Κωνσταντίνος ΣΤ΄ (771 – πριν από το 805) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 780 έως το 797

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ (δεξιά από το σταυρό) προεδρεύει της Δευτέρας Συνόδου της Νίκαιας. Μικρογραφία από τις αρχές του 11ου αιώνα.

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ (14 Ιανουαρίου 771-πριν από το 805) ήταν Βυζαντινός αυτοκράτορας από το 780 έως το 797. Ήταν μοναδικό παιδί του αυτοκράτορα Λέοντος Δ΄. Ονομάστηκε συναυτοκράτορας με τον πατέρα του σε ηλικία μόλις πέντε ετών το 776 και τον διαδέχθηκε ως μοναδικός αυτοκράτορας το 780, όταν ήταν 9 ετών. Η μητέρα του, Ειρήνη η Αθηναία, επικουρούσε την αυτοκρατορική θητεία του ως αντιβασιλέας μέχρι το 790, επικουρούμενη από τον πρωθυπουργό Σταυράκιο. Η αντιβασιλεία τελείωσε όταν ο Κωνσταντίνος ενηλικιώθηκε, αλλά η Ειρήνη προσπάθησε να συνεχίσει τη συμμετοχή της στην κυβέρνηση του Βυζαντίου. Μετά από μερικά χρόνια αποκλειστικής κυριαρχίας, ο Κωνσταντίνος ονόμασε τη μητέρα του Αυτοκράτειρα το 792, καθιστώντας την επίσημη συνάδελφό του.

Ο Κωνσταντίνος υπέστη στρατιωτικές ήττες και έλαβε αμφιλεγόμενες αποφάσεις (π.χ. παντρεύτηκε παράνομα την ερωμένη του Θεοδότη). Εκμεταλλευόμενη την αρνητική άποψη του κόσμου για τον γιο της, η Ειρήνη καθαίρεσε, τύφλωσε και φυλάκισε τον Κωνσταντίνο το 797 και κατέλαβε την εξουσία για τον εαυτό της, καθιστώντας την την πρώτη αυτοκράτειρα της Αυτοκρατορίας. Ο Κωνσταντίνος πιθανότατα πέθανε λίγο αργότερα.

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας που αναγνωριζόταν ως Ρωμαίος αυτοκράτορας τόσο από το Βυζάντιο όσο και από το Πάπα και τις Δυτικοευρωπαϊκές δυνάμεις υπό την επικυριαρχία του Πάπα. Η ικανότητα του Βυζαντινού Αυτοκράτορα να προστατεύσει τον χριστιανισμό εξασθένησε μετά τις Αραβικές κατακτήσεις, οδηγώντας τον Πάπα να αναζητά όλο και περισσότερο την συμμαχία, την προστασία και την βοήθεια από τους Φράγκους. Το 800 ο Πάπας Λέων Γ΄ έστεψε τον Καρλομάγνο «αυτοκράτορα των Ρωμαίων». Με βάση τον ισχυρισμό ότι μια γυναίκα δεν μπορούσε να είναι Αυτοκράτειρα από μόνη της, αυτό έθεσε τα θεμέλια για τη δημιουργία μιας νέας κρατικής οντότητας, ανεξάρτητης από την Ανατολή, η οποία έγινε η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.

Πρώτα χρόνια και αντιβασιλεία

Ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ ήταν το μοναδικό παιδί του αυτοκράτορα Λέοντος Δ΄ και της Ειρήνης της Αθηναίας. Ο Κωνσταντίνος στέφθηκε συναυτοκράτορας από τον πατέρα του το 776 και τον διαδέχθηκε ως μοναδικός αυτοκράτορας το 780, σε ηλικία εννέα ετών. Λόγω της ηλικίας του, η Ειρήνη και ο πρωθυπουργός Σταυράκιος διετέλεσαν αντιβασιλείς εκ μέρους του αυτοκράτορα.

Το 787 ο Κωνσταντίνος υπέγραψε τα διατάγματα της Δεύτερης Συνόδου της Νίκαιας, αλλά φαίνεται ότι είχε θετικές απόψεις για τους εικονομάχους. Μέχρι τότε ο Κωνσταντίνος είχε γίνει 16 χρονών, αλλά η μητέρα του δεν του παραιτήθηκε από την εκτελεστική εξουσία.

Το 788 η Ειρήνη διέκοψε τη σχέση του Κωνσταντίνου με τη Ροτρούδη, κόρη του Καρλομάγνου. Στρεφόμενοι εναντίον του Καρλομάγνου, οι Βυζαντινοί στράφηκαν υπέρ του λομβαρδού διεκδικητή του θρόνου Αδάλγκις, ο οποίος εξορίστηκε μετά την φραγκική εισβολή στην Ιταλία. Ο Αδάλγκις έγινε διοικητής ενός ρωμαϊκού εκστρατευτικού σώματος, το οποίο προσγειώθηκε στην Καλαβρία προς το τέλος του 788, αλλά νικήθηκε από τους ενωμένους στρατούς των λομβαρδών δουκών Ιλδεπράνδου του Σπολέτου και Γριμοάλδου Γ΄ του Μπενεβέντο, σε συνασπισμό με τα φραγκικά στρατεύματα του Ουινίγη.

Μετά από μια συνωμοσία εναντίον της Ειρήνης, η οποία κατεστάλη την άνοιξη του 790, προσπάθησε να αναγνωριστεί επίσημα ως Αυτοκράτειρα. Αυτό απέτυχε και ο Κωνσταντίνος έγινε πραγματικός αυτοκράτορας το 790 όταν το θέμα Αρμενιακών επαναστάτησε εναντίον της Ειρήνης. Παρ’ όλα αυτά, μετά από μια ανεπιτυχή εκστρατεία στα Βαλκάνια, ο Κωνσταντίνος αποκατέστησε τη μητέρα του το 792 μετά από μόλις δύο χρόνια από την εξουσία και την έκανε συγκυβερνήτρια.

Βασιλεία

Μόλις ανέλαβε τον έλεγχο του κράτους, ο Κωνσταντίνος αποδείχθηκε ανίκανος να κυβερνήσει ικανοποιητικά. Ο στρατός του νικήθηκε από τους μουσουλμάνους, ενώ ο Κωνσταντίνος ηττήθηκε ταπεινωτικά στην μάχη των Μαρκέλλων το 792 από τον Κάρνταμ της Βουλγαρίας. Έπειτα αναδείχθηκε ένα νέο κίνημα υπέρ του θείου του, του Καίσαρα Νικηφόρου. Ο Κωνσταντίνος τύφλωσε τον θείο του και του έκοψε τη γλώσσα, ενώ έκοψε τη γλώσσα των τεσσάρων άλλων ετεροθαλών αδελφών του πατέρα του. Οι πρώην Αρμένιοι υποστηρικτές του εξεγέρθηκαν αφού τύφλωσε τον στρατηγό τους Αλέξιο Μοσελέ. Ο Κωνσταντίνος συνέτριψε αυτή την εξέγερση με εξαιρετική σκληρότητα το 793.

Στη συνέχεια χώρισε τη γυναίκα του, τη Μαρία της Άμνιας, η οποία δεν κατάφερε να του φέρει έναν άνδρα κληρονόμο, και παντρεύτηκε την ερωμένη του Θεοδότη, μια μη δημοφιλή και κανονικά παράνομη πράξη που πυροδότησε τη λεγόμενη «μοιχιανή διαμάχη». Αν και ο Πατριάρχης Ταράσιος δεν μίλησε δημόσια εναντίον του, αρνήθηκε να διοργανώσει το γάμο. Η λαϊκή αποδοκιμασία εκφράστηκε από τον θείο της Θεοδότης Πλάτωνα του Σακκουδίου, ο οποίος μάλιστα έσπασε την κοινωνία του με τον Ταράσιο για την παθητική του στάση. Η αδιαλλαξία του Πλάτωνα οδήγησε στη δική του φυλάκιση, ενώ οι μοναστικοί υποστηρικτές του διώχθηκαν και εξορίστηκαν στη Θεσσαλονίκη. Η «Μοιχιανή διαμάχη» κόστισε στον Κωνσταντίνο τη δημοτικότητα που του είχε απομείνει, ειδικά στην εκκλησία, το οποίο η Ειρήνη φρόντισε να το φέρει υπέρ της.

Στις 19 Αυγούστου 797^[α] ο Κωνσταντίνος συνελήφθη, τυφλώθηκε, και φυλακίστηκε από τους υποστηρικτές της μητέρας του, που είχαν οργανώσει συνωμοσία, αφήνοντας την Ειρήνη να στεφθεί ως πρώτη αυτοκράτειρα της Κωνσταντινούπολης. Είναι άγνωστο πότε ακριβώς πέθανε ο Κωνσταντίνος. Ήταν σίγουρα πριν από το 805, αλλά πολύ πιθανό πέθανε από τις πληγές του λίγο μετά την τύφλωσή του. Θάφτηκε στο Μοναστήρι της Αγίας Ευφρόσυνης, το οποίο είχε ιδρύσει η Ειρήνη.

Στις αρχές της δεκαετίας του 820, ο επαναστάτης Θωμάς ο Σλάβος ισχυρίστηκε ότι ήταν ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ σε μια προσπάθεια να κερδίσει υποστήριξη υπέρ του εναντίον του αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄.

Οικογένεια

Με την πρώτη σύζυγό του Μαρία, ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ απέκτησε δύο κόρες:

• Ευφροσύνη (790 – μετά το 836), η οποία παντρεύτηκε τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄
• Ειρήνη (789 – μετά τον Ιούλιο του 796), έγινε καλόγρια

Από την ερωμένη του και στη συνέχεια τη δεύτερη σύζυγό του Θεοδότη, ο Κωνσταντίνος ΣΤ΄ απέκτησε δύο γιους οι οποίοι πέθαναν σε μικρή ηλικία:

• Λέων (7 Οκτωβρίου 796 – 1 Μαΐου 797)
• Ανώνυμος γιος (797/8 – μεταξύ 802 και 808)

Σημείωση

Πηγές

• Barbe, Dominique (1990). Irène de Byzance: La femme empereur. Paris.
• Garland, Lynda (1999). Byzantine Empresses: Women and Power in Byzantium, AD 527–1204. New York and London: Routledge. ISBN 978-0-415-14688-3.
• Ostrogorsky, George (1956). History of the Byzantine State. Oxford: Basil Blackwell.
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, California: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.