιάδα (Ψ 192) όπου ο Αχιλλέας προσκαλεί τους ανέμους, τον Βοριά και τον Ζέφυρο, για να φουντώσει η νεκρική πυρά του Πατρόκλου. Στην Οδύσσεια (Κ 19), αντίθετα, ο Αίολος κλείνει τους ανέμους σε ασκί από δέρμα βοδιού γιατί μπορεί να αποβούν καταστροφικοί, όπως και τελικά συνέβη.
Στην Κόρινθο υπήρχε γένος ευγενών που ονομάζονταν «ανεμοκοίται», δηλαδή εξορκιστές που αποκοίμιζαν τους ανέμους. Κάτι παρόμοιο ήταν και οι «ευδάμενοι κοιμιστές» στην Αθήνα.
Στο Βυζάντιο, η αρχαία παράδοση συνεχίστηκε και είναι χαρακτηριστική η μαρτυρία ότι στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου κάποιος Σωσίπατρος καταδικάζεται και θανατώνεται με την κατηγορία ότι έδεσε τους ανέμους και εμπόδισε να έρθουν τα καράβια με το σιτάρι από την Αίγυπτο.
Τέτοιες παραδόσεις φτάνουν μέχρι τους νεότερους χρόνους: Στη Σαλαμίνα γινόταν το δέσιμο του σφοδρού ανέμου όπου οι άνθρωποι πήγαιναν σε ένα εκκλησάκι πάνω σε ύψωμα και εκεί έκλειναν το παράθυρο που βρισκόταν στη μεριά του ανέμου και κρεμούσαν ένα κομμάτι δίχτυ.
Γνωστός είναι ο χορός του κυρ Βοριά στη Σίφνο την Κυριακή της Τυροφάγου με πρώτον μάλιστα χορευτή στον κύκλο τον ιερέα του χωριού, όπως και ο ανάλογος χώρος στην Κάρυστο την Πέμπτη της Διακαινησίμου για εξουδετέρωση και εδώ του καταστρεπτικού βόρεια.
Στο νότιο μέρος της Κρήτης, για να κατασιγάσει ο άνεμος, οι κάτοικοι κατέφευγαν στην κεροδοσία του χωριού, στον τελετουργικό δηλαδή περισχοινισμό του αρχίζοντας από την εκκλησία με ειδικά κατεργασμένο από τις γυναίκες νήμα που, στη συνέχεια, γινόταν κεράκια για την εκκλησία, όπως συνηθίζεται όταν κάποιος κίνδυνος απειλεί το χωριό.
Στην Ικαρία υπάρχουν τα ανεμοτάφια, δηλαδή τοποθεσίες με σωρούς από χώμα σε σχήμα τύμβου με πέτρες ριγμένες πάνω τους όπου, κατά την παράδοση, έδεναν τον αέρα.
Είναι βέβαιον ότι πολλές τελετές καταργήθηκαν μετά από παρέμβαση της Εκκλησίας και υπό την απειλή του αφορισμού από τοπικούς ιεράρχες. Μακρινή ανάμνηση έμειναν τα τοπωνύμια τα οποία αποτελούν την ηχώ παλαιών εποχών.
