- ΣΙΜΟΣ ΑΝΔΡΟΝΙΔΗΣ
Ο πρώην υπουργός και βουλευτής του Πανελληνίου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ) Ανδρέας Λοβέρδος, πραγματοποίησε, ενώπιον κοινού, μία κατά βάση πολιτική ομιλία, την πρώτη τέτοιου τύπου (ανοιχτή πολιτική ομιλία) μετά την οικειοθελή του αποχώρηση από το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύναται να αναφέρουμε πως στην ομιλία του παρουσίασε κάποιες βασικές ή αλλιώς κεντρικές πολιτικοϊδεολογικές θέσεις με την άσκηση πολιτικής κριτικής, που εν προκειμένω στράφηκε κατά κύριο λόγο προς το κόμμα στο οποίο και ανήκε μέχρι πριν από λίγο καιρό.1
Η ομιλία του Ανδρέα Λοβέρδου, ήσαν κατά κύριο πολιτική. Και τι σημαίνει κάτι τέτοιο; Σημαίνει πως εξέλιπε η «δημιουργικότητα στη γλώσσα», για να παραπέμψουμε στους Τσάκωνα, Maybin & Swann.2
Δηλαδή, όλες εκείνες οι γλωσσικές εκφράσεις που μπορούν να ξαφνιάσουν ευχάριστα αυτόν που παρακολουθεί και να προσδώσουν έναν διαφορετικό και ευχάριστο τόνο στην όλη ομιλία.3
Όλα εκείνα τα ‘λογοπαίγνια’, οι ‘νεολογισμοί’ και οι ‘υπερβολές’ που «προκαλούν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό αποκλίσεις από τις γλωσσικές συμβάσεις και υπονομεύουν με απρόσμενο τρόπο τις ισχύουσες κανονικότητες», σύμφωνα με την διατύπωση της Βίλλυ Τσάκωνα.
Όμως, αυτή η γλωσσική έλλειψη δεν λογίζεται ως μειονέκτημα και δεν επηρέασε αρνητικά την ομιλία του Ανδρέα Λοβέρδου (η ομιλία του δεν υπήρξε ‘στείρα’ και ‘άγονη’) ο οποίος οργάνωσε την ομιλία του γύρω από τα κεντρικά πολιτικά διακυβεύματα της εποχής, αναδεικνύοντας στην επιφάνεια το πως θα κινηθεί ο ίδιος μελλοντικά, είτε προσχωρήσει στη Νέα Δημοκρατία, είτε αποφασίσει να ιδρύσει νέο πολιτικό κόμμα.
Και ποιοι είναι μερικά από αυτά τα κεντρικά διακυβεύματα; Η αξιολόγηση στο δημόσιο τομέα, το προσφυγικό-μεταναστευτικό και η διαχείριση του, η ασφάλεια και οι προεκτάσεις της, η πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων,4 θέματα ταυτότητας, πολιτικής και πολιτισμικής. Ελλείψει δηλαδή της ισχυρής διαιρετικής τομής Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο, που ίσχυε εν καιρώ βαθιάς κοινωνικής και πολιτικής κρίσης.
Ουσιαστικά λοιπόν, ο Ανδρέας Λοβέρδος ενσωματώνει στην ανάλυση του ή στο κείμενο της ομιλίας του την τυπολογική και όχι μόνο, διάκριση μεταξύ «μεταρρυθμιστικής-παρωχημένης»5 κουλτούρας που έχει εισαγάγει ο Νικηφόρος Διαμαντούρος, νοηματοδοτώντας την εκ νέου και προσαρμόζοντας την στις νέες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες. Στην υποσημείωση νούμερο ‘4’ τονίσαμε πως στην ομιλία του ο Ανδρέας Λοβέρδος6 δεν θέτει στο επίκεντρο το ποιοι είναι όλοι εκείνοι οι παράγοντες που προσπαθούν να εμποδίσουν την πραγματοποίηση σημαντικών και ουσιωδών μεταρρυθμίσεων. Το γεγονός αυτό όμως, δεν σημαίνει πως δεν υπονοεί κάποιους εξ αυτών. Στη δική του ανάλυση οι διάφορες εκφάνσεις της Αριστεράς, της λαϊκιστικής Αριστεράς (ο Ανδρέας Λοβέρδος υπήρξε ένας εκ των μεγαλύτερων ‘πολέμιων’ του Συριζαϊκού εθνικολαϊκισμού εν καιρώ κρίσης), μπορούν να ορθώσουν εμπόδια στην πραγματοποίηση και στην εφαρμογή μεταρρυθμίσεων.
Και πέραν αυτού, το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής του Νίκου Ανδρουλάκη, κάτι που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό και το γιατί ο Ανδρέας Λοβέρδος έλαβε την απόφαση να αποχωρήσει από το συγκεκριμένο πολιτικό κόμμα. Ένας ικανός πολιτικός σαν τον Ανδρέα Λοβέρδο, διείδε το ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής. Και το πρόβλημα αυτό, δεν εντοπίζεται στο είδος της αντιπολίτευσης που ασκεί, αλλά, στο ότι δυσκολεύεται να υπερβεί τις στρατηγικές ‘επιβίωσης’ που ανέπτυξε όλο το προηγούμενο χρονικό διάστημα.
Στο ότι δυσκολεύεται να αντιληφθεί πως δεν τίθεται πλέον εν κινδύνω η κοινοβουλευτική του παρουσία και η πολιτική του ύπαρξη, με αποτέλεσμα να μην είναι ακόμη σε θέση, παρ’ όλη την στρατηγική κρίση που βιώνει το κόμμα του Συνασπισμού της Ριζοσπαστικής Αριστεράς, να λειτουργήσει ως κόμμα εξουσίας, όπως έπραττε για πολλά χρόνια στο παρελθόν.
Η στάση του κόμματος όσον αφορά την πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση μελών της Ισλαμιστικής-Τζιχαντιστικής οργάνωσης στο Νότιο Ισραήλ,7 στις 7 Οκτωβρίου, καθίσταται ενδεικτική των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, το οποίο, αντί να σπεύσει να εκφράσει με σαφήνεια όλους εκείνους του μετριοπαθείς κεντρώους ψηφοφόρους που τάχθηκαν υπέρ του Ισραήλ, καταδικάζοντας ρητά μία τρομοκρατική οργάνωση σαν την ‘Χαμάς’, επέλεξε να στηλιτεύσει (ερχόμενος εγγύτερα με διάφορες εκφάνσεις της Αριστεράς) την στάση της κυβέρνησης κατά την διάρκεια της ψηφοφορίας στη Γενική Συνέλευση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Άρα, ο Ανδρέας Λοβέρδος απευθύνει συμβολικό και πολιτικό κάλεσμα και σε εκείνο το κομμάτι των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής, οι οποίοι έλκονται από το εκσυγχρονιστικό-μεταρρυθμιστικό πρόταγμα και αντιμετωπίζουν με κάποια καχυποψία βασικές επιλογές της ηγεσίας του.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Την εκδήλωση η οποία έλαβε χώρα στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, την παρακολούθησαν και πολλοί πολίτες, κάποιοι εκ των οποίων ίσως ήσαν στο πρόσφατο παρελθόν και ψηφοφόροι του Ανδρέα Λοβέρδου. Θεωρητικώ τω τρόπω, θα στραφούμε στην ανάλυση του Γάλλου πολιτικού επιστήμονα Maurice Duverger, θέτοντας το εξής ερώτημα: Θα μπορούσε αυτό το δίκτυο φίλων που φαίνεται πως συγκροτεί ο πρώην υπουργός να λειτουργήσει ως μία «χαλαρή οργάνωση» (ancillary organization), η οποία θα στρατολογεί ή αλλιώς, θα προσελκύει μέλη για λογαριασμό της Νέας Δημοκρατίας; Δεν θα διστάσουμε να απαντήσουμε λέγοντας πως Όχι. Ο Ανδρέας Λοβέρδος επ’ ουδενί δεν έχει τέτοιες πολιτικές προθέσεις. Εάν δε, εμβαθύνουμε περισσότερο, κάτι που επιζητούμε στις αναλύσεις μας, τότε θα υποστηρίξουμε πως αυτό το ‘δίκτυο φίλων’ (‘δανειζόμαστε τον όρο ‘δίκτυο’ από την ανάλυση του Κώστα Κανελλόπουλου), ιδίως εάν διευρυνθεί περαιτέρω, θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις (να λειτουργήσει ως ‘πρόπλασμα’ ουσιαστικά), για την δημιουργία νέου πολιτικού κόμματος. Και δη Κεντρώου πολιτικού κόμματος, συμβατού με το πολιτικό προφίλ του ιδρυτή ο οποίος ομνύει ή επικαλείται διαρκώς την έννοια του ‘Κέντρου’ ‘συναγωνιζόμενος’ ήδη υπουργούς και βουλευτές του κυβερνώντος κόμματος. Το ενδιαφέρον έγκειται εδώ και στο πως ο Ανδρέας Λοβέρδος ‘δανείζεται’ στοιχεία τόσο από την κινηματική κουλτούρα και τα ρεπερτόρια δράσης που αναπτύσσονται (βλέπε τον όρο ‘δίκτυο’ που περιγράφει με μεγάλη ακρίβεια τον σύγχρονο τρόπο οργάνωσης κοινωνικών κινημάτων), όσο και από την Πασοκική πολιτική κουλτούρα και πιο συγκεκριμένα από την διάκριση ‘μέλους’ και ‘φίλου’ που αυτό έχει εισαγάγει στο εγχώριο κομματικό-πολιτικό σύστημα με αφορμή την πραγματοποίηση ανοιχτών εσωκομματικών εκλογών. Βλέπε σχετικά, Duverger, Maurice., ‘Political Parties. Their organization and activity in the Modern State,’ Methuen, London, 1964. Βλέπε επίσης, Κανελλόπουλος, Κώστας., ‘Κινηματικά Δίκτυα και Συγκρουσιακή Πολιτική στην Ελλάδα της Κρίσης: Θεωρητικά Ζητήματα και Ερευνητικές Πρακτικές,’ Ιανουάριος 2015, Άρθρο πλήρως διαθέσιμο στο: (PDF) Κινηματικά Δίκτυα και Συγκρουσιακή Πολιτική στην Ελλάδα της Κρίσης: Θεωρητικά Ζητήματα και Ερευνητικές Πρακτικές (researchgate.net)
2 Βλέπε σχετικά, Maybin, J., & Swann, J., (επιμ.), ‘The art of English: Everyday creativity,’ Basingstoke, Palgrave Macmillan, 2006. Eπίσης, Τσάκωνα, Βίλλυ., ‘Κοινοβουλευτικός λόγος: Μια πρώτη προσέγγιση,’ χ.χ., Διαθέσιμο στο: (99+) Κοινοβουλευτικός λόγος: Μια πρώτη προσέγγιση | Villy Tsakona – Academia.edu Η ανάλυση της Βίλλυς Τσάκωνα υπενθυμίζει την σημασία που έχει η παρακολούθηση του γλωσσικού ρεπερτορίου που χρησιμοποιούν οι βουλευτές, ανεξαρτήτως πολιτικού κόμματος. Οι κοινοβουλευτικές-πολιτικές ομιλίες του υπουργού Εθνικής Άμυνας Νίκου Δένδια είναι πολύ καλά δομημένες και συνιστούν υπόδειγμα ορθής χρήσης της γλώσσας, εκεί όπου ο ίδιος ούτε ‘κουράζει’ τους παρευρισκόμενους βουλευτές και τους τηλεθεατές που τυχόν παρακολουθούν την ομιλία του, ούτε ‘επιτρέπει’ σε κάποιον βουλευτή της αντιπολίτευσης, λόγω του ενδιαφέροντος που έχουν οι ομιλίες του (όσο μεγαλύτερο το ενδιαφέρον που προκαλεί μία ομιλία, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες ένας βουλευτής που παρακολουθεί να σιωπήσει μέχρι το τέλος αυτής, επιδεικνύοντας τον μέγιστο σεβασμό προς τον ομιλητή), να επιχειρήσει να τον διακόψει, πράγμα που συνιστά μία από τις διαχρονικές ‘παθογένειες’ των κοινοβουλευτικών ομιλιών και συζητήσεων. Βέβαια, για να είμαστε όσο περισσότερο ακριβείς γίνεται, θα προσθέσουμε πως είναι τέτοιο το κύρος του Νίκου Δένδια, τέτοιο το υψηλό status που απολαμβάνει ως κοινοβουλευτικός ώστε να είναι εκ των προτέρων δύσκολο για κάποιον βουλευτή, ιδίως νεότερο (μία και δύο κοινοβουλευτικές θητείες) να επιχειρήσει να τον διακόψει. Έχοντας επίγνωση πως κάτι τέτοιο ίσως προκαλέσει την μήνιν του ομιλητή.
3 Η χρήση τέτοιου τύπου γλωσσικών εκφράσεων από πλευράς του ομιλητή, μπορεί να ωθήσει κάποιους εκ των ακροατών που βρίσκονται στο πάνελ, να ανοίξουν έναν πολύ σύντομο διάλογο μεταξύ τους. Διάλογο ο οποίος όμως δεν περιλαμβάνει περισσότερες από 10-20 λέξεις (σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως έχουμε επιφωνήματα αποδοχής έως θαυμασμού: ‘Είδες τι είπε το άτομο!!’ Μπράβο του, είναι πολύ καλός!!’), και δεν ‘απειλεί’ τον ειρμό της σκέψης του ομιλητή, στο εγκάρσιο σημείο όπου αυτός συνεχίζει κανονικά την ομιλία του, μη αντιλαμβανόμενος αρκετές φορές πως κάποιο στο πάνελ συζητούν μεταξύ τους.
4 Για ένα πρόσωπο όπως ο Ανδρέας Λοβέρδος που ‘γαλουχήθηκε’ πολιτικά στο εκσυγχρονιστικό-μεταρρυθμιστικό ΠΑΣΟΚ του Κώστα Σημίτη, θα ήσαν παράξενο και παράδοξο το να μην αποδίδει μεγάλη σημασία στις μεταρρυθμίσεις και στη σημασία αυτών. Αν και εξέλιπαν επιμέρους συμπληρωματικές αναφορές για το ποιοι είναι εκείνοι οι παράγοντες (οι «ασθενείς κρίκοι» θα μας έλεγε η Immergut), που επιδιώκουν να θέσουν εμπόδια στην πραγματοποίηση μεταρρυθμίσεων και μπορεί να βρίσκονται και εντός κομμάτων, η επίκληση τους αρκούσε για να προσδώσει ‘στίγμα’ στην ομιλία του, να καταδείξει πως δεν είναι μόνο ο πρωθυπουργός μεταρρυθμιστής πολιτικός και επίσης να τον εμφανίσει ως μεταρρυθμιστή πολιτικό (που είναι), με την χρήση του όρο ‘μεταρρύθμιση/μεταρρυθμίσεις’ να προκαλεί πλήθος σκέψεων και συνειρμών, και όχι μόνο μεταξύ των παρευρισκόμενων. Ο Ανδρέας Λοβέρδος πέτυχε τον στόχο του. Βλέπε και, Immergut, E., ‘Veto Points and Policy results: Α comparative analysis of health care,’ Journal of Public Policy, 10, 4, 1990, σελ. 391-416.
5 Βλέπε σχετικά, Διαμαντούρος, Νικηφόρος., ‘Πολιτισμικός Δυισμός και Πολιτική Αλλαγή στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης’, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα, 2000. Το σχήμα του Νικηφόρου Διαμαντούρου, παρά τις κριτικές που δέχθηκε κυρίως από πολιτικούς επιστήμονες που εμπνέονται από την λεγόμενη ‘Σχολή του Σάσεξ’ και από τον Αργεντινό πολιτικό επιστήμονα Ernesto Laclau και την περί λαϊκισμού προσέγγιση του (Γιάννης Σταυρακάκης, Γιώργος Κατσαμπέκης), δεν έχει απωλέσει την σημαντική ερμηνευτική και επεξηγηματική της ισχύ, καθότι μπορεί να περιγράψει επακριβώς το πως αυτό το δίπολο συνέβαλλε στη διαμόρφωση του Μεταπολιτευτικού κομματικού-πολιτικού συστήματος και στην εξέλιξη του κομματικού, κοινωνικού και πολιτικού ανταγωνισμού. Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος καθίστατο εκ των πρώτων πολιτικών επιστημόνων που διάνθισε την πολιτική ανάλυση του με μία εσάνς πολιτισμικής κριτικής, απολύτως απαραίτητης ώστε να αντιληφθούμε το ποιο είναι το ιστορικό υπόβαθρο αυτού του δυϊσμού.
6 Η μη εκλογή του ως βουλευτή και η αποχώρηση του από το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής δεν είχαν ως αποτέλεσμα να απωλέσει ο Ανδρέας Λοβέρδος μέρος έστω του ισχυρού συμβολικού-πολιτικού του κεφαλαίου. Και μετά την αποχώρηση του από το ΠΑΣΟΚ-Κίνημα Αλλαγής παραμένει εξόχως παρεμβατικός, έχει εμπλουτίσει τις πολιτικές ομιλίες του και με θεωρητικές αναφορές αλά Ευάγγελος Βενιζέλος, ομιλεί απενοχοποιημένα περί ζητημάτων της επικαιρότητας και της διεθνούς πολιτικής, κάτι που φαίνεται να το απολαμβάνει (βλέπε την ορθή προσέγγιση του για τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή), και, τελευταίο άλλα όχι έσχατο, διατηρεί πλήθος υποστηρικτών, απαραίτητη προϋπόθεση για όποιον πολιτικό δεν διαθέτει βουλευτικό αξίωμα αλλά επιθυμεί να παραμείνει στο προσκήνιο.
7 Ο Ανδρέας Λοβέρδος εκτιμά πως υπάρχουν μετριοπαθείς και αντι-λαϊκιστές (υπάρχουν και πολίτες που ομνύουν ή επενδύουν στον αντι-λαϊκισμό), εκλογείς που κινούνται στον χώρο μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΠΑΣΟΚ και παραμένουν διστακτικοί έναντι του τελευταίου, διαβλέποντας πως δυσκολεύεται προς ώρας να λειτουργήσει ως η βασική εναλλακτική στην Νέα Δημοκρατία. Ως κοινοβουλευτικός, ο Ανδρέας Λοβέρδος ήσαν εκ των πρώτων που εντόπισε την σύγκλιση της φρασεολογίας μεταξύ των βουλευτών διαφορετικών κομμάτων της αντιπολίτευσης.
