Το τουρκικό τείχος της πολιτικής των δύο κρατών, που έστησε η Τουρκία στον ΟΗΕ, προκαλεί τεράστια προβλήματα επί του παρόντος στην επανέναρξη των συνομιλιών. Ο μεν Πρόεδρος συνεχίζει τις προσπάθειές του, αλλά η τουρκική πλευρά προσδοκά να σπρώξει το Κυπριακό σε νέα βήματα διχοτόμησης μέσω τετελεσμένων στα κατεχόμενα, από την Πύλα ώς την Αμμόχωστο και τη Δερύνεια. Επί τούτων, προστίθενται οι κινήσεις ενσωμάτωσης των κατεχομένων στην Τουρκία, ώστε να είναι η τουρκοποίηση του βόρειου τμήματος της Κύπρου δρόμος χωρίς επιστροφή. Ώς αργά χθες το βράδυ, ο Πρόεδρος ήλπιζε ότι κάτι θετικό θα ήταν δυνατό, κατά τον ίδιο, να συμβεί στη συνάντηση τού κατοχικού ηγέτη Ερσίν Τατάρ με τον ΟΗΕ. Αυτά και άλλα συμβαίνουν στο εσωτερικό.
Σε διεθνές επίπεδο, η Τουρκία θα επιδιώξει, όπως δήλωσε την περασμένη Πέμπτη ο Ταγίπ Ερντογάν, την εμβάθυνση των σχέσεων του ψευδοκράτους με τον μουσουλμανικό κόσμο, και δη στην Ισλαμική Διάσκεψη, όπου κατέχει ήδη καθεστώς παρατηρητή. Σε επίπεδο ΕΕ, η Τουρκία κτίζει ρεκόρ εμπορικών συναλλαγών ύψους 200 δις ευρώ, και το συνδέει με την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης σε μια προσπάθεια εξυπηρέτησης κοινών συμφερόντων. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκει να βάλει τρικλοποδιά στην πολιτική του Προέδρου, που επιθυμεί τη σύνδεση της αναβαθμισμένης τελωνειακής ένωσης μεταξύ Τουρκίας – ΕΕ με τις εξελίξεις στο Κυπριακό.
Πώς οι εμπορικές σχέσεις Τουρκίας – ΕΕ μπορούν να φανούν χρήσιμες στο Κυπριακό
Μπορεί ή όχι να γίνει η τελωνειακή ένωση εργαλείο λύσης και πώς;
Κτίζει νέα τετελεσμένα και επενδύει στα ισλαμικά κράτη
Το ερώτημα και το ρεκόρ
Χωρίς σχέδιο Β, η πολιτική της Λευκωσίας αντιμετωπίζει πρόβλημα, που αφορά ακόμη και σε αυτόν τον ενταφιασμό της ομοσπονδίας, εφόσον η Τουρκία δεν μετακινείται από τα δύο κράτη. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, μέχρι αργά χθες το απόγευμα, δεν έδειχνε διατεθειμένος ν’ αναλάβει το ρίσκο μιας νέας αποτυχίας, διορίζοντας απεσταλμένο, γνωρίζοντας ότι οι δύο πλευρές είναι ταμπουρωμένες στις θέσεις τους. Το ερώτημα για τον Πρόεδρο είναι εάν μπορεί να βγει από τις συμπληγάδες που προκαλούνται από την έλλειψη σχεδίου Β και από την πολιτική των δύο κρατών, που αφήνουν το Κυπριακό μετέωρο. Μετά τη Νέα Υόρκη και τον ΟΗΕ, ο Πρόεδρος στρέφει την προσοχή του στην ΕΕ, όπου όμως η Τουρκία, εκτός του χαρτιού της γεωπολιτικής της θέσης, φτιάχνει δεσμούς εμπορικών συναλλαγών, που έφτασαν σε ποσό ρεκόρ το 2022. Τον περασμένο Αύγουστο, ο Τούρκος Υπουργός Εμπορίου, Ομέρ Μπολάτ, μετά από τηλεδιάσκεψη που είχε με τον εκτελεστικό αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βάλντις Ντομπρόβσκις, εξέδωσε την εξής γραπτή ανακοίνωση: «Εκφράστηκε η ικανοποίηση που ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας έφτασε στα 200 δισεκατομμύρια δολάρια το 2022, καταγράφοντας ρεκόρ, και τονίστηκε η σημασία της προώθησης των εμπορικών σχέσεων». Ταυτοχρόνως, συνέδεσε το ρεκόρ των 200 δις ευρώ με την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση. Ο Μπολάτ, αναφερόμενος στα αποτελέσματα των συναντήσεων του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με τους ηγέτες της ΕΕ τις τελευταίες εβδομάδες, δήλωσε ότι «αναμένεται να ξεκινήσουν οι διαβουλεύσεις επικαιροποίησης της τελωνειακής ένωσης για την ανάπτυξη των σχέσεων Τουρκίας-ΕΕ» και σημείωσε ότι «η διαδικασία είναι σημαντική για τη δημιουργία μιας θετικής ατζέντας μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ». Με βάση τα επίσημα στοιχεία της ΕΕ: «Το συνολικό εμπόριο αγαθών μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας το 2022 ανήλθε σε 198,1 δισεκατομμύρια ευρώ (3,6% του συνολικού εμπορίου της ΕΕ με τον κόσμο). Οι εισαγωγές της ΕΕ από την Τουρκία ανήλθαν σε 98,6 δισεκατομμύρια ευρώ και προηγήθηκαν τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα (17,5 δισεκατομμύρια ευρώ, 17,7%), ακολουθούμενα από τον εξοπλισμό μεταφορών (17,3 δισεκατομμύρια ευρώ), τα βασικά μέταλλα και τα είδη (16,8 δισεκατομμύρια ευρώ) και τα μηχανήματα και συσκευές ( 15,8 δισ. ευρώ). Οι εξαγωγές της ΕΕ προς την Τουρκία ανήλθαν συνολικά σε 99,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Κυριάρχησαν τα μηχανήματα και οι συσκευές (25 δισ. ευρώ, 25,1%), ο εξοπλισμός μεταφορών (17,5 δισ. ευρώ), τα βασικά μέταλλα και τα είδη (13,1 δισ. ευρώ) και τα χημικά (13,1 δισ. ευρώ)».
Η επένδυση στις Βρυξέλλες
Υπό αυτές τις συνθήκες, γίνεται αντιληπτό ότι δεν επενδύει μόνο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην ΕΕ για στήριξη στο Κυπριακό, αλλά και η Τουρκία μέσω πραγματικών επενδύσεων και μάλιστα δισεκατομμυρίων. Όπως πηγές στις Βρυξέλλες αναφέρουν: 1. Εφόσον δεν μπορούν να κινηθούν επαρκώς τα Ην. Έθνη, που έχουν τον κύριο λόγο στο Κυπριακό, πώς θα κινηθεί εξ ιδίων η ΕΕ και να τα παρακάμψει; 2. Οι εμπορικοί δεσμοί Τουρκίας – ΕΕ, που σημείωσαν ρεκόρ το 2022, φτάνοντας τα 200 δις ευρώ, συνιστούν μια κατάσταση αμοιβαίου οφέλους, αλλά είναι για την Άγκυρα δίκοπο μαχαίρι. Η ΕΕ εξαρτάται από την Τουρκία, αλλά πολύ περισσότερο, όπως επισημαίνεται, η Τουρκία από την ΕΕ. Γιατί; Διότι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΕ: : «1. Η Τουρκία είναι ο 7ος μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ,, αντιπροσωπεύοντας το 3,3% του συνολικού εμπορίου αγαθών της ΕΕ με τον κόσμο (εισαγωγές και εξαγωγές μαζί) το 2022. 2. Η ΕΕ είναι μακράν ο μεγαλύτερος εταίρος της Τουρκίας σε εισαγωγές και εξαγωγές εμπορευμάτων. Το 2022, το 26% των εισαγωγών αγαθών της Τουρκίας προέρχονταν από την ΕΕ και το 41% των εξαγωγών αγαθών της χώρας κατευθύνονταν στην ΕΕ».
Το εμπόριο είναι μια από τις μεταβλητές ισχύος που καθορίζουν τις σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας. Οι άλλες είναι οι ένοπλες δυνάμεις, ο πληθυσμός, το γεωγραφικό μέγεθος, η γεωπολιτική θέση, η τεχνολογία κ.λπ. Οι εμπορικοί δεσμοί αλληλεξάρτησης, που γίνονται κατά κάποιον τρόπο εξάρτησης, θα ήταν δυνατό να γίνουν μοχλοί πίεσης επί της Άγκυρας λόγω των οικονομικών της προβλημάτων και του ότι, μια αποδυναμωμένη Τουρκία, θα ήταν πιο ευάλωτη για τις ΗΠΑ, που την βλέπουν να είναι ατίθαση και να λειτουργεί εκβιαστικά πολλές φορές έναντι της Δύσης, υιοθετώντας την πολιτική του εκκρεμούς. Και πώς λειτουργεί μια τέτοια πολιτική; Κινείται μεταξύ Ρωσίας και Δύσης (ΗΠΑ και ΕΕ), αναλόγως των συμφερόντων της. Και όταν δεν της κάνει τα χατίρια της ο ένας, στρέφεται προς τον άλλο.
Βήματα στρατηγικής μέσω ΕΕ
Αυτή η στρατηγική αντίληψη, περί εκμετάλλευσης των αδυναμιών της Τουρκίας για να γίνει φιλικότερη στο διεθνές περιβάλλον και δη έναντι ημών, συνιστά ευκαιρία για τη Λευκωσία, ώστε να την συνδέσει με το Κυπριακό στην εξής βάση ως σανίδα σωτηρίας στο κενό που αφήνει ο ΟΗΕ μετά τα όσα συνέβησαν στη Νέα Υόρκη:
Πρώτον: Εφόσον η Άγκυρα συνδέει την αναβαθμισμένη τελωνειακή της ένωση με την ΕΕ, η κυπριακή Κυβέρνηση μπορεί να την συνδέσει με το κεκτημένο και το Κυπριακό. Και αυτό σημαίνει ότι: (i) Για να προχωρήσει η νέα αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση, θα πρέπει η Άγκυρα να εφαρμόσει την ήδη υφιστάμενη με την Κυπριακή Δημοκρατία. Αλλιώς θα πληρώσει: Α) Το κόστος του οφέλους, που μελλοντικά θα έχει με την αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση. Β) Το πρόσθετο εκείνο κόστος, που προβλέπει το δίκαιο της ΕΕ, εφόσον η Τουρκία δεν εφαρμόζει την τελωνειακή ένωση με την Κυπριακή Δημοκρατία, δημιουργώντας συνθήκες αθέμιτου ανταγωνισμού. (ii) Καμιά συζήτηση επί της τελωνειακής ένωσης δεν μπορεί να γίνει, εκτός και αν η Τουρκία σεβαστεί την Κυπριακή Δημοκρατία, που σημαίνει: (1) Τι το πρωτόκολλο 10 αναφέρει και (2) τι η αντιδήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου του 2005 καταγράφει. Ότι δηλαδή εντάχθηκε ολόκληρη η Κυπριακή Δημοκρατία στην ΕΕ με αναστολή του κεκτημένου στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα λόγω της υφιστάμενης κατάστασης, δηλαδή της κατοχής. Άρα κλείνει το θέμα του λεγόμενου εμπάργκο σε βάρος των Τουρκοκυπρίων, υπό την έννοια ότι δεν είναι οι Ελληνοκύπριοι που το επιβάλλουν, αλλά η Τουρκία. Συνεπώς, εάν οι Τουρκοκύπριοι θέλουν τον τερματισμό του, θα πρέπει να αναζητήσουν ευθύνες από τη δική τους πολιτική ηγεσία, καθώς και από την Άγκυρα. Και αν οι Βρετανοί, οι Αμερικανοί και η ΕΕ θέλουν τον τερματισμό του, εκείνο που οφείλουν να πράξουν είναι να στραφούν προς την Τουρκία, η οποία για να συνεχίσει τις ενταξιακές της διαδικασίες, και δη εκείνες που αφορούν στην αναβαθμισμένη τελωνειακή ένωση, θα πρέπει να εφαρμόσει την αντιδήλωση της 21ης Σεπτεμβρίου, περί της αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας.
Δεύτερον: Επιβολή στοχευμένου εμπάργκο πώλησης στρατιωτικού υλικού, τεχνολογίας, πρώτων υλών και οπλικών συστημάτων προς την Τουρκία εφόσον δεν δεσμεύεται στην έναρξη της πλήρους αποχώρησης του στρατού της, που παρανόμως κατέχει έδαφος της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ΕΕ. Γιατί δηλαδή οι ΗΠΑ επιβάλλουν κυρώσεις στην Τουρκία με την οποία έχουν εμπορικές συναλλαγές, λόγω της αγοράς των S-400 και γιατί η ΕΕ επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία επειδή κατέχει ουκρανικά εδάφη, αλλά δεν επιβάλλει κυρώσεις στην Άγκυρα, η οποία κατέχει την Κύπρο;
Τρίτο: Αποκλεισμό οποιασδήποτε ενεργειακής συνεργασίας Τουρκίας – ΕΕ, που συνδέεται έστω και έμμεσα με τη Ρωσία. Αυτό, όμως, το μέτρο θα πρέπει να συνδυαστεί με την εναλλακτική επιλογή, την οποία θα ήταν δυνατό να προσφέρει ο αγωγός από το Ισραήλ στην Κύπρο και από εκεί με τάνκερ προς την Ευρώπη, εντός της επόμενης διετίας. Επί τούτου, είναι σημαντική η νέα προσπάθεια για τον άξονα από την Ινδία μέσω Σαουδικής Αραβίας, Ισραήλ, Κύπρου και Ελλάδας στην Ευρώπη. Και η ταυτόχρονη αποτυχία των προσπαθειών του Ερντογάν να συνεργαστεί ενεργειακά με το Ισραήλ. Κάτι τέτοιο είναι συναφές με τη λήψη αποφάσεων ώς το τέλος του έτους για τον αγωγό από τα οικόπεδα του Ισραήλ στην Κύπρο.
Ζητούμενο και τουρκικές αποχρώσεις…
Το ζητούμενο για τον Πρόεδρο δεν είναι εάν θα παραμείνει σε μια πολιτική, που τον οδηγεί εκεί όπου θέλει η Τουρκία, αλλά πώς θα αποδράσει. Και πού τον οδηγεί η Άγκυρα; Τον σπρώχνει σε μια διχοτομική λύση μέσω μιας διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα ή σε αυτήν των δύο κρατών και της συνομοσπονδίας ή σε εκείνη που θέλει την εμπέδωση μιας de facto διχοτόμησης, που στηρίζεται στην εμβάθυνση της ενσωμάτωσης των κατεχομένων στην Τουρκία. Το ζητούμενο είναι πώς θα βγει από τις συμπληγάδες που μπήκε ο ίδιος και πώς θα μετατρέψει τις τρικλοποδιές που του στήνει η Τουρκία σε διαδικασία κόστους για την ίδια. Μπορεί; Αυτή είναι η αποτελεσματική τέχνη της διπλωματίας.
*Δρ των Διεθνών Σχέσεων
